Eski Uygurca Xuanzang Biyografisi’nin VI. Bölümündeki Küntünlük Üzerine Bir Not

Yıl 2023, Sayı: 10, 565 - 569, 25.03.2023

Erdem Uçar

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1249726

Öz

Eski Uygurca korpusun çoğunu kutsal metinlerin tercümesi oluşturmaktadır. Budizm ve Manihaizm gibi dinlere ait tercümeler Eski Türkçenin kelime hazinesinin gelişmesinde önemli bir rol oynamıştır. Xuanzang, VII. yüzyılda, Tang Hanedanlığı döneminde yaşayan Budist seyyâh ve tercümandır. Xuanzang’ın hayatını ve seyahatini anlatan Xuanzang Biyografisi, Şiŋko Şeli Tutuŋ tarafından Çinceden Eski Uygurcaya X. yüzyılda tercüme edilmiştir. Çinli rahip Xuanzang, Budist külliyatın yanlış tercüme edildiğini düşünerek Budizm’in kutsal diyarlarına seyahat etmiştir. Sözkonusu seyahatin dönüşünde yeni metinleri ve öğretileri Çin’e taşımayı başarmıştır. Budist literatüre ait Eski Uyguca külliyat Eski Türkçenin sözvarlığının tespitinde oldukça önemlidir. Eski Uygurca eserler arasında Xuanzang Biyografisi’nin kelime hazinesi bu anlamda son derece dikkate değerdir. Sadece bu eserde rastlanan bazı kelimeler bile başlı başına bir inceleme konusu olabilir. Küntünlük, Eski Uygurca Xuanzang Biyografisi tercümesinin VI. bölümünde bir kez geçmektedir. Kelimenin üzerine yazılmış bir etimoloji henüz bulunmamaktadır. Bu kısa makalenin amacı küntünlük’ün etimolojisi hakkında bir öneri sunmaktır. Makalede bağlamsal analize dayanılarak küntünlük’ün anlamı ve kökeni tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca, Çince, etimoloji, küntünlük.

A Note on Küntünlük in Chapter VI of the Old Uyghur Xuanzang Biography

Öz

Most of the Old Uighur corpus consists of translations of sacred texts. Translations from religions such as Buddhism and Manicheism have played an important role in the development of Old Turkic vocabulary. Xuanzang, who lived under the Tang dynasty during the seventh century, is a Buddhist pilgrim and translator. Xuanzang’s Biography, which tells about his life and travel, was translated from Chinese to Old Uighur in the tenth century by Šiŋko Šäli Tutuŋ. Thinking that the Buddhist corpus had been incorrectly translated, Xuanzang travelled towards the holy lands of Buddhism. He succeeded in carrying new texts and teachings to China on his return from the journey. The Old Uighur corpus of Buddhist literature is very important for determining the vocabulary of Old Turkic. The vocabulary of Xuanzang Biography, among the old Uyghur works, is extremely remarkable in this respect. Even certain words found in that work alone can be studied. The word küntünlük occurs once in chapter VI of the Old Uighur Xuanzang Biography. There has yet to be an etymology written on the word. The purpose of this short article is to suggest an etymology of küntünlük. Based on the contextual analysis, the meaning and origin of küntünlük are discussed.

Anahtar Kelimeler

Old Uighur, Chinese, etymology, küntünlük.

Kaynakça

• Anderl, C. ve Osterkamp, S. (2017). Northwestern Medieval Chinese. (Ed. by Sybesma, R.), Encyclopedia of Chinese Language and Linguistics III (Men-Ser), Brill, Leiden-Boston: 218b-229b.
• Barat, K. (1996). A Turkic Chinese Transcription System. (Ed. by Stary, G.), Proceedings of the 38th Permanent International Conference (PIAC), Harrassowitz Verlag, Wiesbaden: 5-83.
• Baxter, W. H. ve Sagart, L. (2014). Old Chinese, a New Reconstruction. Oxford & New York: Oxford University Press.
• Csongor, B. (1952). Chinese Glosses in the Uighur Script of the T’ang-Period. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae, 2, 73-121.
• Dybo, A. M. (2007). Lingvistiçeskiy Kontaktı Rannix Tyurkov, Leksiçeskiy Fond, Pratyurskiy Period. Moskva: Vostoçnaya Literatura.
• Giles, A. H. (1912). A Chinese-English Dictionary I-II. Shanghai-London: Kelly and Walsh. (Revised & Enlarged) Karlgren, B. (1923). Analytic Dictionary of Chinese and Sino-Japanese. Paris: Paul Geuthner.
• Li, R. (1995). A Biography of the Tripitaka Master of the Great Ci’en Monastery of the Great Tang Dynasty. Berkeley: Numata Center for Buddhist Translation and Research.
• Luo Zhufeng (Ed.) (1988). 汉语大词典 II (八-小) [Comprehensive Chinese Word Dictionary II (八-小)]. Beijing: Chinese Dictionary Publish House.
• Mayer, A. L. (2001). Cien-Biographie VI, übersetzt und kommentiert. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Pulleyblank, E. G. (1991). A Lexicon of Reconstructed Pronunciation in Early Middle Chinese, Late Middle Chinese and Early Mandarin. Vancouver: UBC Press.
• Raschmann, S.-Chr. (2008). Baumwoll-Nachlese: Vier alttürkische böz- Dokumente aus dem ARAT-Nachlaß (İstanbul). 内陸アジア言語の研究 [Studies on the Inner Asian Languages], 23, 121-150.
• Róna-Tas, A. ve Berta, Á. (2011). West Old Turkic: Turkic Loanwords in Hungarian I (A-K). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
• Shōgaito, M. (1986). ウイグル文献に導入された漢語に関する研究 [A Study on Chinese Words in Uighur Literature]. 内陸アジア言語の研究 [Studies on the Inner Asian Languages], 2, 17-156.
• Tuguşeva, L. Yu. (1991). Uygurskaya Versiya Biografii Syuan’-Tszana, Fragmentı iz Leningradskogo Rukopisnogo Sobraniya Instituta Vostokovedeniya AN SSSR. Moskva: Nauka.
• Uçar, E. (2023). Altun Yaruq Sudur’un Berlin Versiyonundan Neşredilmemiş Yeni Parçalar (Tegzinç II, III, VIII ve IX’a Ait Parçalar). Journal of Old Turkic Studies, 7(1), 200-233.
• Wilkens, J. (2007). Das Buch von der Sündentilgung, Editon des alttürkischen budistischen Kšanti Kılguluk Nom Bitig I-II. Berliner Turfantexte 25. Turnhout (Belgium): Brepols Publishers.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen, Altuigurisch-Deutsch-Türkisch. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.
• Yakup, A. (2016). Altuigurische Aparimitāyus-Literatur und kleinere tantrische Texte. Berliner Turfantexte 36. Turnhout (Belgium): Brepols Publishers.
• Zieme, P. (1979). Materialien zum uigurischen Onomasticon II. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1978-1979, 81-94.
• Zieme, P. (1985). Buddhistische Stabreimdictungen der Uiguren. Berliner Turfantexte 13. Berlin: Akademie Verlag.
• Zieme, P. (2005). Magische Texte des uigurischen Buddhismus. Berliner Turfantexte 23. Turnhout (Belgium): Brepols Publishers.