Friedrich Dieterici’s Bilingual Turkish Teaching Book

Yıl 2022, Sayı: 9, 88 - 104, 30.12.2022

Muhammet Kaya

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1210881

Öz

Turks migrating from east to west brought about many political, social, and cultural changes in Europe. With the Turks becoming the dominant power, Turkish spread rapidly, especially in Eastern Europe. As a result of this situation, people living in these lands started to write various works to get to know Turks, learn Turkish and carry out missionary activities.
These works, which were generally prepared bilingually, also have trilingual and quadrilingual versions. In these works, it is possible to find information about the grammar rules of Turkish, dictionaries, speech texts on different subjects, Turkish proverbs, Nasreddin Hodja jokes, poems by different poets, prayer texts, and samples of official correspondence.
The subject of this study is the work named “Chrestomathie Ottomane Precedee de Tableaux Grammaticaux et Suivie d'un Glossaire Turc-Français” (Ottoman Turkish Texts Beginning with Grammar Tables and Continuing with a Turkish-French Dictionary) written by Friedrich Dieterici and published by Chez George Reimer in Berlin in 1854. The book consists of seven sections: “Preface, Grammar, Texts, Translation, Dictionary, Appendices, and Corrections”.
In this study, only the grammar section of the book will be analyzed since it will exceed the size of the article. In this section, different uses and changes of vowels, different uses and changes of consonants, different uses of pronouns, how verbs are conjugated according to tenses and modals, differences related to numbers, and words in which palatal n is used will be given.

Anahtar Kelimeler

Friedrich Dieterici, French-Turkish, grammar, Turkish teaching.

Friedrich Dieterici’nin İki Dilli Türkçe Öğretim Kitabı

Öz

Doğudan batıya doğru göç eden Türkler, Avrupa’da siyasi, sosyal ve kültürel pek çok değişimi de beraberinde getirmiştir. Türklerin hâkim güç olmalarıyla birlikte, özellikle Doğu Avrupa’da Türkçe hızla yayılmıştır. Bu durumun sonucu olarak bu topraklarda yaşayan insanlar, Türkleri tanımak, Türkçe öğrenmek ve misyonerlik faaliyetlerinde bulunmak amacıyla çeşitli eserler kaleme almaya başlamışlardır.
Genellikle iki dilli olarak hazırlanan bu eserlerin üç dilli ve dört dilli olanları da bulunmaktadır. Bu eserlerin içerisinde Türkçenin dil bilgisi kurallarıyla ilgili bilgilere, sözlüklere, farklı konularla ilgili konuşma metinlerine, Türklere ait atasözlerine, Nasreddin Hoca fıkralarına, değişik şairlere ait şiirlere, dua metinlerine ve resmî yazışma örneklerine rastlamak mümkündür.
Çalışmanın konusu olan 1854 yılında Berlin’de bulunan Chez George Reimer tarafından yayımlanan, Friedrich Dieterici tarafından yazılan “Chrestomathie Ottomane Precedee de Tableaux Grammaticaux et Suivie d'un Glossaire Turc-Français” (Dilbilgisi Tabloları ile Başlayan ve Türkçe-Fransızca Sözlük ile Devam Eden Osmanlıca Metinler) eser, “Ön Söz, Dil Bilgisi ‘Tableaux Grammaticaux’, Metinler ‘Textes’, Tercüme ‘Traduction’, Sözlük ‘Glossaire’, Ekler ‘Appendice’ ve Düzeltmeler ‘Corrections’” olmak üzere yedi bölümden oluşmaktadır.
Bu çalışmada, makale boyutunu aşacağından sadece kitabın dil bilgisi bölümü incelenmiştir. Bu bölümde tespit edilen ünlülerin farklı kullanımları ve değişmeleri, ünsüz harflerin farklı kullanımları ve değişmeleri, zamirlerle ilgili farklı kullanımlar, fiillerin zaman ve kiplere göre nasıl çekimlendiği, sayılarla ilgili farklılıklar, geniz ñ’sinin kullanıldığı kelimeler verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Friedrich Dieterici, Fransızca-Türkçe, dil bilgisi, Türkçe öğretimi., French-Turkish, grammar, Turkish teaching.

Kaynakça

• Bekar, B. (2018). P. J. Pıgure’ün Grammatik Der Türkisch Osmanischen Umgangssprache Adlı Eserindeki Türk Atasözleri. TKHBVD, 25(86), 133-152.
• Bekar, B. (2022). Reinhold Gräter’in Askerler İçin Hazırlamış Olduğu İki Dilli Türkçe Öğretim Kitabı. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (30), 243-285.
• Çağrıcı, M. (1994) Dieterici Friedrich. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 9, s. 285-286). İstanbul: TDV Yayınları.
• Dieterici, F. (1854). Chrestomathie Ottomane Precedee de Tableaux Grammaticaux et Suivie d'un Glossaire Turc-Français. Berlin: Chez George Reimer. http://ia802702.us.archive.org/3/items/chrestomathieot00dietgoog/chrestomathieot00dietgoog.pdf Dilaçar, A. (1970). 1612’de Avrupa’da Yayımlanan İlk Türkçe Gramerinin Özellikleri. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı – Belleten, 18, 197-210.
• Güngör, O. C. (2020). Türkisch-Deutsches Wörterbuch mit Transcription des Türkischen. Ankara: Sonçağ Akademi Yayınları.
• Meninski, F. M. (1680). Thesaurus Linguarum Orientalium, Turcicae, Arabicae, Persicae […]. Viennae Austriae.
• Meninski, F. M. (1687). Complementum Thesauri Linguarum Orientalium seu Onomasticum Latino-Turcico-Arabico-Persicum. Viennae Austriae.
• Öztürk, A. (2019). Kuman, Ermeni Harfli Kıpçak ve Karay Türkçelerinin Ortak Söz Varlığı Üzerine. Karadeniz Araştırmaları, XVI(61), 78-92.