Principles to be Used in Selecting Examples in School Dictionary

Yıl 2022, Sayı: 9, 53 - 70, 30.12.2022

Nilüfer Serin

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1179406

Cited By: 2

Öz

One of the issues to be considered while preparing school dictionaries is the selection of examples/exemplifications that will facilitate the dictionary user in learning the meaning of the word. In this research, it was aimed to reveal the need of dictionaries in terms of examples by comparing Turkish textbooks and school dictionaries and to examine the dictionaries in the light of the principles that should be considered in the selection of examples. In the selection of school dictionaries, attention was paid to ensure that they were suitable for the primary school level and that the headlines in the dictionary included examples. In the study, basic qualitative research design was used. A total of six school dictionaries, three of which were illustrated, were examined and the data were collected by document analysis technique. The examples in the school dictionaries were compared with the words in the primary school Turkish textbooks and the examples were evaluated according to the principles created as a result of the literature review. It was seen that there are generally realistic, convincing, level-appropriate and semantic distinguisher sentences in the dictionaries. However, since the dictionaries are not comprehensive, they cannot fully meet the needs of the students. Also, spelling and punctuation errors were found. Besides “Should examples be based on authentic material or should they be written by the lexicographer?” question has been discussed.

Anahtar Kelimeler

Dictionary, school dictionaries, examples, exemplification.

Okul Sözlüklerinde Yer Alan Örnek Cümlelerin Seçiminde Kullanılacak Ölçütler

Öz

Okul sözlükleri hazırlanırken dikkat edilmesi gereken hususlardan biri sözlük kullanıcısına sözcüğün anlamını öğrenmesi açısından kolaylık sağlayacak olan örnek cümlelerin başka bir ifadeyle tanıklamaların seçimidir. Bundan yola çıkılarak bu araştırmada, Türkçe ders kitaplarıyla okul sözlüklerini karşılaştırarak örnek cümle açısından sözlüklerin ihtiyacı karşılama durumunu açığa çıkarmak ve örnek cümle seçiminde dikkat edilmesi gereken ölçütler ışığında sözlükleri incelemek amaçlanmıştır. Okul sözlüklerinin seçiminde ilkokul seviyesine uygun olmasına ve sözlükteki madde başlarının örnek cümlelere yer vermesine dikkat edilmiştir. Temel nitel araştırma deseni ile gerçekleştirilen çalışmada üçü resimli olmak üzere toplam altı okul sözlüğü inceleme nesnesi olarak kullanılmış, veriler doküman incelemesi ile toplanmıştır. Okul sözlüklerindeki örnek cümleler ilkokul Türkçe ders kitaplarındaki sözcüklerle karşılaştırılmış ve örnek cümleler alanyazın taraması sonucu oluşturulan ölçütlere göre değerlendirilmiştir. Sözlüklerde genel olarak gerçekçi, inandırıcı, seviyeye uygun ve anlam ayırıcı nitelikte cümleler olduğu görülmüştür. Ancak sözlüklerdeki sözcüklerin ve örnek cümlelerin sayısı az olduğu için öğrencinin ihtiyacını tam olarak karşılayamamaktadır. Bunun dışında yazım noktalama hatalarına da rastlanmaktadır. Ayrıca “Örnekler özgün metinlere mi dayanmalı yoksa sözlük bilimci tarafından mı geliştirilmeli?” sorusu da tartışmaya açılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sözlük, okul sözlükleri, örnek cümle, tanıklama., Dictionary, school dictionaries, examples, exemplification.

Kaynakça

• Akalın, Ş. H. (2017). Okul Öncesi ve Okul Çağı Sözlükleri ile İlgili Terimler ve Sözlük Türleri Üzerine (Ed. E. Boz vd.), III. Uluslararası Sözlükbilimi Sempozyumu Bildiri Kitabı içinde (s. 864-873). Eskişehir: Osmangazi Üniversitesi Basımevi.
• Aksan, D. (2007). Her Yönüyle Dil, Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aksoy, E. (2018). 5. Sınıf Öğrencilerinin Hedef Söz Varlığı ve Türkçe Sözlüğü. Yüksek Lisans Tezi. Tokat: Gaziosmanpaşa Üniversitesi.
• Altıntop, M. (2019). Sözlükbirimlerin Tanımlanması Açısından İlköğretim Türkçe Sözlükleri. Yüksek Lisans Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
• Aslan Demirtaş, A. (2010). Türkçe Öğretmenlerinin Okul Sözlüğü Kullanma Konusundaki Tutum ve Davranışları. Yüksek Lisans Tezi. Afyonkarahisar: Afyon Kocatepe Üniversitesi.
• Atkins, B. T. ve Rundell, M. (2008). The Oxford Guide to Practical Lexicography. Oxford: Oxford University Press.
• Baskın, S. (2016). Güncel Türkçe Sözlük Kullanıcı Dostu mu?. International Periodical for the Languages Literature and History of Turkish or Turkic, 11(10), 59-88.
• Baş, B. (2006). 1985-2005 Yılları Arasında Çocuk Edebiyatı Sahasında Yazılmış Tahkiyeli Metinlerin Söz Varlığı Üzerine Bir Araştırma. Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Beck, I. L., Mckeown, M. G. ve Mccaslin, E. S. (1983). Vocabulary Development: All Context Are Not Created Equal. The Elemantary School Journal, 83(3), 177-181.
• Binyazar, A. (1983), Anadili Öğretiminde Yazınsal Alanlara Açılım. Türk Dili Dil Öğretim Özel Sayısı, 379-380, 57-76.
• Boz, E. (2011a). Sözlük ve Sözlükçülük Sorunu. Sözlük Bilimi Yazıları I içinde (s. 195-228). Ankara: Gazi Yayınları.
• Boz, E. (2011b). Türkçe Öğretmenlerinin Okul Sözlüğü Kullanma Konusundaki Tutum ve Davranışları. Sözlük Bilimi Yazıları I içinde (s. 121-162). Ankara: Gazi Yayınları.
• Chukwuogor, M. (2020). Examples in Igbo-English Dictionaries. UJAH, 21(1), 180-198.
• Cüceloğlu, D. (1991). İnsan ve Davranışı. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Çotuksöken, Y. (1999). Okul Sözlükleri Üzerine. Kebikeç, 7-8, 61-65.
• Fang, P. Y. ve Chun J. C. (2009). Semantic Prosody: A New Perspective on Lexicography. US-China Foreign Language, 7(1), 20-25.
• Golynskaia, A. (2017). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Tek Dilli Öğrenici Sözlüğü: Model, Yöntem ve İlkeler. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Golynskaia, A. (2018). Sözlükbilimin Kullanıcı Odaklı Alanı Olarak Öğrenici Sözlükbilimi. The Journal of Academic Social Science Studies (JASSS), 65, 189-206.
• Göçer, A. (2020). Okul Sözlüklerinin Biçimsel-İçerik Özellikleri ve Akademik Çalışmalarda Değinilen Sorunlar Bağlamında Türkçe Okul Sözlüğü Hazırlama Süreç, İlke Ve Ölçütleri Üzerine Bir Öneri: Tematik Okul Sözlükleri. E- Kafkas Eğitim Araştırmaları Dergisi, 7, 66-83.
• Gülseren, C. ve Batur, Z. (2009). Sözlüklerin Niteliği ve İşlevsel Özelliği Bağlamında Sözlük Okuma Alışkanlığının Anadili Becerilerine Etkisi Üzerine Kuramsal Bir Yaklaşım. Turkish Studies, 4(4), 135-147.
• Günay, D. (2007). Sözcükbilime Giriş. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Güzel, A. ve Karadağ, Ö. (2011). Türkçe Eğitimi Açısından Okul Sözlükleri (Ed. İ. Yazar), III. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı. İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
• Hartman, R. R. K. ve James, G. (1998). Dictionary of Lexicography. London: Psychology Press.
• Herman, P. A. ve Dole, J. (1988). Theory and Practice in Vocabulary Learning and Instuction. The Elementary School Journal, 89(1), 42-54.
• Jackson, H. (2016). Sözlükbilime Giriş. (Çev. M. Gürlek ve E. Patat). İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karadağ, Ö. (2011). İlköğretim Türkçe Sözlüklerinin Hazırlanmasında Temel Ölçütler. Türklük Bilimi Araştırmaları, 30, 193-207.
• Karadüz, A. (2009). Sözlük, Sözcük Anlamı ve Öğrenme Üzerine. Turkish Studies, 4(4), 636-645.
• Kocaman, A. (1998). Dilbilim, Sözlük, Sözlükçülük. Kebikeç, 6, 111-114.
• Merriam, S. B. (2018). Nitel Araştırma: Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber. (Çev. S. Turan). Ankara: Nobel Akademi.
• Okur, A. (2011). İlköğretim Türkçe Sözlükleri Üzerine. Turkish Studies, 6(1), 1567-1583.
• Özcan, E. (2007). Türkçe Öğrenici Sözlüğü. XXI. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri, Mersin.
• Özkan, B. (2010). Türkçenin Öğretiminde Sıfatların Eşdizim Sözlüğü -Yöntem ve Uygulama-. E-International Journal of Educational Research, 1(2), 51-65.
• Özkan, B. (2013). Yöntem ve Uygulama Açısından “Türkiye Türkçesi Söz Varlığının Derlem Tabanlı Sözlüğü”. Bilig, 66, 149-178.
• Patton, M. Q. (2014). Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. (Çev. M. Bütün ve S. B. Demir). Ankara: Pegem Akademi.
• Rundell, M. (1999). Recent Trends in Publishin Monolingual Learners’ Dictionaries. R. R. K Hartmann (Ed.) Dictionaries in Language Learning. Recommendations, National Reports and Thematic Reports from the TNP Sub-project 9: Dictionaries. (p. 83-98). Freie Universität Berlin
• Sayan, P. (2005). 11-14 Yaş İçin Hazırlanan Okul Sözlüklerinde Tanımlar Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Serin, N. (2018). Yabancılara Türkçe Öğretiminde Öğrenici Sözlüklerinin Yeri. XIII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı Bildirileri Kitabı içinde (s. 189-199). Varşova, Polonya.
• Sinclair, J. M. (1987). The Dictionary of the Future. Collins English Dictionary Annual Lecture. University of Strathclyde.
• Sinclair, J. (2008). The Lexical Item. Hanks, P. (Ed.), Lexicology. (p. 51-72). London: Routledge.
• Toope, M. (1996). Examples in the Bilingual Dictionary. (Unpublished master’s thesis). School of Translation and Interpretation, University of Ottawa, Ottawa, Canada.
• Usta, H. İ. (2006). Türkçe Sözlük Hazırlamada Yöntem Sorunları. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 1, 223-242.
• Uysal, İ. N. (2018). Sözlük Biliminde Tanıklama ve Salâh Birsel’in Türkçe Sözlük’e Tanık Olarak Katkıları. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 9(22), 109-121.
• Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2013). Sosyal bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• İncelenen Sözlükler
• Geçmen, C. ve Helvacı, K. (2019). İlkokul-Ortaokul Türkçe Sözlük. Ankara: Bilim ve Kültür Yayınları.
• Kavcar, C., Hengirmen, M., Koçak, M. ve Tümuçin, A. K. (2006). Türkçe Okul Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi.
• Kaya, B. (2021). Resimli Türkçe Sözlük. Ankara: Ata Yayıncılık.
• Öztürk, T. (2020). Resimli Türkçe Sözlüğüm. İstanbul: Ema Kitap.
• Püsküllüoğlu, A. (2020). İlkokul Türkçe Sözlük. Ankara: Arkadaş Yayınevi.
• Selçuk, A. (2019). Türkçe Resimli Sözlük. Ankara: Karatay Çocuk Yayınları.