Covid-19 Pandemic and Ramadan Traditions

Yıl 2022, Sayı: 8, 839 - 855, 30.08.2022

Fadime Tikbaş Apak

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1150311

Öz

The COVID-19 pandemic, which spreads all over the world from 2020 and was felt intensely until 2022, has suddenly made many radical changes necessary. Among the sudden changes that come to mind with the pandemic are curfews, the transition to on-line education and working model, the obligation to wear a mask after the lifting of the curfew, attention to a certain distance and compliance with the hygiene are the mainly points. The effect of the pandemic has manifested itself in religious and traditional practices as well as in the fields of health and education. The person reinforces the sense of belonging to a group/society through traditional practices. The fact that traditional practices are produced, lived / kept alive and transferred in the oral culture has brought some problems and questions when it comes in pandemic conditions. In this study, it is examined what changes the traditional practices of Ramadan which are considered religious feists, have shown in the pandemic process. The reviews are based on digital media. Feist traditions, which, by their nature, require face-to-face contact with people, have become different in the pandemic process, where the tradition is updated or re-created. Although traditions such as Eid visits/hand-kissing continue to occur despite bans in some cases and are punished for violations of the ban, it can be said that the epidemic also invented a tradition such as celebrating with together by on-line programmes. Another example on pandemic and feist traditions has been the subject of a cartoon. Here, there is a dialogue about whether there are masks and disinfectants in the feist box. Stringent conditions such as the pandemic make the adaptation process of the tradition and the practical solutions it finds more meaningful, as shown by the examples listed throuhout the study and show that the tradition finds another way to express itself and another option comes into play. And this reveals the transforming and dynamic structure of the tradition, which does not miss the current time, also in the context of the epidemic.

Anahtar Kelimeler

pandemic, Ramadan, feist traditions, re-created traditions.

Covıd-19 Salgını ve Ramazan Gelenekleri

Öz

2020 yılı itibarıyla tüm dünyaya yayılan ve içinde bulunduğumuz 2022 yılına değin yoğun bir şekilde etkisi hissedilen COVID-19 salgını pek çok köklü dönüşümü birdenbire zaruri kılmıştır. Salgınla birlikte akla gelen ani değişiklikler arasında sokağa çıkma yasakları, uzaktan eğitim ve çalışma modeline geçilmesi, dışarı çıkma yasağının kalkmasının ardından ise maske takma zorunluluğu, belirli bir mesafeye dikkat ve hijyen üçlüsüne riayetin birincil olması gibi noktalar sayılabilir. Salgının etkisi sağlık ve eğitim alanlarının yanı sıra dini ve geleneksel uygulamalarda da kendini göstermiştir. Kişi bir gruba/topluma ait olma hissini geleneksel uygulamalar vasıtasıyla pekiştirmektedir. Geleneksel uygulamaların sözlü kültür ortamında üretilip, yaşanıp/yaşatılıp, aktarılır olması salgın koşulları söz konusu olduğunda geleneklerin akıbetinin ne olacağı gibi birtakım sorun ve soru işaretlerini beraberinde getirmiştir.
Bu çalışmada Ramazan geleneklerinin salgın sürecinde ne gibi değişiklikler/dönüşümler gösterdiği incelenmektedir. İncelemeler dijital ortam verilerine dayanmaktadır. Doğası itibarıyla insanın insanla yüz yüze temasını gerektiren bayram gelenekleri, salgın sürecinde başkalaşarak geleneğin güncellendiği veyahut yeniden yaratıldığı bir hal almıştır. Bayram ziyaretleri/el öpme gibi gelenekler kimi durumlarda yasaklara rağmen gerçekleşmeye devam etse ve yasak ihlalinden dolayı cezalandırılsa da salgının örneğin uzaktan topluca bayramlaşma gibi bir geleneği de icat ettiği söylenebilir. Salgın ve bayram gelenekleri üzerine bir başka örnek ise bayram kolisinde maske ve dezenfektan olup olmadığına ilişkin bir diyaloğu içeren karikatürdür. Salgın gibi zorlayıcı koşullar geleneğin uyum sürecini ve çalışma boyunca sıralanan örneklerin gösterdiği üzere bulduğu pratik çözümleri daha anlamlı kılmakta ve koşullar ne kadar kısıtlayıcı olursa olsun geleneğin kendini ifade edişte başka bir yol bulduğunu, başka bir seçeneğin devreye girdiğini göstermektedir. Bu da geleneğin yaşanan zamanı kaçırmayan, dönüşen ve devingen yapısını salgın özelinde de açığa çıkarmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

salgın, Ramazan, bayram gelenekleri, geleneğin güncellenmesi.

Kaynakça

• Alpyıldız, E. (2019). Dijital Kültür Çağında Yemek Kültürü. Dijital Kültür (Ed. Mehmet Özdemir). Kayseri: Arı Sanat Yayınevi, 107-130.
• Artun, E. (2010). Türk Halkbilimi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Assmann, J. (2001). Kültürel Bellek. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Aşık, F. (2019). Osmanlı İstanbul’unda Ramazan Kültürü ve Ramazan Sofraları. Yüksek Lisans Tezi. Sakarya: Sakarya Üniversitesi.
• Bezci, G. (2018). Osmanlı Toplumunda Ramazan Kültürü. Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi.
• Boratav, P. N. (2003). 100 Soruda Türk Folkloru. İstanbul: K Kitaplığı.
• Çobanoğlu, Ö. (2000). Yapısal ve İşlevsel Bakımdan Geleneksel Bayramlar Bağlamında Nevruz ve Hıdrellez. Türkbilig, (1), 51-59.
• Duymaz, A.-Düzgün, D.-Öğüt Eker, G. (2021). Covid-19 Küresel Salgınının Somut Olmayan Kültürel Mirasa Etkileri: Türkiye Deneyimi. Ankara: UNESCO Türkiye Milli Komisyonu.
• Ekici, M. (2004). Halk Bilgisi (Folklor) Derleme ve İnceleme Yöntemleri. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Ekici, M. (2008). Geleneksel Kültürü Güncellemek Üzerine Bir Değerlendirme. Milli Folklor, 10(80), 33-38.
• Gülüm, E. (2018). Dijital İletişim Teknolojileri Aracılı Bir Folklorik Deneyim Olarak Sanal Ortam. Milli Folklor, 15(119), 127-139.
• Güven, F. (2020). Koronavirüs Pandemisinin Kültüre Etkileri. Kültür Araştırmaları Dergisi, (7), 81-96.
• Irmak, Y. (2021). Koronavirüsün Geleneksel Türk Tiyatrosuna Yansıması: Karagöz Örneği, Salgın Hastalıkların Sosyal Hayata Etkisi ve Kültürümüzde Koronavirüs Vakası (Ed. Bekir Şişman). Çanakkale: Paradigma Yayınları, 443-494.
• Karaman, K. (2010). Ritüellerin Toplumsal Etkileri. SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, (21), 227-236.
• Korkmaz, D. F. (2008). Türkiye’ de Ramazan Ayı Bağlamında Reklam Kültür İlişkisi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Oğuz, Ö. (2013). Somut Olmayan Kültürel Miras Nedir?. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Oğuz, Ö.- vd. (2012). Türkiye’de 2011Yılında Yaşayan Ramazan ve Kurban Bayramı Geleneksel Kutlamaları. Ankara: Gazi Üniversitesi THBMER Yayınları.
• Öğüt Eker, G. (2014). İnsan Kültür Mizah. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Özdemir, N. (2005). Türk Eğlence Kültürü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özdemir, N. (2008). Medya Kültür ve Edebiyat. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Saraç, Ö. (2020). Salgın Hastalıkların Âşık Tarzı Türk Şiirine Yansıması: Yeni Tip Koranavirüs (Covid-19) Örneği. Millî Folklor, 16(127), 18-34.
• Sekizkardeş, Z. (2016). Türkiye’ de Ramazan Aylarında Yayınlanan Reklamlar: Farklı Ürün Gruplarının Ramazan Ayı Reklamlarının Karşılaştırılmasına Yönelik Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Yaşar Üniversitesi.
• Şişman, B. (2001). Samsun Yöresinde Geçiş Dönemleriyle (Doğum, Sünnet, Evlilik ve Ölümle) İlgili Yaşayan Halk İnançları ve Bunlara Ait Uygulamalar. Erdem, (39), 445-470.
• Tikbaş Apak, F. (2021). Geçiş Dönemlerinde COVID-19 Salgını Etkisi, Salgın Hastalıkların Sosyal Hayata Etkisi ve Kültürümüzde Koronavirüs Vakası (Ed. Bekir Şişman). Çanakkale: Paradigma Yayınları, 159-183.
• Uysal, A.-Peker, S. (2022). Güncellenmiş ya da İcat Edilmiş Ramazan Gelenekleri Üzerine Değerlendirmeler. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 5(1), 122-132.
• Yağlıcı, M. (2009). Tüketim Kültürü ve Ramazan Ayı Televizyon Reklamları. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Yıldız, İ. (2020). Sosyal Medya Salgını: Türkiye’de Korona’nın Mizahi Yönü. Kültür Araştırmaları Dergisi, (6), 150-172.
• Yıldız, S. (2021). Pandemi Döneminde TV Reklamcılığı: Etkiler, İçerikler ve Yapım Uygulamaları, Pandemi Döneminde Reklam, Medya ve Tüketici (Ed. M. Sinan Ergüven-Serdar Yıldız). Ankara: Detay Yayıncılık, 139-162. Yüksel, G. (2011). Kastamonu’da Dini Bayramları Kutlama Gelenekleri ve Bu Geleneklerin İnsan İlişkilerine Etkisi. Akademik Bakış Dergisi, (26), 1-26.
• İnternet Kaynakları
• URL 1: https://www.cnnturk.com/saglik/pandemi-olsa-da-bayram-hazirligi-psikolojiye-iyi-gelecek, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 2: https://medicine.istinye.edu.tr/tr/haberler/pandemi-doneminde-bayramlasma-nasil-olmali, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 3: https://ilkha.com/guncel/bayram-yaslilar-icin-huzunlu-ve-buruk-geciyor-126173, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 4: https://www.aa.com.tr/tr/yasam/vakif-camilerinde-kandiller-bu-yil-saglik-icin-yaniyor-/1816849, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 5: https://www.sabah.com.tr/magazin/2021/04/14/nihat-hatipogluna-korona-sorulari-asi-orucu-bozar-mi, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 6: https://www.yeniakit.com.tr/haber/esenlerde-cocuklara-bayram-eglencesi-1258263.html, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 7: https://www.koroglugazetesi.com/haber/erkek-kuaforunde-pandemi-sonrasi-ilk-bayram-yogunlugu.html, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 8: https://www.mugla.bel.tr/haber/buyuksehirden-ihtiyac-sahiplerine-bayram-tirasi, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 9: https://www.trthaber.com/haber/guncel/artvinde-13-hirsizlik-zanlisi-tutuklandi-580347.html, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 10: https://www.dunya.com/ekonomi/20-milyar-tllik-bayram-ekonomisine-korona-engeli-haberi-470924, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 11: https://duzce.bel.tr/9075-belediye-yuzlerde-tebessum-oluyor, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 12: https://www.bursa.bel.tr/haber/hem-esnaf-hem-cocuklar-bayram-edecek-30248, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 13: https://zeytinburnu.istanbul/Haberler/Zeytinburnunda-Pandemi-Usulu-Bayram-Hazirliklari/, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 14: https://www.haberturk.com/can-baytak-karikaturleri-nisan-2020-2631794/2/, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 15: https://www.haberturk.com/duzce-haberleri/78237922-pandemi-doktorlarina-ev-yemekleri-surprizibayram-yemeklerini-doktorlarla-paylastilar, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 16: https://www.sabah.com.tr/gundem/2020/04/26/pandemi-hastanelerine-baklava-ve-gullac-ikrami, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 17: https://www.sabah.com.tr/video/yasam/pideye-ilginc-isim-saka-maksatli-konulan-korona-pidesi-ismi-halk-arasinda-yayilinca-pidenin-ismi-korona-kaldi-video, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 18: https://www.trthaber.com/haber/turkiye/vanda-alo-pandemi-pide-hatti-kuruldu-574693.html, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 19: https://www.kizilay.org.tr/Haber/KurumsalHaberDetay/5196, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 20: https://www.trthaber.com/haber/guncel/kadayif-ustasindan-4-dilde-en-tatli-hayat-eve-sigar-mesaji-486729.html, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 21: https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/kovid-19-tedbirleriyle-kilinacak-bayram-namazinin-saatleri-belli-oldu/2232418, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 22: https://www.google.com/imghp?hl=TR, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 23: https://tr.sputniknews.com/20210511/tam-kapanmada-dijital-kabir-ziyareti-hizmeti--1044477694.html, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 24: http://www.anadolutelgraf.com/haber/Bu-bayram-dedeler-ve-nineler-torunlara-gitti/221005, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 25: https://uskudar.edu.tr/tr/icerik/7886/uskudar-ve-npistanbul-ailesi-cevrimici-bayramlasmada-bir-araya-geldi, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 26: https://www.trthaber.com/haber/gundem/siyasi-partiler-cevrim-ici-bayramlasiyor-596903.html, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 27: https://www.sabah.com.tr/yasam/boyle-bayramlasma-gorulmedi-elini-opturmek-icin-5501663?paging=4, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 28: https://www.iha.com.tr/haber-boyle-bayramlasma-gorulmedi-847026/, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 29: https://www.aa.com.tr/tr/turkiye/pandemi-nedeniyle-kurban-pazarligi-tokalasma-cubuguyla-yapilacak/1912939, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 30: https://basakgazetesi.com/haber/bu-yil-bayramlasma-sosyal-medyada-67078.html, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 31: https://www.haberturk.com/can-baytak-karikaturleri-nisan-2020-2631794/2/, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 32: https://www.google.com/imghp?hl=TR, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 33: https://twitter.com/saglikbakanligi/status/1264431480006197249/photo/1, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 34: https://www.gazetezebra.com.tr/2021/yerel-haberler/ardahan/pandemi-bayram-geleneklerini-degistirtti/, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 35: https://m.facebook.com/ankarasincanbld/videos/pandemi-dolay%C4%B1s%C4%B1yla-%C5%9Feker-toplamaya-%C3%A7%C4%B1kamayan-%C3%A7ocuklar%C4%B1m%C4%B1za-murat-amcalar%C4%B1-%C5%9Feker/175391241161878/?__so__=permalink&__rv__=related_videos&locale=ne_NP&_rdr, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 36: https://www.yeniakit.com.tr/haber/esenlerde-cocuklara-bayram-eglencesi-1258263.html, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 37: https://gastronomiturkey.com/haber/pandemide-de-bayram-geleneklerimizden-vazgecmedik-h13121, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 38: https://basakgazetesi.com/haber/bu-yil-bayramlasma-sosyal-medyada-67078.html, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 39: https://www.gazetezebra.com.tr/2021/yerel-haberler/ardahan/pandemi-bayram-geleneklerini-degistirtti/, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 40: https://www.haberler.com/pandemide-bayram-gelenegi-maskeli-harclik-14131518-haberi/, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 41: https://www.sozcu.com.tr/2020/ekonomi/corona-virusu-ramazan-davulu-satislarini-azaltti-5773404/, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 42: https://www.youtube.com/watch?v=qjtGNCA4JlU/, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 43: https://www.gidahatti.com/pandemi-bayram-aliskanliklarimizi-nasil-etkiledi-266801/, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 44: https://www.hurriyet.com.tr/gundem/pandemi-durdu-yollar-doldu-42054498, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 45: https://www.haberturk.com/gaziantep-haberleri/96827554-pandemi-etkisini-yitirdi-bayram-oncesi-baklavaya-talep-patladigunluk-30-ton-olan-uretim, [Erişim Tarihi: 15.05.2022].
• URL 46: https://www.pusulahaber.com.tr/2-yil-sonra-pandemisiz-ilk-kurban-bayrami-satici-ile-alicilar-el-sikisarak-1656459h.htm, [Erişim Tarihi: 15.05.2022]