Folkloric Features in the Proverbs that Appear in Dīvānu Lugāti’t-Turk

Yıl 2023, Sayı: 10, 377 - 388, 25.03.2023

İbrahim Boz

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1239081

Öz

Dīvānu Lugāti’t-Turk is one of the most prominent works of Turkish literature. This work was written for the sake of teaching Turkish to Arabs, and to show that Turkish is a rich language. Arabic counterparts were given for Turkish words, and their usage was shown in sample phrases. Important information is found in the work regarding the Turkish history, geography, mith, and folklore. Revealing the folkloric elements of the proverbs that are found in the work is important, in terms of showing its value.
In this study, we aimed to detect the folkloric elements that bear cultural code features, to emphasize their influence on the cultural continuation and protection. In this context, the forewords that appear in the Divan were examined from a folkloric point of view. The examined forewords were picked from within Besim Atalay's work Divanu Lûgati-it-Türk Tercümesi. While classifiying the folkloric elements, we referred to the twenty five issue classification work for folkloric studies by Sedat Veyis Örnek, and the classifications in the books Türk Halkbilimi by Erman Artun and Dîvânu Lugâti’t Türk’teki Şiirler ve Atasözleri by Ahmet Bican Ercilasun. For examining the proverbs in the work, document examining method, one of the qualitative study methods of social sciences, was utilized. The written documents were checked for being reliable or not, before being examined. Document examining process was carried out throughout the study. With this study, we tried to reveal the cultural codes as they appear in the proverbs. It was detected that the proverbs in the work are rich in terms of Turkish culture and folklore.

Anahtar Kelimeler

Proverb, culture, folklore, code, continuity.

Dîvânu Lugâti’t-Türk’te Bulunan Atasözlerinde Halk Bilimi Unsurları

Öz

Dîvânu Lugâti’t-Türk, Türk edebiyatının en önemli eserlerinden biridir. Bu eser Araplara Türkçeyi öğretmek, Türkçenin zengin bir dil olduğunu göstermek amacıyla yazılmıştır. Eser Türkçe kelimelerin Arapça karşılıkları verilerek yazılmış, eserde bulunan kelimelerin kullanımı örnek metinler içerisinde gösterilmiştir. Bu eserde Türk tarihi, coğrafyası, mitolojisi ve folkloru üzerine önemli bilgiler bulunur. Eserde bulunan atasözlerindeki halk bilimi unsurlarının açığa çıkarılması bu eserin değerini göstermesi bakımından ehemmiyet vericidir.
Çalışmada kültürel kod özelliği taşıyan halk bilimi unsurlarını tespit etmek, bunların kültürel aktarım ve korumaya olan etkisini ortaya çıkarmak amaçlanmıştır. Bu bakımdan Divan’da bulunan atasözleri halk bilimi açısından incelenmiştir. İncelenen atasözleri Besim Atalay’ın Divanu Lûgati-it-Türk Tercümesi adlı eserinden seçilmiştir Halk bilimi unsurları sınıflandırılırken Sedat Veyis Örnek’in halk bilimi konuları için yaptığı yirmi beş maddelik tasnif çalışması, Erman Artun’un Türk Halkbilimi ve Ahmet Bican Ercilasun’un Dîvânu Lugâti’t Türk’teki Şiirler ve Atasözleri adlı kitaplarındaki sınıflandırmalar dikkate alınmıştır. Eserde bulunan atasözlerini incelemek için sosyal bilimlerin nitel araştırma yöntemlerinden biri olan doküman inceleme yöntemi kullanılmıştır. Yazılı dokümanlar incelenmeden önce güvenilir olup olmadıkları kontrol edilmiştir. Doküman inceleme süreci çalışma boyunca sürdürülmüştür. Çalışmayla Türk atasözlerinde bulunan kültürel kodlar açığa çıkarılmaya çalışılmıştır. Eserde bulunan atasözlerinin Türk kültürü ve halk bilimi açısından zengin olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Atasözü, kültür, halk bilimi, kod, devamlılık.

Kaynakça

• Artun, E. (2009). Türk Halkbilimi. İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Boratav, P. N. (2015). 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı. Ankara: Bilgesu Yayınları.
• Bulduk, T. B. (2020). Dîvânu Lugâti’t-Türk ve Özbek Türkçesinde Ortaklaşan Atasözleri, Kesit Akademi Dergisi, 6 (22), 90-100.
• Çeltikçi, O. (2006). Yaşar Kalafat'ın Türk Kültürüne Ait Çalışmaları. Yüksek Lisans tezi. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi.
• Düzgün, D. (2007). Divanü Lügati’t-Türk’te Sosyal Normları Karşılayan Kavramlar, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 35, Erzurum.
• Ercilasun, A. B. (2020). Dîvânu Lugâti’t Türk’teki Şiirler ve Atasözleri. İstanbul: Bilge Kültür Sanat.
• Genç, R. (1997). Kaşgarlı Mahmut’a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
• Gönen, S. (2006). Batı Türklerinin Manzum Atasözleri Üzerine Bir Araştırma. Doktora Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Gül, M. (2105). Dîvânü Lugâti’t Türk’teki Hayvan Adları Üzerine Bir İnceleme, İdil Sanat ve Dil Dergisi, 4 (15), 1-24.
• Gün, F. (2022). Hemedan Atasözlerinde Doğum, Evlenme ve Ölüm, Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 9, 541-553.
• Güven, Ö. ve Hergüner, G. (1999). Türk Kültüründe Avcılığın Temel Dayanakları, PAÜ Eğitim Fakültesi Dergisi, 5, 32-49.
• İnan, A. (2006). Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kaplan, M. (2021). Türk Edebiyatı Araştırmaları 3 Tip Tahlilleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kaşgarlı Mahmut (1986). Divan-ü Lûgat-it-Türk Tercümesi (Cilt I). (çev. Besim Atalay). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaşgarlı Mahmut (1986). Divan-ü Lûgat-it-Türk Tercümesi (Cilt II). (çev. Besim Atalay). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaşgarlı Mahmut (1986). Divan-ü Lûgat-it-Türk Tercümesi (Cilt III). (çev. Besim Atalay). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaya, M. (2002). Divânü Lûgati’t-Türk’ün Halkbilimi Açısından Önemi, Folklor/Edebiyat, 8 (31), 39-49.
• Korkmaz, Z. (2007). Dîvânu Lügâti’t-Türk’teki Atasözlerinin Anlambilimsel İncelemesi. Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Oğuz, Ö., vd. (haz.). (2014). Türk Halk Edebiyatı El Kitabı. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Ögel, B. (2014). Türk Mitolojisi (Cilt I). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Örnek, S. V. (2014). Türk Halkbilimi. Ankara: Bilgesu Yayıncılık.
• Saraç, H. (2019a). Göstergeler Sistemi Olarak Dilde Toplumların Dünya Görüşünün Yansıması (Kültürdilbilimsel Perspektif). Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 44, 273-289.
• Saraç, H. (2019b). Bir Milletin Kültürel Belleğinin Şifreleri: Kod Kültürleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, Ö6, 157-169.
• Sarıkaya, M. E. (2019). Türk Atasözlerindeki Sosyo-Dini Motifler; Divanu Lügati’t-Türk Örneği, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19 (2), 744-757.
• Türkçe Sözlük (2019). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Üzülmez, E. (2012). Divanu Lugati’t-Türk’de Geçen İdari ve Askeri Kavramlar Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Elâzığ: Fırat Üniversitesi.
• Yardımcı, M. (2007). Destanlar. Ankara: Ürün Yayınları.