Yalnız Efe’yi Hobsbawn’ın “Sosyal Haydut”u Çerçevesinde Okumak

Yıl 2023, Sayı: 10, 445 - 459, 25.03.2023

Kudret Savaş

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1210416

Öz

Dünya çapındaki edebî eserlerin bazılarında haydutluk olgusuna değinilmiş, bu olgu farklı biçimlerde eserlerde yer almıştır. Bu eserlerde görülen haydutluk biçimlerinden biri de Eric J. Hobsbawn tarafından sınırları çizilmeye çalışılan “sosyal haydut”luktur. Hobsbawn incelemesinde, sosyal haydutların halk muhayyilesinde nasıl bir değişim geçirerek halk kahramanına dönüştüklerini anlamaya çalışır.
Türk edebiyatında “sosyal haydut”un kökeni ise asırlar öncesine dayanır. Kendi adıyla anılan destana konu olan Köroğlu, Türk edebiyatının bilinen en eski “sosyal haydut”udur. Modern edebiyatımızda ise “sosyal haydut” sınıfına dâhil edilebilecek roman kahramanları daha çok Cumhuriyet Dönemi’nde ortaya çıkmış, geniş bir kitle tarafından okunmuş ve roman okuru tarafından beğeniyle karşılanmıştır.
Cumhuriyet Dönemi romanında ortaya çıkan eşkıya tipinin ilk örneklerinden birini içermesi bakımından önemli olan, Ömer Seyfettin tarafından kaleme alınan Yalnız Efe, haydutluk olgusunun modern edebiyata girmesine öncülük etmiştir. Ancak Yalnız Efe, bu öncülüğüne rağmen yalnızca bir öykü olarak değerlendirildiği için haydutluk/eşkıyalık incelemelerinde yeterince yer almamıştır. Bu çalışmada Yalnız Efe’nin öykü ve roman biçimine değinilerek eser “sosyal haydut” kavramı çerçevesinde değerlendirilecek ve kendisinden sonraki eserler üzerindeki etkisi incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Yalnız Efe, Ömer Seyfettin, sosyal eşkiya, Hobsbawn, efe/zeybek.

Destekleyen Kurum

-

Proje Numarası

-

Teşekkür

-

Reading Yalnız Efe According to Hobsbawn's “Social Bandit”

Öz

In some of the literary works around the world, the phenomenon of banditry has been mentioned, and this phenomenon has been included in works in different forms. One of the forms of banditry seen in these works is "social banditry" as Eric J. Hobsbawn tries to draw boundaries. In his study, Hobsbawn tries to understand how social thugs have changed the public imagination and become folk heroes.
The origin of the social bandit in Turkish literature goes back centuries. Köroğlu, the subject of the epic remembered with his name, is the oldest known "social bandit" in Turkish literature. In our modern literature, novel heroes who can be included in the "social bandit" class emerged mostly in the Republican Era, were read by a wide audience and were appreciated by the novel readers.
Yalnız Efe, which iswritten by Ömer Seyfettin and important in terms of containing one of the first examples of the bandit type that emerged in the Republican era novel, pioneered the introduction of the phenomenon of banditry into modern literature. However, despite this pioneering work, Yalnız Efe has not been sufficiently included in the studies of banditry because it is considered only as a story. In this study, the work will be evaluated within the framework of the concept of "social bandit" by referring to the story and novel form of Yalnız Efe and its impact on subsequent works will be examined.

Anahtar Kelimeler

Yalnız Efe, Ömer Seyfettin, social bandit, Hobsbawn, efe/zeybek.

Proje Numarası

-

Kaynakça

• Al, H. İ. (2018). Ömer Seyfettin’in Hikâyelerinde Savaşçı Arketipi. Uluslararası İnsan Çalışmaları Dergisi, 1(1), 1-13.
• Alangu, T. (2010). Ömer Seyfettin-Ülkücü Bir Yazarın Romanı. İstanbul: YKY.
• Alkayeva, L. (1980). Ömer Seyfettin'in Yaratıcılığıyla İlgili Bazı Sorunlar. Sovyet Türkologlarının Türk Edebiyatı İncelemeleri. (çev. Tatyana Moran, Yurdanur Salman) İstanbul: Cem Yayınevi.
• Altıkulaç, Demirdağ R. (2016). Köy Romanlarında Eşkıyalık ve Kahraman Olma Arzusu. Turkish Studies (Elektronik), 11(15), 31 - 48.
• Bakır, M. (2020). Ömer Seyfettin'in Haydut Zihniyetini Ele Aldığı Hikâyelerine Bir Bakış. Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat Mimarlık Dergisi, Özel Sayı, 119-133.
• Cunbur, M. (1992). Ömer Seyfettin’in Hayatı ve Eserleri. Doğumunun Yüzüncü Yılında Ömer Seyfettin. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Demiryürek, M. (2017) Kırk Kız Efsanesinin Yazılı Kültürdeki İki Örneği Üzerine Bir Değerlendirme. Milli Folklor, 29(116), 47-57.
• Eminoğlu, K. (2022). Cahit Külebi'nin Köyünü Basan Eşkıyalar Kimlerdi? Aydınlık, 04.06.2022. https://www.aydinlik.com.tr/haber/cahit-kulebinin-koyunu-basan-eskiyalar-kimlerdi-319348 [Erişim Tarihi: 16.11.2022].
• Enginün, İ. (2009). Ömer Seyfettin ve Dönemi. Türk Yurdu, sayı 209. https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=2186 [Erişim Tarihi: 17.11.2022].
• Gacar, Ş. (2019). Hobsbawn’ın Sosyal Haydut Prensipleri Bağlamında Atçalı Kel Mehmet. Kültür Araştırmaları Dergisi, 1(3), 302-326.
• Gür, N. (2008). “Sosyal Haydut” Düzleminden “Halk Kahramanı” Statüsüne Bir Yükseliş: Köroğlu ve Sergüzeşti, Millî Folklor, 20(79), 45-49.
• Hobsbawn, E.J. (2011). Eşkıyalar. İstanbul: Agora Kitaplığı.
• Kaplan, R. (1988). Cumhuriyet Dönemi Türk Romanında Köy. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Kemal, Y. (2016). İnce Memed1-2-3-4. İstanbul: YKY
• Öztoprak, B. (2016). Türk Romanında Efelik ve Efeler Üzerinde Bir İnceleme. Doktora Tezi. Balıkesir: Balıkesir Üniversitesi.
• Polat, Nazım H. (2007) Ömer Seyfettin. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 34, s. 80-82). İstanbul: TDV Yayınları.
• Seyfettin Ö. (2018). Yalnız Efe. (haz. Nazım Hikmet Polat), İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Tulgar, Y. (2019). Ömer Seyfettin’in Hikâyelerindeki Halk Bilimsel Unsurların Tespiti ve İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Zafer, Z. (2002). Rumeli’de Kırcalı Faaliyeti ve A. S. Puşkin’in “Kırcalı” Adlı Öyküsü. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, (13), 167-184.