A Historical Poem From the Divan of Antepli Aynî and Its Contextual Index and Functional Dictionary

Yıl 2023, Sayı: 10, 192 - 210, 25.03.2023

Mustafa Akay

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1230367

Öz

Our world is rapidly developing and changing. The field of literature is also affected by these developments and changes. Technology and digitalism have entered the field of literature as well as in all areas of our lives. The innovation that has emerged in recent years in direct proportion to these developments and attracts everyone’s attention is the electronic dictionary provided by the TEBDIZ system. Many researchers in the field of literature or working voluntarily determine the contextual meaning of literary texts and upload them to TEBDIZ. Likewise, many researchers and literature lovers can easily access the contextual meaning and functional dictionary of literary texts in the electronic environment by using this system. Thanks to this system, which adds a new excitement to literary studies, a major deficiency in determining and understanding the contextual meaning of many literary texts in the period in which they were written will be eliminated. Aynî from Antep is among the leading names of Turkish literature on the subject of history falling. Aynî from Antep revealed his skills in this field with his 522 historical poems. His historical poems and testimonies of the period in which he lived will be better clarified with contextual index and functional dictionary studies. In this study, the semantic dimension of Antepli Aynî’s semantic but interesting historical poem will be revealed, and then the language elements in the text will be introduced. Thus, how a sample literary work is interpreted in the TEBDIZ system, how the contextual index and functional dictionary of the words and word groups in this literary work are created will bi clarified by the sampling method.

Anahtar Kelimeler

Divan of Antepli Aynî, contextual meaning, functional dictionary, TEBDIZ, historical poem.

Antepli Aynî Divanı’ndan Bir Tarih Manzumesi ile Bu Manzumenin Bağlamlı Dizini ve İşlevsel Sözlüğü

Öz

Dünyamız hızla gelişmekte ve değişmektedrir. Edebiyat sahası da bu gelişmelerden ve değişikliklerden etkilenmektedir. Teknoloji ve dijitalizm, hayatımızın her alanında olduğu gibi edebiyat alanına da girmiştir. Bu gelişmelerle doğru orantılı olarak son yıllarda ortaya çıkan ve herkesin ilgisini üzerine çeken yenilik, TEBDİZ sisteminin sağladığı elektronik sözlüktür. Edebiyat sahasında olan veya gönüllü olarak çalışan birçok araştırmacı edebî metinlerin bağlamsal anlamını tespit ederek TEBDİZ’e yüklemektedir. Aynı şekilde birçok araştırmacı ve edebiyatsever yine bu sistemi kullanarak elektronik ortamda edebî metinlerin bağlamlı anlamına ve işlevsel sözlüğüne rahatlıkla ulaşmaktadır. Edebiyat çalışmalarına yeni bir heyecan katan bu sistem sayesinde pek çok edebî metnin yazıldığı dönemdeki bağlamlı anlamının tespiti ve anlaşılması konusunda büyük bir eksiklik giderilmiş olacaktır. Antepli Aynî, tarih düşme konusunda Türk edebiyatının önde gelen isimleri arasındadır. Antepli Aynî, yazdığı 522 tarih manzumesi ile bu sahadaki hünerlerini ortaya koymuştur. Onun yazdığı tarih manzumeleriyle yaşadığı döneme ait tanıklıkları bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük çalışmalarıyla daha iyi açıklığa kavuşacaktır. Bu çalışmada, Antepli Aynî’nin gözden uzak ancak bir o kadar ilgi çekici olan bir tarih manzumesinin anlamsal boyutu ortaya konulacak ardından da metindeki dil unsurları tanıtılacaktır. Böylelikle, örnek bir edebî eserin TEBDİZ sisteminde nasıl anlamlandırıldığı, bu edebî eserdeki kelime ve kelime gruplarının bağlamlı dizinin ve işlevsel sözlüğünün nasıl oluşturulduğu konusu örnekleme yöntemiyle açıklığa kavuşturulmuş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Antepli Aynî Divanı, bağlamlı dizin, işlevsel sözlük, TEBDİZ, tarih manzumesi.

Kaynakça

• Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü. C. I-II. Ankara: İnkılâp Yayınları.
• Arslan, M. (2004). Antepli Aynî Divanı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Devellioğlu, F. (2015). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Ece, S. (2015). Klasik Türk Edebiyatı Araştırma Yöntemleri I-II. Erzurum: Eser Basım Yayınları.
• Komisyon. (2012). İmla Kılavuzu. Ankara: TDK Yayınları.
• Komisyon. (2009). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Özer, F. (2018). Tarih ve Edebiyat Metinleri Bağlamlı Dizin ve İşlevsel Sözlüğü Sistemi (TEBDİZ). bilig - Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, 86, 219-221.
• Özkan, Ö. (2007). Divan Şiirinin Penceresinden Osmanlı Toplum Hayatı. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Parlatır, İ. (2002). Osmanlı Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Yargı Yayınları.
• Soysal, M. (1998). Edebî Sanatlar ve Tanınması. İstanbul: MEB Yayınları.
• Şemseddin Sâmî (2015). Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Yılter, S. ve Köse, S. (2021). Türk Edebiyatının Bağlamlı Dizinleri ve İşlevsel Sözlüğü Sistemi (TEBDİZ). Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 66, 36-47.
• Zavotçu, G. (2013). Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü. İstanbul: Kesit Yayınları.
• http://sozluk.tdk.gov.tr [Erişim Tarihi: 02.12.2022].
• http://tebdiz.com.tr [Erişim Tarihi: 02.12.2022].