Religious and Mythic Narrative as a Critique of Society in Cinema: Gelin, Düğün, Diyet

Yıl 2022, Sayı: 8, 823 - 838, 30.08.2022

Emine Çakır

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1147332

Öz

The subject of this paper is the examination of the religious folklore narrative in the films Düğün (Wedding - 1973), Gelin (Bride - 1973) ve Diyet (Price - 1974), which Lütfi Ömer Akad called as “Anatolian Trilogy” and is commonly described as “Migration Trilogy.” These films are discussed in the focus of folklore discipline and the framework of methods of intertextuality such as “myth, quote, association (reference), self-possession, style” within the scope of verbal narratives. It is seen that the current studies on the Migration Trilogy are discussed within the scope of the concept of migration sociology or gender, which examines the phenomenon of “migration from village to city.” In this study, differently, it is argued that Akad wanted to build the social change he aimed at in all three films on religious texts such as parable, origin and hadith, and women; in other words, through the religious memory that society is familiar with. Akad used the public’s common religious narrative memory while criticizing society, and in doing so, he applied the intertextuality method. Lutfi Akad directly quotes the story of Abraham and Ishmael in the film Gelin; the story of Joseph in the film Düğün; and a hadith in the film Diyet. These religious references are directly related to the flow of events and the actors’ roles in the film. During the Feast of Sacrifice in the film of Gelin, Ilyas Ağa takes his grandson Osman in his arms and tells the myth of sacrifice. Osman is identified with the prophet Ishmael, but Osman becomes a victim in the film instead of the ram as the opposite myth. In the Düğün film, the “connotation and quotation” technique was used in terms of both the hero’s name being Yusuf (Joseph) and the hero’s reading of the prophet Yusuf (Joseph) from the book to his sisters. In the Diyet film, unlike the first two films, intertextuality was used with a hadith excerpt, not a religious parable. This hadith, which we heard from the mouth of the father of Mary and then from the mouth of Mary, was determined as an important reference for the course of the event in the film. Another issue identified as intertextuality is the way of Akad’s style and his use of self-reference. All three films can be considered “social realistic films.” Akad shows the power of women to transform society through the same female actress in all three films. Hülya Koçyiğit, who takes the lead role in these films that tell the story of the migration from the village to the city and the people trying to hold on to the city, is significant in terms of focusing on the three states of a woman in the city; she plays a single woman in the city in the film Düğün, a married woman with children in the city in the film Gelin, and a widow with children in the city in the film Diyet. So, it is meaningful that the films focus on the life struggle of a woman in her three stages, “single, married and widowed” in the city. It was determined that the intertextuality element was religious sources and that Akad wanted to build social change by criticizing it with religious references in all three films. 

Anahtar Kelimeler

Folklore, intertextuality, Lüftfi Ömer Akad, (Düğün, Gelin, Diyet), myth and religion.

Sinemada Toplum Eleştirisi Olarak Dinî ve Mitik Anlatı: Gelin, Düğün, Diyet

Öz

Bu çalışmanın konusu Lütfi Ömer Akad’ın “Anadolu Üçlemesi” adını verdiği ve yaygın olarak “Göç Üçlemesi” adıyla nitelenen Düğün (1973), Gelin (1973) ve Diyet (1974) adlı filmlerdeki dinî ve mitik folklorik anlatının incelenmesidir. Bu filmler, sözlü anlatımlar kapsamında folklor disiplini odağında ve metinlerarasılık yönteminin “mit, alıntı, çağrışım (anıştırma), kendine mal etme, üslup” gibi teknikleri çerçevesinde ele alınmıştır. Göç Üçlemesi ile ilgili mevcut çalışmaların özellikle “köyden kente göç” olgusunu irdeleyen göç sosyoloji ya da toplumsal cinsiyet kapsamında ele alındığı görülmektedir. Bu çalışmada ise farklı olarak Akad’ın her üç filmde de hedeflediği toplumsal değişimi yine toplumun aşina olduğu dinî bellek üzerinden bir başka ifadeyle kıssa, menkıbe ve hadis gibi dinî metinler ve kadın üzerinden inşa etmek istediği savı ileri sürülmüştür. Akad, toplumu eleştirirken halkın ortak dinî anlatı belleğini kullanmış ve bunu yaparken de metinlerarasılık yöntemine başvurmuştur. Akad, Gelin filminde İbrahim ve İsmail peygamberlerin kıssasını; Düğün filmlerinde Yusuf peygamberin kıssasını, Diyet filminde ise bir hadisi doğrudan alıntılamaktadır. Bu dinî göndermeler, filmde olayların akışı ve oyuncuların rolleriyle doğrudan ilişkili olarak sunulmuştur. Gelin filminde Kurban Bayramı esnasında İlyas Ağa torunu Osman’ı kucağına alıp kurban mitini anlatır. İsmail peygamberle Osman özdeşleştirilir fakat karşıt mit olarak koç yerine filmde Osman kurban olur. Düğün filminde ise hem kahramanın adının Yusuf olması hem de kahramanın Yusuf peygamber kıssasını bizzat kitaptan okuması açısından “çağrışım ve alıntı” tekniği kullanılmıştır. Diyet filminde ise ilk iki filmden farklı olarak dinî kıssadan değil hadis alıntısından yararlanılmıştır. Meryem’in babasının ve daha sonra Meryem’in ağzından duyduğumuz bu hadis, filmde olayın gidişatı için önemli bir referans olarak belirlenmiştir. Metinlerarasılık olarak belirlenen bir başka husus ise Akad’ın üslubu ve kendi kendine gönderme yapmasıdır. Türsel olarak her üç film, “toplumsal gerçekçi film” olarak değerlendirilebilir. Akad, kadının toplumu değiştirip dönüştürme gücünü her üç filmde de aynı kadın oyuncu üzerinden gösterir. Köyden kente göçü ve kente tutunmaya çalışan insanların hikâyesini anlatan bu filmlerde başrolü üstlenen Hülya Koçyiğit; Düğün filminde kentte bekâr kadının, Gelin filminde kentte evli ve çocuklu kadının, Diyet filminde ise kentte çocuklu ve dul bir kadının yaşam mücadelesine odaklanması açısından kentte kadının üç hâline; “bekâr, evli ve dul” olmayı vurgulaması açısından da manidardır. Akad’ın her üç filminde de metinlerarası unsur olarak dinî kaynakları kullandığı, toplumsal değişimi yine dinî göndermelerle eleştirerek inşa etmek istediği tespit edilmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Halkbilimi, metinlerarasılık, Lüftfi Ömer Akad, (Düğün, Gelin, Diyet), mit ve din.

Kaynakça

• Akad, L.Ö. (2021). Işıkla Karanlık Arasında. İstanbul: İletişim Yayınları
• Aktulum, K. (2013). Folklor ve Metinlerarasılık. Ankara: Çizgi Kitabevi Yayınları
• Aktulum, K. (2018). Sinema ve Metinlerarasılık. Ankara: Çizgi Kitabevi Yayınları
• Ateş, M. (2020). Sinemada Göç Bağlamında Sınıf, Kimlik ve Mekân: Ömer Lütfi Akad ve Göç Üçlemesi, Necmettin Erbakan Üniversitesi Medeniyet ve Toplum Dergisi, 4(2), 128-141.
• Baş, E. (2015). Kur’an Kıssaları ve Sinema, Sinema ve Din (Ed. Bilal Yorulmaz vd.). İstanbul: Pasifik Ofset.
• Diyet Filmi, https://www.youtube.com/watch?v=3ka_r5YAlIA, [Erişim Tarihi: 20.05.2022].
• Düğün Filmi, https://www.youtube.com/watch?v=nWeUcZkjtXM, [Erişim Tarihi: 18.05.2022].
• Eminağaoğlu, Z. ve M. M. Yurderi (2018). Türk Sinemasında Göç ve Mekân İlişkisi Lütfi Akad Filmleri Gelin, Düğün ve Diyet. ZfWT, 10(2), 123- 136.
• Fazlıoğlu, F. N. (2019). Lütfi Ö. Akad’ın Göç Üçlemesi: Yaklaşan Erkeklik Krizi ve Kadınların Yükselişi. TRT Akademi, 4(7), 42-60.
• Gelin Filmi, https://www.youtube.com/watch?v=jp39aHURnpQ, [Erişim Tarihi: 19.05.2022].
• Güçhan, G. (1992). Toplumsal Değişme ve Türk Sineması. Ankara: İmge Yayınları
• Güner, Tuğba ve H. Akyıldız (2014). Gelin, Düğün, Diyet Filmleri Işığında Geçmişten Günümüze Türkiye’de Göç, İstihdam ve Kentleşme Sorunları. Çalışma ve Toplum, 1, 187-210.
• Güvenç, A. Ö. (2020). Folklor ve Sinema. İstanbul: Ötüken Yayınları
• Hakan, F. (2016). Türk Sinema Tarihi (Der. Nigar Pösteki). İstanbul: İnkılap Kitabevi
• https://www.hadisarabul.com/hadis/7411-Iki-kisi-birden-hayirlidir-ve-ile-baslayan-hadis, [Erişim Tarihi: 24 Temmuz 2022].
• Hunt, R. E. vd. (2015). Film Dili (Çev. Senem Aytaç). İstanbul: Literatür Yayınları
• Kara, M. A. (2016). Düğün – Diyet – Gelin Üçlemesi Üzerinden Kırdan Kente Göç Olgusunun Analizi. The Journal Of Academic Social Science Studies, 51, 505-516.
• Koncavar, A. (2017). Türk Siyasal Sineması 1960-1990. İstanbul: Pales Yayınları
• Kozan, T. (2019). Türk Sinemasında Toplumsal Gerçekçi Filmlerde Kadın Temsilleri: Gelin, Düğün, Diyet. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Köksal, M. A. (2013). Peygamberler Tarihi. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
• Kur’an-ı Kerîm Açıklamalı Meâli (2008). (Haz. Prof. Dr. Hayrettin Karaman vd.). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Özonur Çöloğlu, D. (2009). Bir Üçlemeyi, ‘Modern – Geleneksel ve Kadın - Erkek’ Karşıtlığında Yeniden Okumak: Gelin, Düğün, Diyet. Selçuk İletişim, 6(1), 144-153.
• Özön, N. (1984). 100 Soruda Sinema Sanatı. İstanbul: Gerçek Yayınevi
• Özön, N. (2008). Sinema Sanatına Giriş. İstanbul: Agora Kitaplığı
• Pala, İ. (2000). Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Ötüken Yayınları
• Stam, R. (2014). Sinema Teorisine Giriş (Çev. Selda Salman ve Çiğdem Asatekin). İstanbul: Ayrıntı Yayınları
• Tosun, N. (2014). Doğunun Hikâye Kuramı. İstanbul: Büyüyenay Yayınları
• Ünal, N. S. (2019). Lütfi Akad Sinemasında Kadının Temsili. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Yangın Aslanoğlu, B. (2018). Geçmişten Günümüze 41 Türk Sinemasında Folklor İzleri. Konya: Palet Yayınları
• Yaylagül, L. (2018). Sinema Toplum Siyaset. Ankara: Dipnot Yayınları
• Yılmaz, A. (2019). 40 Soruda Türk Sineması (Haz. Mesut Bostan). İstanbul: Ketebe Yayınları