Evliya Çelebi’nin Etnografik Bir Eser Olan Seyahatnamesinde Bugünün İdari Sınırları İçinde Kalan Hatay

Yıl 2022, Sayı: 8, 864 - 878, 30.08.2022

Kadriye Şahin

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1118175

Cited By: 1

Öz

Osmanlı Döneminde XVII. yüzyılda yaşamış olan ünlü seyyah Evliya Çelebi’nin Seyahatname isimli eseri, dönemine kaynaklık eden detaylı bir çalışmadır. Seyyah, gezip gördüğü yerlere ve insanlara dair gözlem ve bilgilerini anlattığı eseri aynı zamanda etnografik açıdan değerlendirilebilen bir metindir. Bu nedenle, seyyahın eseri tarih, coğrafya, sosyoloji, gastronomi, arkeoloji, din bilimleri ve diğer birçok alanda çalışmalara konu olmuştur. Tüm bu bilim alanlarının yanı sıra insanın bilimi olan antropoloji için dönemin toplumsal yapı, kültür, mimari, ekonomi, dil, sosyal sınıf, eğitim inanç, gelenek ve ötekileri noktasında zengin bir etnografik veri sunar. XVII. Yüzyıl Osmanlı Döneminin gündelik yaşamına yakından tanıklık eden seyyah, zaman zaman mübalağalı anlatımlarının yanında seyahat ederken aynı zamanda katılımcı gözlemleri ile doğrudan veriler elde ederek eserini oluşturmuştur. Bu anlamda eseri hem kendi dönemi hem de kendisinden çok daha eski dönemleri içeren anlatılar ile doludur. Bu çalışmada seyyahın döneminde idari sınırları farklı olsa da günümüzde Akdeniz’in en doğusunda yer alan Hatay ilinin XVII. yüzyıldaki görünümü etnografik açıdan değerlendirilmiştir. Ayrıca seyahatnamede geçen ve bugün Hatay ili sınırları içinde kalan yerlerin inanç, ekonomi, mimari, doğal çevre, hastalıklar, ticaret ve etno-dinsel yapısı gibi konuların ışığında gündelik hayata ışık tutan verilere ortaya konulmuştur. 

Anahtar Kelimeler

Hatay, Evliya Çelebi, seyahatname, etnografi, kültür tarihi.

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

Hatay Remaining Within Today’s Administrative Boundaries in Evliya Çelebi’s Travel Book Which is an Ethnographic Work

Öz

The literary work of famous traveler Evliya Çelebi, who lived in the 17th century during the Ottoman Period, called Seyahatname (Travel Book) is a detailed study that is the source of its period. The work of the traveler, in which he described his observations and provided knowledge of the places and people he had visited, is also a text that can be evaluated in terms of ethnography. For this reason, the work of the traveler has been the subject of studies in history, geography, sociology, gastronomy, archaeology, religious sciences and many other fields. In addition to all these fields of science, this work provides a rich ethnographic data for anthropology, which is the science of man, in terms of social structure, culture, architecture, economy, language, social class, education, belief, tradition and others. The traveler, who closely witnessed the daily life of the 17th Century Ottoman Period, created his work by obtaining direct data through participant observations while traveling, along with his exaggerated expressions from time to time. In this sense, his work is full of narratives that include both his own period and much older periods. Within this scope, in this study, the situation of Hatay, which is located in the easternmost part of the Mediterranean, in the 17th century was evaluated from an ethnographic point of view although the administrative borders were different during the traveler’s period. In conclusion, it has been revealed through the data that sheds light on daily life in the light of subjects such as faith, economy, architecture, natural environment, diseases, trade and ethno-religious structure of the places mentioned in Seyahatname and today located within the borders of Hatay province. 

Anahtar Kelimeler

Hatay, Evliya Çelebi, seyahatname, ethnography, cultural history.

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Aksoy-Sherıdan, R. A. (2011). Seyahatname’de Sözlü Kültür ve Anlatım Etkisi. Millî Folklor, 92, 41-52.
• Aksoy-Sherıdan, R. A. (2013). Sözlü ve Yazılı Kültür Alanları Arasında Eşiksel (Liminal) Bir Metin: Evliyâ Çelebi’nin Sayahatnâmesi. İstanbul: Evliyâ Çelebi’nin Sözlü Kaynakları, Unesco Türkiye Millî Komisyonu Yayınları, 149-158.
• Altuntek, N. S. (2009). Yerlinin Bakışı Etnografya Kuram ve Yöntem. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Anonymus (1983). Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler I. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Asiltürk, B. (2009). Edebiyatın Kaynağı Olarak Seyahatnameler. Turkish Studies, 4, 912-995.
• Atay, T. (2017). Sosyal Antropolojide Yöntem ve Etiksorunu: “Klasik Etnografiden Diyalojiketnografiye Doğru”. Moment Dergi, 4(1), 189-206.
• Atik, B. (2008). Kral ve Peygamber Olarak Dâvûd (A.S.) ve Süleyman (A.S.) Kıssalarıyla Verilmek İstenen Mesajlar. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Aydın, S. (2003). Etnografya. Antropoloji Sözlüğü (Emiroğlu, K. ve Aydın, S.). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Aydın, S. (2011). Seyahatname’yi Bir Etnografya Metni gibi Okumak ya da İlk Etnologlardan Biri Olarak Evliya Çelebi, Evliya Çelebi, (Ed. Nuran Tezcan ve Semih Tezcan). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 261-270.
• Bacqué-Grammont, J. L ve Mayeur-Jaouen, C. (2013). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nde Çeşitli Kaynakların Kavşak Noktası: Mısır’daki Kuşlar Dağı. Evliyâ Çelebi’nin Sözlü Kaynakları. İstanbul: Unesco Türkiye Millî Komisyonu Yayınları, 1-8.
• Bourdieu, P. (1990). The Logic of Practice. California: Stanford Universty Press.
• Braudel, F. (1989). Akdeniz ve Akdeniz Dünyası, Cilt. 1. İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Burgess, R. G. (1984). In the Field an Introduction to Field Research (Contemporary Socıal Research Serıes). New York: Routledge.
• Çapar, M. (2019). The “Others” of Evliya Çelebi The Infidels, The Sinners, The Insects, and The People Nonsecterian In The Book Of Travels (Seyahatnâme). Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi, 2(3), 65-89.
• Çetin, B. (2012). Yayladan Kente Dönüşen Bir Yerleşme: Belen. Hatay: Color Ofset Matbaacılık.
• Çetin, C. (2013). Osmanlılarda Mesafe Ölçümü ve Tarihî Süreci. Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür: Prof. Dr. Nejat Göyünç’e Armağan. (Ed. H. Bahar vd.) Konya: Selçuk Üniversitesi, 443-465.
• Dankoff, R. (2002). Evliya Çelebi ve Seyahatnamesi Işığında Osmanlı Toplum Hayatı, Türkler, (Çev. Nasuh Uslu) Cilt. 10. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 268-291.
• Dankoff, R. (2010). Seyyah-ı Âlem Evliya Çelebi’nin Dünyaya Bakışı (Çev. Müfit Günay). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Devellioğlu, F. (1990). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitabevi.
• Ekici, M. (2013). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nde Sözlü ve Yazılı Metin İlişkisi. Evliyâ Çelebi’nin Sözlü Kaynakları. İstanbul: Unesco Türkiye Millî Komisyonu Yay. 27-37.
• Eroğlu Memiş, Ş. (2020). XVII. Yüzyılda Osmanlı Hac Menzilleri: Rûznâmçeci İbrahim Efendi Kethüdâsı Hacı Ali Bey’in Tuhfetü’l-Huccâc Risâlesi Örneği. Akademik Bakış. 13(26), 267-298.
• Ertaş, M. E. ve Eğnim, K. (2011). Evliya Çelebi Seyahatnamesi'nde Hastalıklar. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10, 83-108.
• Evliya Çelebi (Mehmet Zılli Oğlu) (1984). Tam Metin Seyahatname, Cilt. 3-4, (Haz. T. Temelkuran, N. Aktaş ve M. Çevik). İstanbul: Üçdal Neşriyat.
• Fabian, J. (1999). Zaman ve Öteki Antropoloji Nesnesini Nasıl Oluşturur (Çev. Selçuk Budak). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Geertz, C. (2010). Kültürlerin Yorumlanması (Çev. Hakan Gür). Ankara: Dost Kitabevi.
• Gemici, N. (2013). Evliyâ Çelebi’nin Dinî Referanslarının Sözlü Kaynakları. Evliyâ Çelebi’nin Sözlü Kaynakları. İstanbul: Unesco Türkiye Millî Komisyonu Yayınları, 37-61.
• Grgurinović, I. (2012). Anthropology and Travel: Practice and Text (Translation). Stud. Ethnol. Croat., 24, 45-60.
• Gündüz, S. ve Reyhanoğlu, G. (2018). Kadim Kentin Kimliği Antakya Uzun Çarşı. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 6(15), 857-871.
• Harrison, K. A. (2014). Still Singing “Kiss My Ass” to a Wagner Melody: Anténor Firmin, Bronislaw Malinowski, and the Establishment of Twentieth Century Ethnography by Anthony Kwame Harrison. The Journal of Pan African Studies, 7(2), 89-107.
• Hüseynov, R. (2013). Salnamecilik ve Seyahatnâmecilikte Ozan Tipi: Evliyâ Çelebi. Evliyâ Çelebi’nin Sözlü Kaynakları. İstanbul: Unesco Türkiye Millî Komisyonu Yay. 61-71.
• İlgürel, M. (1995). Evliya Çelebi. TDV İslâm Ansiklopedisi, (C. 11, s. 529-533). İstanbul: TDV Yayınları.
• İstek, E. (2020). Seyyahların Gözüyle Antakya Şehri (10-19. Yüzyıllar Arası). Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 40, 227-246.
• İzmirli, B. (2019). Tasavvuf Terimlerini Anlamada Semantik Yöntem ve Din Diliyle İlişkisi. I. Uluslararası Din ve İnsan Sempozyumu “Din, Dil ve İletişim” 10-12 Ekim 2019 Eskişehir. (Edl. Y. Araz, S. Yavuz ve B. Çakan), Tebliğler Kitabı, 144-155.
• Kalaycı, İ. (2020). İskenderun ve Limanı (1832-1914): Halep İngiliz Konsolosluk Raporları Işığında. İstanbul: Kriter Yayınları.
• Kalaycı, İ. ve Kuşçi, A. (2021). From Theory to Discussion Orientalism and History From Past to Present. Handbook of Research on Contemporary Approaches to Orientalism in Media and Beyond, (Edl.: Işıl Tombul ve Gülşah Sarı), Pennsylvania: IGI Global Publisher of Timely Knowledge, 920-938.
• Kartarı, A. (2017). Nitel Düşünce ve Etnografi: Etnografik Yönteme Düşünsel Bir Yaklaşım. Hacettepe Üniversitesi İletişim Fakültesi Kültürel Çalışmalar Dergisi, 4(1), 207-220.
• Kolerkılıç, E. (1958). Osmanlı İmparatorluğunda Para. Ankara: Doğuş Ltd. Şirket Matbaası.
• Kolutek, M. ve Kalaycı, İ. (2019). Salnamelere Göre Antakya Kazası’nda Eğitim (H. 1316-1326/ M. 1898-1908). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(66), 357-368.
• Löschburg, W. (1998). Seyahatin Kültür Tarihi. (Çev.Jasmin Traub). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları
• Nahya, Z. N. ve Harmanşah, R. (2017). ‘Etnografik Hikâyeler’in Hikâyesi ve Ötesi: Alan Deneyimini Paylaşmak Üzerine Bazı İlave Düşünceler. Moment Dergi, 4(1), 258-270.
• Nemutlu, D. (2013). Dinler ve Diller Üzerine Bir Gezinti. Turkish Studies, 8(10), 469-476.
• Oğuz, Ö. (2013). Bir Sözlü Anlatım Tekniği Olarak Evliyâ Çelebi’nin Arasözleri. Evliyâ Çelebi’nin Sözlü Kaynakları. İstanbul: Unesco Türkiye Millî Komisyonu Yayınları.
• Okumuş, E. (2014). Evliya Çelebinin Seyahatnâme’sin de Veysel Karani. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(31), 199-206.
• Ong, W.J. (2003). Sözlü ve Yazılı Kültür: Sözün Teknolojileşmesi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Önal, H., ve Baykal, K. C. (2011). Klasik Oryantalizm, Yeni Oryantalizm ve Oksidentalizm Söylemi Ekseninde Sinemada Değişen “Ben” ve “Öteki” Algısı. Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks, 3(3), 107-128.
• Özay, Y. (2011). Seyahatname’de “Acayibü Garayib”, Evliya Çelebi. (Ed. N. Tezcan ve S. Tezcan). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Özbaran, S. (2017). Portekizli Seyyahlar: İran, Türkiye, Irak, Suriye ve Mısır Yollarında. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Özbudun, S. ve Uysal, G. (2012). 50 Soruda Antropoloji. İstanbul: 7 Renk Basım ve Yayın Filmcilik Ltd. Şti.
• Özdemir, N. (2013). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi’nin Sözlü Kültür Boyutu ve Kent Kültürü Araştırmaları. Evliyâ Çelebi’nin Sözlü Kaynakları. İstanbul: Unesco Türkiye Millî Komisyonu Yayınları, 149-159.
• Özkan, S. H. (2017). Seyyahların Piri Evliyâ Çelebi: Seyahat mı? Şefaat mı?. Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, 3, 25-35.
• Öztan, E. (2013). Dorothy Smith’in Sosyal Bilim Yaklaşımı ve Kurumsal Etnografya. Sosyoloji Konferansları, 48(2013-2), 35-56.
• Said, E. (1978) Orientalism. New York: Vintage Books, 8(10), 469-476.
• Sinmez, Ç. Ç. ve Aslım, G. (2017). İç Anadolu Bölgesindeki Hayvanlarla İlgili İnanış ve Uygulamalar Üzerine Bir Değerlendirme. Bilig, 81, 205-232.
• Şakiroğlu, M. H. (1996). Frenk. TDV İslâm Ansiklopedisi, (C. 13, s. 197-199). İstanbul: TDV Yayınları.
• Tezcan, N. (2009). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin Hammer-Purgstall Tarafından Bilim Dünyasına Tanıtılması Hakkında. Osmanlı Araştırmaları, 34(34), 203-230.
• Thornton, T. (2015). Bir İngiliz Tacirin İzlenimleriyle Osmanlıda Siyaset, Toplum, Din, Yönetim (1793-1807) (Çev. Ercan Ertürk). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Tuncel, M. (1980). İskenderun. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 22, s. 580-582). İstanbul: TDV Yayınları.
• Üçeçam Karagel, D. (2018a). Hatay İli Yerleşme Coğrafyası-I Yerleşmelerin Kuruluşu, Gelişmesi ve İdari Coğrafya Özellikleri. Ankara: Pegem Akademi.
• Üçeçam Karagel, D. (2018b). Hatay İli Yerleşme Coğrafyası-II Yerleşme Tipleri, Dağılışı ve Meskenler. Ankara: Pegem Akademi.
• Ünal, M. A. (2012). Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi. İstanbul: Paradigma Yayıncılık