Öz
In the process of long historical developments, Uyghur people are during the contact and communication with other nations in such aspects as economy and culture, they borrowed a large number of loan words form their languages. Conjunctions are one of them. From the point of view of etymology, the loan conjunctions are borrowed Arabic and Persian, or a combination of the two languages in various historical periods in Uyghur.
Loan conjunctions are not only enriching the syntactic structures of Uyghur, but also it is enriching language expression became more effective. In this paper, loan conjunctions from the Modern Uyghur Detailed Dictionary were chosen and analyzed as to when they started to exist as loan conjunctions in Uyghur language, and their usage in various stages of Uyghur is elaborated upon.
According to our research, loan conjunctions are not found in the texts before the Karakhani period. After the Uighurs accepted Islam, loan conjunctions began to be used in written texts, and their use increased even more in the Chagatai period.
In New Uyghur, the rate of loan conjunctions is higher than other word types, and 29 out of 74 conjunctions were found to be quoted conjunctions. However, the use of these quotation conjunctions in daily use is very rare, and some of them are not used at all in spoken language.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ali Şîr Nevaî (2008). Mahbübu’l-Kulüb, (Haz. A. E. Bögü). Bulak, (1) (2).
- Ali Şîr Nevaî (2008). Muhakemetü’l-Lugateyn (İki Til Munazirisi) (Haz. H. Tömür, A. P. Teklimakanıy). Pekin: Milletler Neşrirayı.
- Ayup, T. ve M. Sayit (2001). Altın Yaruk. Ürümçi: Xinjiang Halk Neşriyatı.
- Cheng, Sh. vd. (1996). Hazirqi Zaman Uyghur Tili Grammatikisi. Ürümçi: Xinjiang Halk Neşriyatı.
- Kaşgarlı Mahmud (1990). Türkiy Tillar Divaniy 1,2,3. Ürümçi: Xinjiang Halk Nesşriyatı.
- Mucizi, M. İ. B. M. N. (1982). Tevarihi Muskiyun (haz. E. Baytur ve H. Tömür). Pekin: Milletler Neşriyatı.
- Sabir, Z. (2000). Ana Yurt. Ürümçi: Xinjiang Yaşlar Ösmürler Neşriyatı.
- Sayit, M. (1993). Irk Bitig, Bulak, (1).
- Tehur. A. A. vd. (2010). Hazirqi Zaman Uyghur Tili. Ürümçi: Xinjiang Halk Neşriyatı.
- Tekin, T. (2009). Orxun Abideleri (Çev. E. Arız ve A. Besiri). Pekin: Milltleri Neşriyatı.
- Teklimakaniy, A. P. (2007). Çağatay Uyghur Tili Grammatikisi. Pekin: Milletler Neşriyatı.
- Tömür H. (2017). Hazirqi Zaman Uyghur Tili Grammatikisi. Pekin: Milletler Neşriyatı.
- Wang, Y. (1995). Tujue Lishi Yuyanxue Yanjiu. Pekin: Milletler Neşriyatı.
- Yaqup, A. vd. (1990). Uyghur Tilining İzahliq Lughiti. Pekin: Milletler Neşriyatı.
- Yusuf Has Hacip (1984). Qutadghubilik. Pekin: Milletler Neşriyatı.
Öz
Uygurlar, uzun tarihsel gelişimi boyunca, diğer milletlerle ekonomik ve kültürel alışveriş sürecinde diğer dillerden çok sayıda alıntı kelime ödünç almıştır ve bağlaçlar da bunlardan biridir. Etimolojik bir bakış açısından, Yeni Uygurcadaki alıntı bağlaçlar, çeşitli tarihsel dönemlerde Arapçadan ve Farsçadan ödünç alınmıştır, kimi bağlaçlar ise Arapça ve Farsça kelimelerin bileşiminden oluşmuştur.
Alıntı bağlaçlar Uygurcanın sözdizimsel yapısını zenginleştirdiği gibi dilin anlatımını da zenginleştirir. Makale, Uygur Tilining İzahliq Lughiti’de yer alan alıntı bağlaçları örnek alarak, bu kelimelerin ödünç alma zamanını analiz etmekte ve Uygurcanın çeşitli tarihsel aşamalarında alıntı bağlaçların kullanımını incelemektedir.
Araştırmamıza göre, Karahanlılar dönemi öncesine ait taranan metinlerde alıntı bağlaçlara rastlanmamaktadır. Uygurların İslam’ı kabul etmesinin ardından yazılı metinlerde alıntı bağlaçlar kullanılmaya başlamış, Çağatayca döneminde kullanımı daha da çoğalmıştır.
Yeni Uygurcada, bağlaçların alıntılama oranı diğer sözcük türlerine göre yüksek olup, 74 bağlaçtan 29’unun alıntı bağlaç olduğu tespit edilmiştir. Fakat bu alıntı bağlaçlar günlük kullanımda çok seyrek rastlanmakta olup hatta bazıları konuşma dilinde hiç kullanılmamaktadır.
Anahtar Kelimeler
Uygurca alıntı bağlaçlar tarihsel dönem. Uyghur language conjunctions loanwords historical period.
Kaynakça
- Ali Şîr Nevaî (2008). Mahbübu’l-Kulüb, (Haz. A. E. Bögü). Bulak, (1) (2).
- Ali Şîr Nevaî (2008). Muhakemetü’l-Lugateyn (İki Til Munazirisi) (Haz. H. Tömür, A. P. Teklimakanıy). Pekin: Milletler Neşrirayı.
- Ayup, T. ve M. Sayit (2001). Altın Yaruk. Ürümçi: Xinjiang Halk Neşriyatı.
- Cheng, Sh. vd. (1996). Hazirqi Zaman Uyghur Tili Grammatikisi. Ürümçi: Xinjiang Halk Neşriyatı.
- Kaşgarlı Mahmud (1990). Türkiy Tillar Divaniy 1,2,3. Ürümçi: Xinjiang Halk Nesşriyatı.
- Mucizi, M. İ. B. M. N. (1982). Tevarihi Muskiyun (haz. E. Baytur ve H. Tömür). Pekin: Milletler Neşriyatı.
- Sabir, Z. (2000). Ana Yurt. Ürümçi: Xinjiang Yaşlar Ösmürler Neşriyatı.
- Sayit, M. (1993). Irk Bitig, Bulak, (1).
- Tehur. A. A. vd. (2010). Hazirqi Zaman Uyghur Tili. Ürümçi: Xinjiang Halk Neşriyatı.
- Tekin, T. (2009). Orxun Abideleri (Çev. E. Arız ve A. Besiri). Pekin: Milltleri Neşriyatı.
- Teklimakaniy, A. P. (2007). Çağatay Uyghur Tili Grammatikisi. Pekin: Milletler Neşriyatı.
- Tömür H. (2017). Hazirqi Zaman Uyghur Tili Grammatikisi. Pekin: Milletler Neşriyatı.
- Wang, Y. (1995). Tujue Lishi Yuyanxue Yanjiu. Pekin: Milletler Neşriyatı.
- Yaqup, A. vd. (1990). Uyghur Tilining İzahliq Lughiti. Pekin: Milletler Neşriyatı.
- Yusuf Has Hacip (1984). Qutadghubilik. Pekin: Milletler Neşriyatı.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Dil Çalışmaları |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Aralık 2022 |
| Gönderilme Tarihi | 8 Ağustos 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Sayı: 9 |
Cited By
Kutadgu Bilig’deki Bağlaçların Tespiti ve Tasnifi
Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi
https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1357415
- Makale Dosyaları