Klasik Türk Şiirinde Girift Sazına Dâir…

Yıl 2022, Sayı: 9, 299 - 306, 30.12.2022

Nagehan Çağlayan

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1197220

Öz

Sanatın her şubesi, ait olduğu medeniyetin vasıflarını taşır. Kültürümüzün önemli bir kolunu teşkil eden klasik Türk şiiri de istifade ettiği kaynaklar itibariyle mensubu olduğu toplumun tarihsel ve kültürel arka planını aksettirir. İlhamını, din-tasavvuf, gündelik hayat, mitoloji vs. gibi içinde yaşadığı toplum hayatına dair pek çok teferruattan alan şair musikiyi de usulleri, makamları, çalgıları ve diğer hususiyetleriyle şiirinde sunar. Musiki unsurlarını, fikir ve hayalden hareketle, şiirinde işleyen şair kelimelerin yan anlamlarından istifade ile geniş bir çağrışım alanı inşa eder. Türk musikisinin kamıştan yapılmış, kimi özellikleri bakımından ney’e benzeyen girift sazı; yine bir musiki terimi olarak bilhassa 15. yy musiki nazariyatı kitaplarında görülen bir icra usulünün adıdır. Çalışmamızda 15-19. asır arasında kaleme alınmış 100’den fazla divan, bunun yanı sıra manzum eserlerin de incelenmesiyle giriftin bir musiki terimi olarak işlendiği beyitler tespit edilmiştir. Bu beyitler ışığında, çoğu aynı zamanda birer musikişinas olan divan şairlerinin kelimeleri incelikle işleyerek nasıl geniş bir anlam alanı vücuda getirdiği ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, musiki, girift., Classical Turkish poetry, music

A Review on the Instrument of Girift in Classical Turkish Poetry

Öz

Each branch of art bears the characteristics of the civilization to which it belongs. The classical Turkish poetry, which constitutes an important basis of our culture, also reflects the historical and cultural background of the society in which it is a member of the resources in which it takes advantage of. The poet who is inspired by many social components such as religion and sufism, daily life, and mythology of the society in which he lives, presents musical elements in his poetry with his usuls, maqams, instruments and other characteristics. Based on the ideas and dreams of the music, the poet builds a vast field of association by benefiting from the side meanings of words in his poetry. The instrument of Girift, which is made of reed and similar to Ney in Turkish music in terms of some characteristics, refers to a performance style as a musical term, especially seen in the 15th century musical theory books. The couplets in which included girift as a musical term were determined by examining more than 100 divans written between 15th and 19th centuries as well as verse works in our study. In the light of these couplets, it is aimed to reveal how the divan poets, most of whom were brilliant musicians, worked with subtlety, creating a broad field of meaning by using words and literary devices.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish poetry, music

Kaynakça

• Aksoy, B. (2003). Avrupalı Gezginlerin Gözüyle Osmanlılarda Musıki. İstanbul: Pan Yayınları.
• Aras, M. (2010). Mu’în Divanı İnceleme-Metin. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniv.
• Arıkan, V. S. (1993). III. Selim’in Sırkâtibi Ahmed Efendi Tarafından Tutulan Rûznâme. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Arısoy, M. (1988). Seydî’nin El-Matla Adlı Eseri Üzerine Bir Çalışma. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Bektaş, E. (2004). Muvakkit-zâde Muhammed Pertev Hayatı-Sanatı ve Dîvânı’nın Tenkitli Metni. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Çaylı, F. (2017). Hızır bin Abdullah’ın Giriftnâme’si Üzerine: XV. Yüzyıl Müzik Teorisi Yazmalarından Bir Transpozisyon Rehberi. Rast Müzikoloji Dergisi, 5(2), 1587-1600.
• Çipiloğlu, A. R. (2005). Şânîzâde Atâullah ve Divanı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Boğaziçi Üniv.
• Doğrusöz, N. (2007). Harîrî bin Muhammed’in Kırşehrî Edvârı Üzerine Bir İnceleme. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Ergun, S. N. (2017). Türk Musikîsi Antolojisi, C. I-II. İstanbul: Vadi Yayınları.
• Erguner, S. (1996). Girift. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 14, s. 84-85). İstanbul: TDV Yayınları.
• Evliyâ Çelebi (2006). Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi, C. I. (haz. Robert Dankoff, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı). İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Güfta, H. (1995). Sâlim (Mirzâ-zâde) Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri ve Divanının Karşılaştırmalı Metni. Doktora Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Gürel, R. (2019). Enderunlu Osman Vasıf Bey ve Dîvânı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• İnal, İ. M. K. (2019). Hoş Sadâ, Son Asır Türk Musikişinasları. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Kanar, M. (1998). Farsça-Türkçe Büyük Sözlük. İstanbul: Birim Yayınları.
• Kantemiroğlu (2001). Kantemiroğlu-Kitâbu İlmi’l-Mûsikî alâ vechi’l-Hurûfât, Mûsikîyi Harflerle Tesbît ve İcrâ İlminin Kitabı, C. I, (haz. Yalçın Tura). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Karahan, A. (1995). Enderunlu Vâsıf. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 11, s. 189-190). İstanbul: TDV Yayınları.
• Koç, N. İ. (2003). XVII. yy Dîvân Şâiri Şerif Nehcî Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği ve Dîvânı’nın Tenkitli Metni. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Levendoğlu, N. O. ve Sezer, E. (2020). Zikre Dayalı Uygulamalardan Saz Mûsikîsi Alanına Bir Transfer: Sadrettin Özçiminin İcrâsında Perde Kaldırma. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, XLVIII(1), 161-178.
• Mütercim Âsım Efendi. (2009). Burhân-ı Katı. İstanbbul: TDK Yayınları.
• Özçimi, M. S. (1989). Hızır bin Abdullah ve Kitâbü’l-Edvâr. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Öztuna, Y. (2006). Türk Mûsikîsi Ansiklopedik Sözlüğü, Cilt I-II. Ankara: Orient Yayınları.
• Pakalın, M. Z. (2004). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü I. İstanbul: MEB Yayınları.
• Redhouse, S. J. W. (2006). Turkish and English Lexicon New Edition. İstanbul: Çağrı Yayınları, 3. Baskı.
• Sezikli, U. (2007). Abdülkâdir Merâgî ve Câmiu’l-Elhân’ı. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Soldan, U. (2005). Fatîn Divanı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi.
• Soydaş, M. E. (2007). Osmanlı Sarayında Çalgılar. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Sözer, V. (2005). Müzik Ansiklopedik Sözlük. İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Sunal, A. (2014). Sâdık Dîvânı (İnceleme-Metin). Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Tanrıkorur, C. (2005). Osmanlı Dönemi Türk Mûsikîsi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Uygun, M. N. (2007). Ney. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 33, s. 68-69). İstanbul: TDV Yayınları.
• Uygun, M. N. (2015). Girift Sazı ve Deliklerinin Açkısındaki Sayısal Değerler, İMÜ Sanat ve Tasarım Fakültesi Dergisi, 1(2), 111-128.
• Uzun, A. (1991). Neylî Dîvânı –Tenkidli Metin-. Yüksek Lisans Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Uzunçarşılı, İ. H. (1977). Osmanlılar Zamanında Saraylarda Musiki Hayatı. Türk Tarih Kurumu, Belleten, XLI(161), 79-114.
• Üstündağ, M. (2018). İran’ın Bilinmeyen Hanedanlığı Muzafferiler. Ankara: İraniyat Yayınları.