Salient Language Properties of Turkish Works Attributed to Hacı Bektaş Veli

Yıl 2022, Sayı: 8, 45 - 55, 30.08.2022

Fatih Numan Küçükballı

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1097517

Öz

The number of works attributed to Hacı Bektaş Veli, who left important traces in Turkish-Islamic history and was accepted as a pir (spiritual guide) by non-Sunni communities in Anatolia, is seven. Among these works, Makâlât is in Arabic; Kitâbu’l-Fevâid and Makâlât-ı Gaybiyye ve Kelimât-ı Ayniyye are Persian. A. Gölpınarlı mentioned that he had a two-page work called Şathiyye in Turkish but did not give any information about its location. The language of his works named Besmele Tefsiri and Fatiha Tefsiri is Turkish. It is assumed that besides these six works, there is also Nasihatler. Among the seven works attributed to Hacı Bektaş, only Makâlât is regarded as certain to belong to him. There is uncertainty about whether the other works belong to Hacı Bektaş or not.
Hamiye Duran worked on Besmele Tefsiri and Hüseyin Özcan on Fatiha Tefsiri. In the studies on these two works, the language of which is Turkish, language features have been mentioned very little. In our study, the language features of these two works are discussed in terms of phonetics, morphology, and vocabulary. The findings were compared with the general language features of Old Anatolian Turkish. Later, language properties that differed according to the period or that were rarely used were revealed. In addition, based on the language features, a clue was sought about the belonging of the two works in question to Hacı Bektaş Veli.

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş Veli, Besmele Tefsiri, Fatiha Tefsiri, language features.

Hacı Bektaş Veli’ye Atfedilen Türkçe Eserlerin Dikkat Çeken Dil Özellikleri

Öz

Türk-İslam tarihinde önemli izler bırakan, Anadolu’da Sünni olmayan topluluklar tarafından pir kabul edilen Hacı Bektaş Veli’ye atfedilen eser sayısı yedidir. Bu eserler içerisinde Makâlât Arapça; Kitâbu’l-Fevâid ve Makâlât-ı Gaybiyye ve Kelimât-ı Ayniyye Farsçadır. A. Gölpınarlı, onun Türkçe Şathiyye adlı iki sayfalık bir eseri olduğundan bahsetmiş, ancak yeri hakkında bilgi vermemiştir. Besmele Tefsiri ve Fatiha Tefsiri adlı eserlerinin dili Türkçedir. Bu altı eserin yanında bir de Nasihatler’inin olduğu varsayılmaktadır. Hacı Bektaş’a atfedilen yedi eser içinde sadece Makalat’ın ona ait olduğuna kesin gözüyle bakılmaktadır. Diğer eserlerin Hacı Bektaş’a ait olup olmadığı konusunda belirsizlik bulunmaktadır.
Besmele Tefsiri üzerinde Hamiye Duran, Fatiha Tefsiri üzerindeyse Hüseyin Özcan çalışmıştır. Dili Türkçe olan bu iki eserle ilgili yapılan çalışmalarda dil özelliklerine çok az değinilmiştir. Çalışmamızda söz konusu bu iki eserin dil özellikleri ses bilgisi, şekil bilgisi ve söz varlığı açısından ele alınmıştır. Elde edilen bulgular Eski Anadolu Türkçesinin genel dil özellikleriyle karşılaştırılmıştır. Daha sonra dönemine göre farklılaşan ya da nadir kullanılan dil özellikleri ortaya konmuştur. Ayrıca dil özelliklerinden hareketle söz konusu iki eserin Hacı Bektaş Veli’ye aitliği hususuna ipucu aranmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hacı Bektaş Veli, Fatiha Tefsiri, Besmele Tefsiri, dil özellikleri.

Kaynakça

• Adamoviç, M. (2009). Floransalı Filippo Argenti’nin Notlarına Göre (1533) 16. Yüzyıl Türkçesi (Merhan, A. Çev.) Ankara: TDK Yayınları.
• Altaylı, S. (2018). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü. C. I. Ankara: TDK Yayınları.
• Canpolat, M. (2018). Behçetü’l-hadâik Fî Mev’izati’l-halâik. Ankara: TDK Yayınları.
• Coşan, E. (1971). Hacı Bektâş-ı Velî Makâlât. Ankara: Seha Neşriyat.
• Duman, M. (2004). Eski Anadolu Türkçesine Ait Bazı Metinlerdeki Dil Uyumuna Aykırı Örnekler Üzerine. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 32, 53-64.
• Duran, H. (2005). Besmele Tefsiri. Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, 33, 459-474.
• Duran, H. (2014). Besmele Tefsiri (Şerh-i Besmele). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Eckmann, J. (2005). Çağatayca El Kitabı (Çev. Günay Karaağaç). Ankara: Akçağ Yayınları.
• Eraslan, K. (1970). Doğu Türkçesinde Ek Uyumsuzluğuna Dair. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, 18, 113-124.
• Ergene, O. (2017). Sadî / Gülistan Tercümesi Giriş Dil İncelemesi Metin Çeviri Dizinler Tıpkıbaskı (Çev. Sibîcâbî). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Gülsevin, G. (2000). Türkiye Türkçesinde Birleşik Zarf-Fiiller. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5, 122-143.
• Gündoğdu, C. (2007). Hacı Bektaş-ı Velî, Öğretisi ve Takipçileri Hakkında Metodik Yeni Bir Yaklaşım. Ankara: Aktif Yayınevi.
• Güzel, A. (2002). Hacı Bektaş Velî ve Makâlât. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Kesikhalı, M. (2017). Hacı Bektâş-ı Velî, Yaşadığı Dönem, Hayatı, Eserleri ve Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Korkmaz, Z. (2005). Eski Anadolu Türkçesindeki -van/-ven, -vuz/-vüz Şahıs ve Bildirme Eklerinin Anadolu Ağızlarındaki Kalıntıları. Türk Dili Üzerine Araştırmalar C. I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 110-127.
• Korkmaz, Z. (2011). Türkçede Eklerin Kullanılış Şekilleri ve Ek Kalıplaşması Olayları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Melikoff, I. (1999). Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları.
• Nasilov, D. M.; Nadelyayev, V. M.; Sçerbak, A. M.; Borovkov, T. A.; Kormuşin I. V.; Letyagin, N. I.; Zırin, A. A.; Dmitriyev, L.V. ve Tuguşeva, L.Y. (2016). Drevnetyurkskiy Slovar’. Astana: Gılım Baspası.
• Ocak, A. Y. (1996). Hacı Bektâş-ı Velî. Diyanet İslam Ansiklopedisi (C. 14, s. 455-458). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özcan, H. (2008). Hacı Bektaş Veli’nin Fatiha Tefsiri. Millî Folklor, 80, 39-52.
• Özcan, H. (2010) Hacı Bektaş Velî’nin Fatiha Tefsiri ile Besmele Tefsiri’nin Karşılaştırılması. (Ed. Filiz Kılıç). Doğumunun 800. Yılında Hacı Bektaş Velî Sempozyumu (Nevşehir, 17-18 Ağustos 2009) Bildiriler Kitabı içinde (s. 189-200). Ankara: AKM Yayınları.
• Tekin, T.; Ölmez, M.; Ceylan, E.; Ölmez, Z. ve Eker, S. (1995). Türkmence-Türkçe Sözlük. Ankara: Simurg Yayıncılık.
• Türk Dil Kurumu (1995). XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü. C. I-II-III-IV-V-VI-VII-VIII. Ankara: TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. C. I-II-III-IV-V-VI (Birleştirilmiş Tıpkıbasım). Ankara: TDK Yayınları.