Woman in of Âşık Şevki Halıcı’s Stories in the Context of Social Gender

Yıl 2022, Sayı: 8, 899 - 924, 30.08.2022

Gönül Reyhanoğlu , Mehmet Hakkı Bal

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1118016

Cited By: 1

Öz

The examination of “gender” concept in literary works has generally been shaped in terms of femininity. Folktales offer very important data about the mentality, traditions and customs, life and culture of the society in which they are formed. For this reason, folktales are important literary sources in order to understand and examine the basic dynamics and sociological structure of the society in which they are produced. They also give clues about gender in the language of narratives. In the study, the stories compiled from Âşık Şevki Halıcı are discussed in the context of gender. Considering the characteristics of the time and place told in the stories, the female figures reflected in the folktales were examined with regard to gender roles, and a gender questioning was made in terms of the language of the stories. Within the scope of this thesis, it is aimed to reveal how the gender roles of women in the society are handled in the folktales compiled from Âşık Şevki Halıcı, and to evaluate the language used in the stories in the context of gender. As a result, the prominent factor in gender studies, especially in folktales, which have an important place in traditional narrative genres, women have often been pushed into the background with their patriarchal traces in the stories. Traces of patriarchal mentality are prominent in the narratives. Women have also supported the continuation of the patriarchal order, consciously or unconsciously, mostly following the patriarchal doctrine of the society. Women’s representition as a beloved to be chased after by a male lover is a reflection of their being traited as a sexual object. The language used in the narratives also states that women are pushed into the background against men and that women are dependent on men.

Anahtar Kelimeler

Âşık Şevki Halıcı, folk story, gender, woman.

Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Âşık Şevki Halıcı’nın Hikâyelerinde Kadın

Öz

Toplumsal cinsiyet kavramının edebî eserlerde incelenmesi genel itibariyle kadın üzerinden şekillenmiştir. İçinde oluştuğu toplumun düşünce yapısını, gelenek ve göreneklerini, yaşantısını ve kültürünü yansıtan edebî eserlerden olan halk hikâyeleri; onu üreten toplumun temel dinamiklerini, sosyolojik yapısını anlamaya ve incelemeye yarayan önemli bir kaynaktır. Bu kapsamda çalışmanın konusu Âşık Şevki Halıcı’nın tasnif ettiği hikâyelerde kadındır. Çalışma, Halıcı’dan derlenerek 2009 yılında yayınlanan 15 hikâye ile sınırlandırılmıştır. Bu çalışma kültür içerisinde kadının cinsiyet rollerinin hikâyelere nasıl yansıdığını tespit ve tahlil etmeyi amaçlamaktadır. Öncelikle hikâyelerdeki karakterler tasnif edilmiştir. Sonrasında zaman ve mekânın özellikleri dikkatten kaçırılmadan hikâyelerde kullanılan dil, üslup ve ifade tespit edilmiş, kadın kahramanların toplumsal cinsiyet rolleriyle ilgili yaklaşımlardan hareketle tüm bu unsurların değerlendirilmesi yapılmıştır. Geleneksel anlatı türleri içinde önemli bir yere sahip olan halk hikâyeleri özelinden bakıldığında, toplumsal cinsiyet incelemelerinde öne çıkan unsurlara göre, hikâyelerde anaerkil izleriyle kadın çoğu zaman ikinci plana itilmiş ve ataerkil düşünce yapısının izleri ön plana çıkmıştır. Kadın bilerek veya bilmeyerek toplumun öğretileriyle ataerkil düzenin devamına destek olmuştur. Halk hikâyelerinde kadınlardan özellikle sevgili olarak peşinden koşulan bir varlık olarak söz edilmesi, kadının cinsel bir nesne olarak görülmesi fikrinin bir yansımasıdır. Anlatılarda kullanılan dil, üslup ve ifade de kadının erkek karşısında ikinci plana itildiğini, kadının erkeğe bağımlı bir yapıda olduğunu ortaya koymuştur.

Anahtar Kelimeler

Âşık Şevki Halıcı, halk hikâyesi, toplumsal cinsiyet, kadın.

Kaynakça

• Akbalık, E. (2012). Anadolu Sahası Türk Halk Hikâyelerinde Toplumsal Cinsiyet Rolleri ile Kadınlar. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akgündüz, A. (2007). Tüm Yönleriyle Osmanlı’da Harem. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Aliya Çınar, M. (2020). Âşık Şevki Halıcı’dan Derlenen Halk Hikâyelerinin Dil Özellikleri. Uluslararası İnsan ve Sanat Araştırmaları Dergisi, 4(3), 84-93.
• Alptekin, A.B. (2015). Halk Bilimi Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Alptekin, A.B. (2016). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Aslan, E. (2008). Türk Halk Edebiyatı. Ankara: Maya Akademi.
• Başgöz, İ. (1998). Sözlü Anlatım Türlerinde Konudan Sapmalar (Digression). Folklor/ Edebiyat, 14, 99-112.
• Başgöz, İ. (2001). Sözlü Anlatımda Ara Söz: Türk Hikâye Anlatıcılarının Şahsi Değerlendirmelerine Ait Bir Durum İncelemesi (çev. Metin Ekici). Milli Folklor, 50, 86-104.
• Başgöz, İ. (2016). Âşıkların Yaşamlarıyla İlgili Türk Halk Hikâyeleri (çev. Serdar Uğurlu). TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 4(7), 287-296.
• Belek Erşen, U. (2018). Yeni Bir Dil Yeni Cinsiyet Düzeni. Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, 21(1), 1-41.
• Berktay, F. (2003). Tarihin Cinsiyeti. İstanbul: Metis Yayınları.
• Berktay, F. (2004). Kadınların İnsan Haklarının Gelişimi ve Türkiye, Sivil Toplum ve Demokrasi Konferans Yazıları no 7. İstanbul Bilgi Üniversitesi, Sivil Toplum ve Araştırma Birimi (ss. 1-30).
• Berktay, F. (2021). Tek Tanrılı Dinler Karşısında Kadın Hristiyanlıkta ve İslamiyet’te Kadının Statüsüne Karşılaştırmalı Bir Yaklaşım. İstanbul: Metis Yayınları.
• Bilgin, R. (2016). Geleneksel ve Modern Toplumda Kadın Bedeni ve Cinselliği. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 26(1), 219-243.
• Bingöl, O. (2014). Toplumsal Cinsiyet Olgusu ve Türkiye’de Kadınlık. KMÜ Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 16, 108-114.
• Bolak Boratav, H. vd. (2017). Erkekliğin Türkiye Halleri. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Boratav, P.N. (2018). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Butler, J. (2019). Cinsiyet Belası Feminizm ve Kimliğin Altüst Edilmesi (çev. Başak Ertür). İstanbul: Metis Yayınları.
• Cemiloğlu, M. (1999). Çıldırlı Âşık Şevki Halıcı. Milli Folklor Dergisi, 6(44), 35-45.
• Cornell, R.W. (2016). Toplumsal Cinsiyet ve İktidar (çev. Cem Soydemir). İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Çınar Köysüren, A. (2016). Kültürel ve Dinî Algıda Toplumsal Cinsiyet. İstanbul: Sentez Yayıncılık.
• Çolak, G. (2020). Toplum Dilbilimi Toplumsal Cinsiyet ve Dil. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Çukurlu, T. (2019). Klasik Osmanlı Şiirinde Gülün Bülbül ve Diğer Hayvanlarla İlişkisi. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 2(1), 353-376.
• Davis, F. (2006). Osmanlı Hanımı (çev. Bahar Tırnakçı). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Doğan, İ. (2009). Dünden Bugüne Türk Ailesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Ecevit, Y. (2011). Toplumsal Cinsiyet Sosyolojisine Başlangıç (ed. Y. Ecevit ve N. Karkıner). Toplumsal Cinsiyet Sosyolojisi (ss. 2-30). Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Elmas, N. (2017). Kadın ve Aile Hayatı. Ankara: Pegem Akademi.
• Esen, N. (1997). Türk Romanında Aile Kurumu. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Genç, H.N. (2018). Atasözlerinde Toplumsal Cinsiyet Algısı Olarak Kadın. Folklor/Edebiyat, 24(94), 13-34.
• Gök, S. (2019). “Sevgili Şahbâzıyla Gönül/Can Kuşu Avlamak” Hayali Üzerine. Uluslararası Uygur Araştırmaları Dergisi, 14, 87-98.
• Gökdemir, G. (2004). 1950-1975 Yıllarında Yazılan Âşık Destanlarında “Namus” Kavramı. Milli Folklor, 16(64), 52-66.
• Göregenli, M. (2012). “Temel Kavramlar: Önyargı, Kalıpyargı, Ayrımcılık” Ayrımıcılık Çok Boyutlu Yaklaşımlar (Derleyen: K. Çayır - M. Ceyhan). İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 17-27.
• Gül, E. (2016). Dirse Han Oğlu Boğaç Han Anlatısının Arketipsel Sembolizm Bağlamında İncelenmesi: ‘Anne’ Arketipinin Sosyal Roller Üzerindeki İşlevi (ed. R. Korkmaz). Dede Korkut okumaları ( ss. 65-78). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Günay, U. (2000). İslami Dönemde Türk Toplumunda Kadının Yeri ve Önemi. Milli Folklor, 46, 4-9.
• Irzık, S. ve Parla, J. (2020). Kadınlar Dile Düşünce Edebiyat ve Toplumsal Cinsiyet. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kandiyoti, D. (2007). Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar (çev. Bora Aksu, Feyziye Sayılan, Şirin Tekeli, Hüseyin Tapınç ve Ferhunde Özbay). İstanbul: Metis Yayınları.
• Kaplan, M. (2012). Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar-1. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Marshall, G. (2009). Sosyoloji Sözlüğü (çev. Osman Akınhay ve Derya Kömürcü). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Oğuz, A. (2019). Feminizm, Postkolonyal Feminizm ve Toplumsal Cinsiyet. İstanbul: Çizgi Kitabevi.
• Oğuz, G.Y. (2009). Toplumsal Yaşamda Kadın. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayını.
• Ortaylı, İ. (2004). Osmanlı Toplumunda Aile. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Sancar, S. (2013). Erkeklik. Toplumsal Cinsiyet Çalışmaları (ed. Y. Ecevit ve N. Karkıner) (ss. 168-191). Eskişehir: T.C. Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Saraçgil, A. (2005). Bukalemun Erkek. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Saygılı, S. ve Haykır, T. (2019). Yusuf Atılgan’ın “Evdeki” Öyküsünü Feminist Eleştiriyle Okuma Denemesi. Söylem Filoloji Dergisi, 4(2), 360-373.
• Soysal Eşitti, A. (2020). Kürk Mantolu Madonna’da Eril İktidarın Yansımaları. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 32, 111-136.
• Şahin, Ö. (2020). Feminist Kurama Göre Anadolu Sahası Âşık Tarzı Şiir Geleneğinde Kadın. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Taşlıova, M.M. (2006). Kars’ta Sözel Hikâyecilik ve Hikâyeler. Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• TDK (2009). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Türkmen, F. ve Cemiloğlu, M. (2009). Âşık Şevki Halıcı’dan Derlenen Halk Hikâyeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Wiesner- Hanks, M. E. ( 2020). Tarihte Toplumsal Cinsiyet Küresel Bakış Açıları (çev. Meal Çiyan Şenerdi). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Yaşın Dökmen, Z. (2019). Toplumsal Cinsiyet Sosyal Psikolojik Açıklamalar. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Yuval-Davis, N. ( 2016). Cinsiyet ve Millet (çev. Ayşin Bektaş). İstanbul: İletişim Yayınları.