On Sheikh Ahmad-i Antaki’s Se Zeban and Its New Copies

Yıl 2022, Sayı: 9, 349 - 356, 30.12.2022

İdris Çetin

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1159657

Öz

Trilingual versified dictionaries in Turkish literature have been written since the 15th century. The versified dictionaries have been preferred in order to make the words easy to memorize and keep in mind by making use of the power of verse. In such works, the target audience is usually children of educational age. The number of trilingual (Arabic-Persian-Turkish) versified dictionaries that have been identified so far is 18. One of them is Se Zeban (Three Languages).
Se Zeban written by Sheikh Ahmad-i Antaki in 1135/1722-1723, is a versified trilingual (Arabic-Persian-Turkish) dictionary. It consists of the introduction, the glossary part of 30 strophes and the conclusion part. The first two strophes of the glossary part are reserved for infinitives, the sixth stanza is reserved for verbs (imperative, past tense and present tense), and the remaining 27 strophes are reserved for nouns. In each strophe, words related to certain topics (organ names, food names, profession names, kinship names, clothing terms, construction terms, agricultural implements, fruit names, animals names etc.) are gathered together. In this respect, the work is a thematic dictionary.
In this article, brief information about Se Zeban and the studies on it is given, and its six new copies are introduced. With the ones we introduced in this study, the number of copies of Se Zeban has reached eighteen. Among these copies, the closest copy to the author's copy is the Dar al-Kutub al-Qawmiya (Egyptian National Library) call number Lughat-i Turki Talat 23 copied in 1162/1749. It was copied 26 years after the author’s copy.

Anahtar Kelimeler

Versified dictionaries, lexicology, trilingual dictionaries, Sheikh Ahmad-i Antaki, Se Zeban.

Şeyh Ahmed-i Antakî’nin Se Zebân’ı ve Yeni Nüshaları Üzerine

Öz

Türk edebiyatında üç dilli manzum sözlükler 15. yüzyıldan itibaren görülür. Manzum sözlükler nazım gücünden faydalanılarak kelimelerin kolay ezberlenmesi ve akılda tutulmasını sağlamak amacıyla tercih edilmiştir. Bu tür eserlerde hedef kitlesi genellikle eğitim çağındaki çocuklardır. Bugüne kadar tespit edilebilen üç dilli (Arapça-Farsça-Türkçe) manzum sözlüklerin sayısı 18’dir. Bunlardan biri de Se Zebân’dır.
Se Zebân Şeyh Ahmed-i Antakî tarafından 1135/1722-1723 yılında yazılmış, üç dilli (Arapça-Farsça-Türkçe) manzum bir sözlüktür. Eser mukaddime, 30 kıtalık sözlük kısmı ve hatimeden oluşmaktadır. Sözlük kısmının ilk iki kıtası mastarlara, altıncısı çekimli fiillere (emir, görülen geçmiş zaman ve geniş zaman), geri kalanı (27 kıta) ise isimlere ayrılmıştır. Her bir kıtada belli konularla ilgili kelimeler (organ adları, yiyecek adları, meslek adları, akrabalık terimleri, giyim terimleri, yapı terimleri, tarım aletleri, meyve adları, hayvan adları vb.) bir araya toplanmıştır. Eser bu yönüyle tematik bir sözlüktür.
Bu makalede Se Zebân ve üzerinde yapılan çalışmalar hakkında kısaca bilgi verilmiş, eserin altı yeni nüshası tanıtılmıştır. Bu çalışmada tanıttıklarımızla birlikte Se Zebân’ın nüsha sayısı on sekize ulaşmıştır. Bu nüshalar arasında müellif nüshasına en yakın nüsha 1162/1749 istinsah tarihi ile Dârü’l-Kütübi’l-Kavmiyye (Mısır Millî Kütüphanesi) Lügat-ı Türkî Talat 23 numarada kayıtlı nüshasıdır. Bu nüsha müellif nüshasından 26 sene sonra istinsah edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Manzum sözlükler, sözlük bilimi, üç dilli sözlükler, Şeyh Ahmed-i

Anahtar Kelimeler

Manzum sözlükler, sözlük bilimi, üç dilli sözlükler, Şeyh Ahmed-i Antakî, Se Zebân., Versified dictionaries, lexicology, trilingual dictionaries, Sheikh Ahmad-i Antaki, Se Zeban.

Kaynakça

• Baranoğlu, Ş. (2011). Şeyh Ahmed-i Antaki: Se-Zebân, (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım). İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
• Baranoğlu, Ş. (2012). Türkçenin Söz Varlığı ve Se-Zebân. IV. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildirileri, 22-24 Aralık 2011 Muğla, (Editör: M. N. Önal). C. I. Ankara: Grafiker Ofset, 851-861.
• Blochet, E. (1933). Catalogue des manuscrits Turcs, C. II. Paris: Bibliothèque nationale.
• Efe, Z. (2020). Arapça-Farsça-Türkçe Manzum Bir Sözlük: Tuhfe-i Vâfî. Dede Korkut Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 9(21), 107-128.
• Ersoy, E. (2019). Kütahya Belediyesi Mustafa Hakkı Yeşil Kütüphanesinde Bulunan El Yazmalarının Dökümü. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 22, 713-1034.
• Ersoy, E. ve Güler, K. (2014). Kütahya Belediyesi Mustafa Hakkı Yeşil Kütüphanesi’nde Bulunan Yazma Mesnevîler. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Kütahya Özel Sayısı, 49-62.
• FMTO (1990). Fihrisü’l-mahtûtati’t-Türkiyyeti’l-Osmâniyye el-leti iktenethâ Dârü’l-Kütübi’l Kavmiyye münzü âm 1870 hattâ nihâyeti 1980, C. III. Kahire.
• https://clio.columbia.edu/catalog/13616798 [Erişim tarihi: 13.05.2022].
• Kaplan, Y. (2022). Zâhidî-i Konevî’nin Üç Dilli (Arapça-Farsça-Türkçe) Manzum Sözlüğü: Tevfiyye. Kültürk, Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 5, 61-83.
• Karakoç, B. ve Turan, F. ve Yıldız A. (2020). Ottoman and Chaghatay Manuscripts at Uppsala University Library. Turcologica Upsaliensia, an illustrated Collection of Essays, (Edited by Éva Á. Csató, Gunilla Gren-Eklund, Lars Johanson, Birsel Karakoç). Leiden-Boston: Brill, 145-166.
• Karslı, İ. (2013). Şeyh Ahmed: Se Zebân, (Arapça-Farsça-Türkçe Manzum Sözlük). Rize: STS Kitap Kırtasiye Basın Yayın Dağıtım.
• Ölker, G. ve Duyar, H. (2013). Şeyh Ahmed-i Antakî: Se-Zebân, Üç Dilli “Arapça-Farsça-Türkçe” Manzum Sözlük. Konya: Palet Yayınları.
• Öz, Y. (1996). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Öz, Y. (2016). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 2. Baskı.
• Özen, M. E. (1995). Dr. Emel Esin Kütüphanesi Kataloğu (Yazma Eserler). İstanbul: TEK-ESİN Türk Kültürünü Araştırma ve Geliştirme Vakfı.
• Sula M. (2014). Yazmalar Açısından Dokuz Eylül Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi ve Buradaki Arap Dili ve Belâğatı Konulu Yazma Eserler. Nüsha, Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, 14(38), 61-94.
• Şahin, B. (2018). Konya’da Bulunan Feridun Nafiz Uzluk Arşivi. Selçuk Üniversitesi Selçuklu Araştırmaları Dergisi, 9, 112-134.
• Tornberg, C. J. (1849). Codices Arabici, Percici et Turcici Bibliothecæ Regiæ Universitatis Upsaliensis. Uppsala: Impensis Reg. Universitatis Upsaliensis.