Formal Similarities of Bukağı Motif in Anatolian Rugs and Native American (Navajo) Rugs

Yıl 2023, Sayı: 10, 856 - 869, 25.03.2023

Mehmet Ali Eroğlu

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1250215

Cited By: 1

Öz

In its thousands of years of history, Turkish culture and art has interacted with cultures from Central Asia to Anatolia. As a result of these interactions and nomadic life, patterns, symbols, stamps and motifs have been revealed between cultures. As it can be understood from the sources obtained as a result of the literature review and included in the relevant sections of the article; It is thought that the sources of cultural and artistic utilization of Turkish and Indian cultures are Central Asia. Likewise, in the view of the information obtained from these sources and the interviews made during the field research, it is thought that the shamanic belief has an effect on the emergence of the motifs between the two cultures. It is also known that the concepts of unity, togetherness, commitment, infinity are explained in the meanings of the “Bukağı” motif on Anatolian rugs. In the interviews conducted during the field research, it has been reported that this motif, called “Bukağı” in Anatolian culture, is connected with a trunk by two arrowheads in Indian culture, and these two arrowheads point to the sky and the earth. A total of 10 rugs, one each from Yozgat, Ordu, Eskişehir, Niğde, Konya, Kırşehir, Adana and Sivas, one from Central Anatolia Region and one from Karakeçili nomads, are schematically similar in both cultures but have different meanings. In this study, information, findings and photographs about the schematic and formal resemblance of the bukağı motif to the motifs found on Indian rugs are given.

Anahtar Kelimeler

Navajo, Kilim Weaving, Motif, Bukağı, Symbol, Native American

Anadolu Kilimlerindeki Bukağı Motifinin Kızılderili (Navajo) Kilimlerindeki Biçimsel Benzerlikleri

Öz

Binlerce yıllık geçmişi olan ve Orta Asya’dan başlayarak Anadolu topraklarına kadar uzanan Türk kültür ve sanatı farklı kültürlerle iletişim ve etkileşim halinde olmuştur. Bu etkileşimler ve konar/göçer yaşantının bir sonucu olarak; kültürler arasında desen, sembol, simge, damga ve motifsel benzerlikler ortaya çıkarmıştır. Özellikle Anadolu dokumalarında bir anlatım aracı olarak kullanılan motiflerin şematik benzerlerini farklı coğrafyalarda da görmek mümkündür. Bu benzerliklerden biri olan ve Anadolu kilimlerinde sıklıkla kullanılan bukağı motifinin şematik benzerliğini Kızılderili kilimlerinde de görmek mümkündür. Literatür taraması sonucunda elde edilen ve makalenin ilgili bölümlerinde yer verilen kaynaklardan da anlaşılacağı üzere; Türk ve Kızılderili kültürlerinin, kültürel ve sanatsal beslenme kaynaklarının Orta Asya olduğu düşünülmektedir. Aynı şekilde bu kaynaklardan ve alan araştırması sırasında yapılan görüşmelerden elde edilen bilgiler ışığında, iki kültür arasındaki motiflerin ortaya çıkış sürecinde şaman inancının etkilerinin olduğu düşünülmektedir. Anadolu kilimlerindeki Bukağı motifinin anlamlandırmaları içerisinde; birlik beraberlik, bağlılık, sonsuzluk kavramlarının anlatıldığı da bilinmektedir. Yapılan alan araştırması sırasındaki görüşmelerde; Anadolu kültüründe bukağı olarak adlandırılan bu motifin Kızılderili kültüründe, iki ok ucunun bir gövdeyle bağlandığı ve bu iki ok ucunun da gök yüzünü ve yer yüzünü işaret ettiği bilgisi aktarılmıştır. Bu çalışmada; her iki kültürde de şematik olarak benzeyen fakat farklı anlamlara sahip olan, Yozgat, Ordu, Eskişehir, Niğde, Konya, Kırşehir, Adana, Sivas illerinden birer adet, İç Anadolu Bölgesinden bir adet ve Karakeçili yörüklerine ait bir adet olmak üzere toplam 10 adet kilimde görülen bukağı motifinin, Kızılderili kilimleri üzerinde bulunan motiflere, şematik ve biçimsel olarak benzemesi ile ilgili bilgi, bulgu ve fotoğraflara yer verilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Navajo, Kilim Dokuma, Motif, Bukağı, Sembol, Kızılderili

Kaynakça

• Aksoy, M. (2009). Halı-Kilim Sanatı Bağlamında Kürtçülük ve Devlet Kurumları, Türk Damgaları. Türk Dünyası Tarih Kültür Dergisi, 0 (274), 18-22.
• “Amerika Yerlileri” (2022). https://tr.wikipedia.org/wiki/Amerika_yerlileri [Erişim Tarihi: 15 Ocak 2023].
• Aslan, A. A. (2015). Amerika Yerli Kızılderili ve Türk Halk Kültüründe Destanlaşmış Şamanlar, Gün Ana ve Toprak Ana. 0(2), 53-85. https://dergipark.org.tr/tr/pub/belgu/issue/37864/437509 [Erişim Tarihi: 15 Ocak 2023].
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Deniz, B. (2000). Türk Dünyasında Halı ve Düz Dokuma Yaygıları. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı. Diler, A. (2018). Kilimin Sembolleri.
• Erbek, G. (1995a). Anatolian Kilims I. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Erbek, G. (1995b). Anatolian Kilims II. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı.
• Erberk, M. (2002). Çatalhöyük’ten Günümüze Anadolu Motifleri. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Erinç, S. M. (2013). Sanatın Boyutları. Ankara: Ütopya Yayınevi.
• Eroğlu, M. A. (2015a). [Alan Araştırması]. Navajo Rezervasyon Alanı, Amerika Birleşik Devletleri.
• Eroğlu, M. A. (2015b). [Fotoğraf Çekimi]. Powwow Festivali, Albuquerque, Amerika Birleşik Devletleri.
• Eroğlu, M. A. (2015c). [Fotoğraf Çekimi]. Amerikan Yerlileri Ulusal Müzesi (National Museum of the American Indian), Amerika Birleşik Devletleri.
• Fohlen, C. (1993). Kızılderililer (M. A. Kayabal, Çev.). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gülgönen, A. (2011). 18.-19. Yüzyıl Anadolu Kilimleri Gülgönen Koleksiyonu. İstanbul: Vehbi Koç Vakfı.
• James, H. L., (2004). The Story Of Navajo Weaving And The Role Of The Indian Trader. Rugs And Posts. Prensilvanya: Schiffer Publishing.
• Onuk, T. ve Akpınarlı, H. F. (2011). İçel Yöresi Düz Dokuma Yaygılarda Kullanılan Motif ve Kompozisyon Özellikleri. Arış Dergisi, 0 (6), 84-93.
• Rodee, M. (1981). Old Navajo Rugs (“Eski Navajo Kilimleri”). Albuquerque: University of New Mexico Pre s. Sert, F. N. ve Susuz, M. (2010). Geleneksel Türk Motı̇f Örneklerı̇ ile Amerı̇ka Yerlı̇lerı̇nı̇n Ayakkabı Desenlerı̇ Arasındakı̇ Benzerlı̇kler. Kalemişi Türk Sanatları Dergisi, 6 (11), 155-174.
• Sevim, K. ve Canay, A. (2013). Anadolu’da Üretilen Kilim Motiflerinden Bukağı Motifi ve Bu Motiften Çıkan Seramik çalışmalar. İdil Sanat ve Dil Dergisi, 2(6), 60-70.
• Slowman, C. (2015, 10 Şubat) Candace Slowman ile söyleşi/Görüşmeyi Yapan: M. A. Eroğlu.
• Tanrısal, M. (1997). Türk ve Navajo Halılarının Dili. Arış Dergisi, 0 (1), 94-107.
• Türkkan, R. O. (2008). Türkler ve Kızılderililer. İstanbul: Pegasus Yayınları.
• Yetim, A. (2007). Türk ve Kızılderili Mitolojilerinde Insan-Doğa Ilişkisi. Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.