Sebeb-i Teliflerin Önemi ve Analizlerine Dair

Yıl 2022, Sayı: 9, 161 - 192, 30.12.2022

Ahmet İçli

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1194367

Cited By: 1

Öz

Eserlerin hangi amaçlarla üretildiğinin ve/veya neden yazıldığının bilinmesi/bildirilmesi, eserin alegorisini sunma-belirleme ve mesajını iletme-alma açısından önem arz eder. Eserlerde bölüm hâlinde bulunan sebep veya amaç, bazı eserlerde temsili istiare/metaforik olarak sezdirilir. Eserlerin açık veya gizli/örtük mesaj(lar)ı vardır. Bu mesaj(lar)a, bir sebep-sonuç veya amaç-sonuç olarak ortaya çıkan eserdeki anlatımla, ifade, üslup tespiti ve metnin çözümlenmesiyle ulaşılabilmektedir. Eserlerde bir bölüm olarak girişte veya eserin sonunda, açık veya saklı/örtük, yazılış nedenleri, amaçları, gerekçeleri ve süreçleri hakkında bilgilere ulaşılabilmektedir. Bölüm olarak dibacede/ön sözde veyahut ilerleyen bölümlerinde eserin “yazılma sebebi”ni açıklayan ifadeler, klâsik Türk edebiyatındaki birçok manzum-mensur/düzyazı eserde karşılaşılabilen bir olgudur. Klâsik Türk edebiyatında yazılmış mensur bir eserde “yaz(ıl)ma sebebi”, müstakil bir bölüm olarak yer alabileceği gibi, ön söz olarak adlandırılan dibacenin kendisi olabilir veyahut dibace içinde bulunulabilir. “Sebeb-i telif” adıyla anılan bu bölüm, benzeri isim ve çağrışımlarla görülebilmektedir. Bu bölümde, eserin ne amaçla yazıldığı, yazılış süreci, yazım serüveni, türü, konusu, muhtevası, alegorisi, yazım biçimi, yazım diline dair bilgiler sunulmaktadır. Yazarın/müellifin, eserin bu bölümlerinde poetik tartışmalara girmesi mümkündür. Müellifin şiir, şair ve sanat hakkındaki düşünceleri, dönemin edebiyat zevki, anlayışı, eğilimleri ve algısı; yaşanılan çağın sosyal, siyasal ve politik düzlemleri hakkında bilgilerin bulunabildiği bu bölümler, bir tür “şiir poetikası” özelliği taşır. Sebeb-i telifler, edebiyat tarihini aydınlatacak önemli verileri kapsayabilir. Müellife veya başkasına ait eserler ile eser yazımında gelinen aşamalar, süreçler ve dönemin edebiyat dünyasının yansımaları, sebeb-i teliflerde görülebilen hususlardandır. Bu makale, daha önce birçok metinden ve akademik araştırmalardan hareketle sebeb-i telifler için analiz metodu oluşturma çalışmalarına bir ek mahiyetindedir. Çalışmada, sebeb-i teliflerin ne şekilde analiz edilebileceğine dair çeşitli sorular sorulmuş, bir anlamda incelenecek olan sebeb-i teliflerin, hangi ana başlıklar altında analiz edilebileceğine dair bir yol haritası ve analiz yöntemi/metodu belirlenmiştir. Eserde sebeb-i telif bölümü yoksa bile araştırmacının bu soruları veya bazılarını tüm esere sorarak bir çıkarım yapması mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Sebeb-i telif, dibace, mukaddime, hatime, müellif, analiz., quotation, introduction, result, author, analysis, reason for writing/compiling.

The Importance and Analysis of the Sebeb-i Telif

Öz

Knowing/notifying the purpose for which the Works/writings were produced and/or why they were written is important in terms of presenting-determining the allegory of the work and transmitting-receiving its message. The reason or purpose found in sections in the works is implied as a representative metaphor in some works. Works have explicit or secret/implicit message(s). This message(s) can be reached through the expression, expression, style determination and analysis of the text in the work that emerges as a cause-effect or purpose-effect. As a part of the works, at the beginning or at the end, explicit or implicit information about the reasons for writing, purposes, reasons and processes can be accessed. As a part, the expressions explaining the “reason for writing” in the preface or in the following parts of the work are a phenomenon that can be encountered in many verse-prose/prose works in Classical/Old Turkish Literature. In a prose work written in Classical Turkish literature, the “reason for writing” can be as a separate or special section, or it can be the preface itself, or it can be included in the prologue. This section/chapter, which is called “sebeb-i telif: Reasons of Copyright”, can be seen with similar names and connotations. In this part, information about the purpose of the work, the writing process, the writing adventure, type, subject, content, allegory, writing style, and writing language are presented. It is possible for the author to engage in poetic discussions in these parts/chapters of the work. Author's thoughts on poetry, poet and art, literary taste, understanding, tendencies and perception of the period/age; These sections, where information about the social and political planes of the period can be found, have a kind of “poetic” shape. Reason for writing may contain important data that will illuminate the history of literature. The stages, processes and reflections of the literary world of the period, with works belonging to the author or someone else, are among the issues that can be seen in reason for writing. This article is a supplement to the work of establishing an analysis method for reason for writing based on many previous texts and academic research. In the study, various questions were asked about how these sections could be analyzed, and in a sense, a road map and analysis method were determined under which main headings the reasons for writing can be analyzed. Even if this section is not present in the work, it is also possible for the researcher to make an inference by asking these questions or some of them to the whole work.

Anahtar Kelimeler

quotation, introduction, result, author, analysis, reason for writing/compiling.

Kaynakça

• Ayan, G. (2009). Anadolu Sahasında Yazılan Bazı Yusuf u Züleyha Mesnevilerinde Sebeb-i Telifler. Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume, 34(3), 227-272
• Dilçin, C. (2013). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Türk Dil Kurum Yayınları.
• Doğan, M. N. (1996). Fuzuli’nin Poetikası. İlmi Araştırmalar, 2, 47-72.
• Doğan, M. N. (2002). Fuzuli’nin Poetikası. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Durmuş, T. I. (2011). Mısr-ı Hünerde Kendüyi Satmak Gerek Kişi: Tezkire Önsözleri, Divan Dibaceleri ve Sebeb-i Teliflerde Sanatçı Kendisini Nasıl Satar. Bilig, 52, 65-81.
• Erkal, A. (2018). Divan Şiiri Poetikası. Ankara: Altınordu Yayınları.
• Haksever, İ. (1999). Münşeat Mecmualarında Sebeb-i Telif. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3, 55-64
• İpekten, H. (2014). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kavruk, H. (2003). Türkçe Mesnevilerde Sebeb-i Telif. Özserhat Yayıncılık.
• Kaya, F. E. (2010). Mesnevilerin Dibace, Sebeb-i Telif, Hatime Bölümlerinde Edebiyat Eleştirisi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Kuran Büyükkavas, Ş. (2006). Mesneviden Romana Uzanan Sebeb-i Telif Yolu Üst Kurmacaya Mı Çıkar. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 1(2) , 172- 201.
• Kütük R. ve Turan, L. (2011). Mesnevilerin Sebeb-i Te’lif ve Hâtime Bölümlerini Türk Edebiyatı Tarihi Kaynağı Olarak Okumak. (Ed. Hatice Aynur), Eski Türk Edebiyatı Çalışmaları VI: Mesnevi: Hikâyenin Şiiri, Turkuaz Yayınları. 221-240.
• Levend, A. S. (1957). Türk Edebiyatında Şehrengizler ve Şehrengizlerde İstanbul. İstanbul Enstitüsü Yayınları.
• Önal, S. (2007). Sebeb-i Teliflerdeki Ortak ve Farklı Temalar. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED) 35, 105-124.
• Özcan, A. (2020). Osmanlı Kroniklerinde Sebeb-i Telifler Üzerine. Tarih Dergisi, 7, 145-159.
• Saraç, M. A. Y. (2014). Klâsik Edebiyat Bilgisi, Biçim-Ölçü-Kafiye. İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
• Tezcan, N. (2010). Sebeb-i Teliflere Göre Mesnevi Edebiyatının Tarihsel Dönüşümü. Doğu-Batı, 52, 49-75.
• Tolasa, H. (1979). Klasik Edebiyatımızda Divan Önsöz (Dibace)leri; Lami’î Divanı Önsözü ve (buna göre) Divan Şiiri Sanat Görüşü. Journal of Turkish Studies, 3, 385-402.
• Ünver, İ. (1986). Mesnevi, Türk Dili Türk Şiiri Özel Sayısı II (Divan Şiiri). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. 430-563.
• Üzgör, T. (1990). Türkçe Divan Dibaceleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Üzgör, T. (1994). Dibace. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 9, 277-278). İstanbul: TDV Yayınları.