Kasîde-i Bürde (Bânet Su‘âd) Üzerine Osmanlı Döneminde Yazılan Türkçe Eserler

Yıl 2022, Sayı: 8, 548 - 592, 30.08.2022

Ömer Said Güler

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1128981

Cited By: 2

Öz

İslami edebiyat mahsulleri arasında, üzerine en fazla ikincil metin (şerh, tercüme vb.) yazılan eserlerden biri de Kâ‘b b. Züheyr’in Kasîde-i Bürde’sidir. İlk kelimelerinden ötürü Kasîde-i Bânet Su‘âd olarak da tanınan bu eserin cazibesi, bizzat Hz. Peygamber’e sunulup onun övgü ve ihsanına mazhar olmasından ileri gelmektedir. Yedi Askı şairlerinden Züheyr b. Ebî Sülmâ’nın oğlu olan Kâ‘b, ilk olarak Hz. Peygamber’i hicveden bazı beyitler söyleyerek Müslümanların tepkisini çekmiş, ancak daha sonra bu tavrından pişmanlık duyarak Peygamber mescidine gelip özrünü bu kaside ile dile getirmiştir. Bunun üzerine Hz. Peygamber o anda üzerinde bulunan hırkayı (bürde) Kâ‘b’a armağan etmiş, bu sebeple manzume Kasîde-i Bürde olarak ünlenmiştir.
Hz. Peygamber tarafından beğenilip ödüllendirilmesi dolayısıyla bu şiirin, söylendiği dönemden günümüze kadar kesintisiz bir ilgiyle karşılandığı görülmektedir. Bu ilgiyi farklı düzlemler üzerinden takip edebilmek mümkündür. Erken dönemlerden itibaren kaside üzerine yazılmaya başlanan ve kendine özgü bir literatür oluşturan ikincil metinler de bu düzlemlerden biridir. Bu çalışma, söz konusu kaside üzerine Osmanlı döneminde yazılan bu gibi Türkçe eserleri sınıflandırmaya tabi tutarak tanıtmak üzere hazırlanmıştır. Bu kapsamda 24 adet eser tespit edilmiş olup yeni taramalar neticesinde bu sayının artacağından kuşku duyulmamaktadır. Sadece bu Türkçe eserler dahi Osmanlı döneminde manzumeye yoğun bir ilginin mevcut olduğunu göstermeye yetecek düzeydedir.

Anahtar Kelimeler

Kasîde-i Bürde, Kâ‘b b. Züheyr, Hırka-i Saâdet, mukaddes emanetler, Osmanlı edebî tercüme ve şerh geleneği.

Turkish Works Written on Qasīdah al-Burdah (Bānet Suʿād) in the Ottoman Period

Öz

One of the works of Islamic literature on which the largest number of secondary texts (commentary/sharh, translation etc.) has been written is Kaʿb b. Zuhayr’s Qasīdah al-Burdah. The attraction of this work is due to the fact that it was presented to Prophet Muhammed (peace be upon him) in person and received her praise and benevolence. Kaʿb, the son of Zuhayr b. Ebī Sulmā who is one of the Seven Hanging Odes (Muʿallakāt as-Sabʿa) poets, firstly draw the reaction of the Muslims by saying some couplets that satirized the Prophet, but later regretted her attitude, came to The Prophet’s masjid and expressed his apology with this ode. Thereupon, The Prophet gifted the cardigan (burdah) he was wearing at that moment to Kaʿb, and for this reason, the poem became famous as Qasīdah al-Burdah.
Since this poem was liked and rewarded by The Prophet, it has been met with uninterrupted interest since the day it was composed. Secondary texts which started to be written on the ode from the early periods and formed a unique literature, are also one of these planes. This study has been prepared to introduce such Turkish works written on the eulogy during the Ottoman period by classifying them. In this context, we identified 24 works and there is no doubt that this number will increase as a result of new research. These Turkish works alone are sufficient to show that there was an intense interest in this poetry during the Ottoman period.

Anahtar Kelimeler

Qasīdah al-Burdah, Kaʿb b. Zuhayr, Khirka-yi Saʿādet, holy relics, Ottoman literary translation and commentary tradition.

Kaynakça

• Abdî, Abdülbâkî b. Ahmed. Terceme-i Kasîde-i Zuhru’l-Me‘âd. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Kılıç Ali Paşa, 784/3.
• Abdurrahman Abdi Paşa Vekâyi‘nâmesi (2008). (haz. Fahri Ç. Derin). İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.
• Abdurrahman Abdi Paşa. Şerh-i Kasîde-i Bürde. İstanbul: Millet Yazma Eser Kütüphanesi, Ali Emiri Şer‘iye, 733/3.
• Acar, Ö. (2020). Kâ‘b b. Züheyr (ö. 24/645 [?]). Tarihte Müslümanlar: Eş Zamanlı Bir Tarih Yazım Örneği, 1, 150-152. Ankara: Otto.
• Afyoncu, E. - Demir, U. (2016). Turhan Sultan. İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Ahmed Teymur Paşa (1951). el-Âsârü’n-Nebeviyye. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî.
• Albayrak, N. (2014). Gönül Çalab’ın Tahtı: Açıklamalı Yunus Emre Sözlüğü. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Ali el-Kârî. Fethu’l-Bâbi’l-İs‘âd fî Şerhi Bânet Su‘âd. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Laleli, 1797.
• Âşık Çelebi (2018). Meşâʻirü’ş-Şuʻarâ. (haz. Filiz Kılıç). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap.
• Ateş, E. (2020). Ka‘b b. Züheyr’in “Kaside-i Bürde”sine Abdî’nin Yazdığı Manzum Şerhin Niteliği. International Journal of Filologia, 4, 146-163.
• Aydın, H. (2009). Hırka-i Saadet Dairesi ve Mukaddes Emanetler. İstanbul: Kaynak Kitaplığı.
• Aydın, Z. C. (2016). Eyüp Sabri Paşa’nın Türkçe Kaside-i Bürde Şerhi (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Bağdatlı İsmâil Paşa (1951-1955). Hediyyetü’l-Ârifîn. 2 cilt. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı.
• Banet Suadu. https://www.youtube.com/watch?v=nZI1fr41lwk. [Erişim Tarihi: 01.05.2022].
• Basset, R. (1977). Ka’b b. Zuhayr. İslâm Ansikolepedisi, 6, 5. İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Bogdalova, A. (2012). Osmanlı Türkçesinin XX. Yüzyıl Başı Kazan-Tatar Yazı Diline Etkisi. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 14(4), 181-187.
• Burhâneddin Hüseyin (1901). Hâzihi’l-Kasîdetü’ş-Şerîfe. Kazan: Matbaa-i Kerîmiyye.
• Çakır, M. (1998). Arapzade Muhammed Nuri Efendi’nin Banet-Suat Kasidesi Şerhi Üzerine. Türk Kültüründe İz Bırakan İskilipli Âlimler. 365-389. (haz. Mevlüt Uyanık). Ankara: TDV Yayınları.
• Çetin, N. M. (1973). Eski Arap Şiiri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Çoban, Selçuk. (2017). Manisa Yazma Eser Kütüphanesinde Bulunan Kaside’i Bürde (Bânet Sü’âd)’nin Kitap Sanatları Bakımından Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Demirayak, K. (1997). Bânet Su‘âd Kasidesi Üzerine. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24, 141-157.
• Dîvânu Kâ‘b bin Züheyr (1994). (haz. Ebû Saîd el-Hasan Askerî). Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî.
• Durmuş, İ. (2006). Nazire. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 32, s. 455-456). İstanbul: TDV Yayınları.
• Esmer, B. (2022). Ka’b b. Züheyr’in Kasîde-i Bürde’sinin Şarihi Meçhul Türkçe Şerhleri (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fakhî, Ebü’l-Îd Tâhir (2010). Bânet Suʻâd ve Şurûhuhâ. Âlemü’l-Kütüb, 31-34(4), 475-496.
• Fatîn Davud (2017). Hâtimetü’l-Eş‘âr (Fatîn Tezkiresi). (haz. Ömer Çiftçi). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, e-kitap.
• Galata Kadısı Üsküdârî Ahmed Efendi ve Nişancı Abdurrahman Abdi Paşa (2022). Kıl Şefâat Yâ Resûlallâh Hudâ Affeylesin: Osmanlı’nın Bürde Şerhleri-I. (haz. Ömer Said Güler). İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Güleç, İ. (2018). Şiir, Şair ve Peygambere Dair. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Güler, M. S. (2017). Abdülbâkî bin Ahmed’in Terceme-i Kasîde-i Bânet Su‘âd Adlı Eseri (İnceleme ve Edisyon Kritik). Uzmanlık Tezi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı.
• Güler, Ö. S. (2016). Mollacıkzâde Mehmed Râif’in Ziyâu’l-Fu’âd fî Şerhi Bânet Su‘âd İsimli Kasîde-i Bürde Şerhi (İnceleme-Metin-Sözlük-İndeks). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul 29 Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Güler, Ö. S. (2021). Ka‘b b. Züheyr’in Kasîde-i Bürde’sine Osmanlı Döneminde Yazılan Türkçe Şerhler (Karılaştırmalı İnceleme - Üsküdârî Ahmed Efendi, Abdurrahman Abdî Paşa ve İsâmüddin Efendi Şerhlerinin Tenkitli Neşirleri). Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Medeniyet Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
• Hamidullah, M. (2004). İslâm Peygamberi. (çev. Mehmet Yazgan). İstanbul: Beyân Yayınları.
• Hammer (1329-1337). Devlet-i Osmâniyye Târîhi. 10 cilt. (trc. Mehmed Atâ). İstanbul: Artin Asaduryan ve Mahdumları Matbaası.
• Irmak, M. (2016). Bûsîrî’nin Zuhru’l-me‘âd fî vezni Bânet Su‘âd Adlı Kasidesi ve Abdülbâkî b. Ahmed’in Bu Esere Yaptığı Manzum Tercüme. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 9(42), 174-200.
• İbn Hişâm (1992). es-Sîretü’n-Nebeviyye. 2 cilt. (thk. Süheyl Zekkâr). Beyrut: Dârü’l-Fikr.
• İbn Kesîr (1994). el-Bidâye ve’n-Nihâye. 15 cilt. (çev. Mehmet Keskin). İstanbul: Çağrı Yayınları.
• İbn Kuteybe (2006). eş-Şi‘r ve’ş-Şu‘arâ. 2 cilt. (thk. Ahmed Muhammed Şâkir). Kahire: Dârü’l-Hadîs.
• İbnü’l-Esîr (1985). el-Kâmil fi’t-Târih. 12 cilt. (çev. Beşir Eryarsoy). İstanbul: Bahar Yayınları.
• İsâmüddin Efendi. Şerhu Kasîdeti Bânet Su‘âd. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Yahya Tevfik, 314/1.
• Kahraman, B. (1991). Bûsîrî’nin Kasîde-i Bürde’si Etrafında Yazılmış Türkçe Eserler. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 6, 167-174.
• Kaya, M. (1992). Bûsîrî, Muhammd b. Saîd. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 6, s. 468-470). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kâzerûnî, Sa‘d b. Abdullah. Şerhu Kasîdeti Bânet Su‘âd. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, İzmir, 758/3.
• Köksal, M. F. (2014). Gâlib, Çivici-zâde. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/galib-civicizade. [Erişim Tarihi: 20.04.2022].
• Köksal, M. F. (2021). Terceme-i Bânet Suad (Gâlib). Türk Edebiyatı Eserler Sözlüğü. http://tees.yesevi.edu.tr/madde-detay/terceme-i-banet-suad-galib. [Erişim Tarihi: 20.04.2022].
• Mardin, Ebül‘ulâ (1951). Huzur Dersleri. İstanbul: İsmail Akgün Matbaası.
• Mecmû‘a-i Kasâ’id ve Resâ’il. İÜ Nadir Eserler Kütüphanesi, 603, 12b-22b.
• Mehmed Es‘ad Efendi’nin Teşrîfât-ı Kadîmesi’si: Osmanlı İmparatorluğu’nda Teşrifât (2012). (haz. H. Ahmet Arslantürk v.dğr.). İstanbul: Okur Kitaplığı.
• Mehmed Fâiz. Şerh-i Kasîde-i Bânet Su‘âd. Kahire: Mısır Millî Kütüphanesi, Mecami Türki Talat, 79/2.
• Memiş, M. (2020). Osmanlı Hattatlarının Mürekkebat Meşklerinde Yazdıkları Metinler. Lale Kültür, Sanat ve Medeniyet Dergisi, 1(1), 40-51.
• Mermer, K. (2020). Klâsik Şerh Geleneğinde Üslûp: Kasîde-i Bürde Örneği. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Millik, N. (2005). Dâ’i-i Fakir: Tarih-i Engürüs ve Feth-i Eğri (Tahkikli Neşir). Yüksek Lisans Tezi. Afyon: Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Muhtasar Tevessül: Necîb Efendi’nin Kasîde-i Bürde Şerhi / İnceleme-Tevessül’le Karşılaştırma-Metin (2020). (haz. Bünyamin Ayçiçeği). İstanbul: DBY Yayınları.
• Nahîfî Süleymân Efendi Külliyyâtı (2014). (haz. Şaban Er). İstanbul: Kutupyıldızı Yayınları.
• Nahîfî Süleyman Efendi. Tahmîs-i Kasîde-i Bürde. İstanbul: Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, 720/1.
• Necib (1314). İs‘âd: Bânet Su‘âd Şerhi. Mekke: Hicaz Vilayeti Matbaası.
• Öz, Ş. (2008). İlk Siyer Kaynakları ve Müellifleri. İstanbul: İSAR Vakfı Yayınları.
• Özgeriş, M. M. (2022a). Yemlihâ-zâde Mustafa Kâmil Efendi’nin Hayatı, Edebî Yönü ve Eserleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 26, 658-674.
• Özgeriş, M. M. (2022b). Yemlihâ-zâde Mustafa Kâmil Efendi’nin Manzum Bânet Su‘âd Kasidesi (Kaside-i Bürde) Tercümesi. Filoloji Alanında Teori ve Araştırmalar. 1-25. (ed. Gürhan Kirilen). İzmir: Serüven Yayınevi.
• Salihoğlu, H. (2019). Cahiliyye Dönemi Evsiye Şiir Ekolü. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19(2), 441-459.
• Savran, A. (2001). Kâ‘b b. Züheyr. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 24, s. 7-8). İstanbul: TDV Yayınları.
• Serin, M. (2005). Muhammed / Türk Hat Sanatı. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 30, s. 461-465). İstanbul: TDV Yayınları.
• Seyyid İbrâhim Muhammed (1986). Kasîdetu Bânet Suʻâd li-Kaʻb b. Züheyr ve Eseruhâ fî’t-Turâsi’l-Arabiyye. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî.
• Seyyid Taha Efendi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Seyyid_Taha_Efendi. [Erişim Tarihi: 15.4.2022].
• Sezer, İ. H. (1985). İmam Busîrî ve Bürde’si. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sükkerî, Ebû Saîd (1950). Şerhu Dîvâni Kâ‘b bin Züheyr. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Mısrî.
• Süleyman Sırrı Efendi (2020). Makâsıd-ı Münciye fî Siyeri Fahri’n-Nübüvve. (haz. Selim Argun). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Süyûtî, Celâleddin (2013). Târîhu’l-Hulefâ. Cidde: Dârü’l-Minhâc.
• Şahin, E. S. (1997). Kasîde-i Bürde’nin Türkçe Terceme ve Şerhleri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şener, H. İ. (1995). Kaside-i Bürde, Kaside-i Bür’e ve Su Kasidesi. İzmir: İrfan Kültür Eğitim Derneği.
• Şerh-i Kasîde-i Ka‘b ibn Züheyr. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi: Ayasofya, 4094.
• Şerhu Bânet Su‘âd. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi: Esad Efendi, 3408/3.
• Tarîfî, Y. A. (2012). Şu‘arâu’l-Arab: el-Asru’l-Câhilî. Amman: Ehliyye.
• Târîh-i Na‘îmâ (1280). İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• Tekfurdagî Ahmed Lutfî (2021). Tezkire-i Şu‘arâ. (haz. Bilal Alpaydın - Müslüm Yılmaz). İstanbul: DBY Yayınları.
• Tülücü, S. (1982). Kâ‘b b. Zuheyr ve Kasîde-i Bürde’si Üzerine Notlar I. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 5, 159-173.
• Tülücü, S. (1988). Büyük Arap Şâiri Zuheyr b. Ebi Sulmâ ve Tercüme-i Hâli ile İlgili Kaynak ve Tetkiklerin Tenkidi ve Değerlendirilmesi. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, 8, 165-181.
• Tülücü, S. (2006). Nâbiga ez-Zübyânî. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 32, s. 262-263). Ankara: TDV Yayınları.
• Tülücü, S. (2013). Züheyr b. Ebî Sülmâ. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 44, s. 540-542). İstanbul: TDV Yayınları.
• Uludağ, S. (1998). Hırka. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 17, s. 373-374). İstanbul: TDV Yayınları.
• Ünal, M. O. Kasîde-i Bürde (Bânet Sü‘âd) ile İlgili Yapılan Çalışmalar (Tespit ve Tanıtım). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yazar, S. (2011). Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yazar, S. (2014). Osmanlı Dönemi Şiir Tercümelerinde Karşılaşılan Biçimsel (Nazım Biçimi, Aruz ve Kafiye) Zorluklar. Metnin Hâlleri: Osmanlı’da Telif, Tercüme ve Şerh. 248-293. (haz. Hatice Aynur v.dğr.). İstanbul: Klasik Yayınları. Yeşildağ, A. (2013). Bânet Su‘âd Kasîdesine Yapılan Çalışmaların Tesbiti Üzerine-I. Nüsha, 36, 7-42.
• Yılmazer, Z. (1995). Esad Efendi, Sahaflar Şeyhizâde. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 11, s. 341-345). İstanbul: TDV Yayınları.
• Yücel, Y. İ. (2016). Kaside-i Bürde Üzerine Son Dönemde Yapılan İlmi Çalışmalar. İslam Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 1, 86-106.
• Zeynelâbidin, Ben Kimim? Her Şey - Hiçbir Şey, Millî Kütüphane-Ankara, 06 Mil Yz A 581.