Conceptual Field of “Lameness” in Turkish Dialects of Turkey

Yıl 2023, Sayı: 10, 648 - 662, 25.03.2023

Ömer Güven

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1259791

Öz

Conceptual field is a language domain theory that is based on the meaning of words and examines words that are similar to each other. Developed by the German linguist Jost Trier, this theory mostly deals with the aspects of words that complement each other in terms of synonyms, close meanings or meanings. According to the concept field theory, the conceptual value of words can only be determined within the field in which they are located.
In this study, it has been tried to be determined conceptual field of “Lameness” in Turkish Dialects of Turkey and to be put forward the detected vocabulary collectively. Derleme Sözlüğü was used as a source work in the study. Vocabulary included in the conceptual field of lameness was determined by scanning the Derleme Sözlüğü. In addition to the Derleme Sözlüğü, various works related to dialects were also scanned, and the vocabulary that was not in the Derleme Sözlüğü was included in the study, too. In the study, after a short review section, an alphabetical list of the vocabulary included in the conceptual field of lameness is given. It is seen that the studies related to the Turkish Dialects of Turkey are mostly in the form of determining the sound and shape information characteristics of a certain oral region and determining the presence of speech. On the contrary, the studies in which the dialects are considered and examined thematically are quite limited. As a result of thematic studies related to the Turkish dialects of Turkey, the concept areas in the dialects will be determined. For this reason, there is a great need for thematic studies related to the Turkish dialects of Turkey.

Anahtar Kelimeler

Turkish dialects of Turkey, conceptual field, word stock, lameness.

Türkiye Türkçesi Ağızlarında “Topallık” Kavram Alanı

Öz

Kavram alanı, sözcüklerin anlamını temel alan ve birbiriyle benzeşen sözcükleri inceleyen bir dil alanı kuramıdır. Alman dil bilimci Jost Trier tarafından geliştirilen bu kuram daha çok kelimelerin eş anlamlı, yakın anlamlı veya anlam yönüyle birbirini tamamlayan yönlerini ele alır. Kavram alanı kuramına göre, kelimelerin kavramsal değeri ancak bulundukları alan içerisinde belirlenebilmektedir.
Bu çalışmada Türkiye Türkçesi ağızlarında kullanılan “topallık” kavram alanı belirlenmeye ve tespit edilen söz varlığı toplu olarak ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmada kaynak eser olarak Derleme Sözlüğü kullanılmıştır. Derleme Sözlüğü taranarak topallık kavram alanına giren söz varlığı tespit edilmiştir. Derleme Sözlüğünün yanında ağızlarla ilgili çeşitli eserler de taranmış, Derleme Sözlüğünde olmayan söz varlığı da çalışmaya dâhil edilmiştir. Çalışmada kısa bir inceleme bölümünün ardından tespit edilen topallık kavram alanına giren söz varlığının alfabetik listesi verilmiştir. Türkiye Türkçesi ağızları ile ilgili çalışmaların daha çok belli bir ağız bölgesinin ses ve şekil bilgisi özelliklerinin belirlenmesi ile söz varlığının tespit edilmesi şeklinde olduğu görülür. Buna karşın ağızların tematik olarak ele alınıp incelendiği çalışmalar ise oldukça sınırlıdır. Türkiye Türkçesi ağızları ile ilgili tematik çalışmaların yapılması sonucunda ağızlardaki kavram alanları belirlenebilecektir. Bu sebeple Türkiye Türkçesi ağızları ile ilgili tematik çalışmalara büyük ihtiyaç vardır.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi ağızları, kavram alanı, söz varlığı, topallık.

Kaynakça

• Aksan, D. (2004). Kelime bilimi ve Anlambilimi Ölçütlerinden Yararlanarak Bir Yazı Dilinin Eskiliğini Saptama Yolları I: Kavram Alanı – Kelime Ailesi İlişkileri ve Türk Yazı Dilinin Eskiliği Üzerine. Dilbilim ve Türkçe Yazıları. Ankara: Multilingual Yayınları, 110-119.
• Arslan, D. (2018). Eğirdir ve Yöresi Ağızlarından Derleme Sözlüğüne Katkılar. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 6(15), 358-363.
• Atlı, S. (2017). Manisa’nın Demirci İlçesindeki Lakaplar Üzerine Bir İnceleme. Cumhuriyet Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 41(1), 101-137.
• Aydın, M. (2006). Adbilim Açısından Ordu ve Samsun Ağızlarındaki Bazı Lâkaplar. Türk Dilleri Araştırmaları, 16, 25-47.
• Balcı, H. A. (2019). Dilbilimsel Açıdan Argoda ‘Kabadayı’ ile İlgili Sözcüklerin Kavram Alanı. I. Uluslararası Beydağı Sosyal ve Beşerî Bilimler Kongresi Kitabı, 111-121.
• Batu, G. G. İ. (2019). Tarama ve Derleme Sözlüğü’nden Hareketle Güzellik Kavram Alanı Üzerine Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Biçer, Ü. (2021). Türkiye Türkçesi Ağızlarında Ölüm Kavram Alanına Ait Söz Varlığı. Yüksek Lisans Tezi. Çorum: Hitit Üniversitesi.
• Boyraz, Ş. (1998). Bir Yöre Örneğinden Hareketle Lakaplar Konusunda Bazı Dikkatler ve Bir Yöre Örneği. Türklük Bilimi Araştırmaları, VII, 107-138.
• Bozkurt, N. (2003). Lakaplar. Diyanet İslam Ansiklopedisi, İstanbul: C. 27, 65-67.
• Bozok, E. (2021). Temizliğin Türkçesi Tarihî ve Çağdaş Türk Lehçelerinde Temizlik Kavram Alanı. İstanbul: Hiperyayın.
• Coşar, A. M. (2003). Trabzon'da Kullanılan Lakaplar Üzerine Bir Derleme/Değerlendirme. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 47(1999), 26-40.
• Çınar, A. (2021). Kutb’un Hüsrev ü Şīrīn’inde Adların Kavram Alanı. Yüksek Lisans Tezi. Elâzığ: Fırat Üniversitesi. Demirci, Ü. Ö. (2014). Ardahan’ın Hanak İlçesinde Kullanılan Lakaplar. Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, VI(1-1), 1-12.
• Direkci, B. (2018). Derebucak (Merkez) Ağzından Derleme Sözlüğüne Katkılar. Turkish Studies International Periodical For The Languages, 13(20), 383-402.
• Efe, K. (2020). Ankara Güdül Ağzından Derleme Sözlüğüne Katkılar. Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, 7(49), 786-827.
• Erdem Nas, G. ve Parlar, Z. (2016). Bartın Ağzından Derleme Sözlüğü'ne Katkılar. Diyalektolog Ulusal Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 13, 50-59.
• Ergin, M. (2011). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basımevi.
• Gösterir, İ. (2011). Çorum Yöresi Ağızları Sözlüğü, Genişletilmiş, Gözden Geçirilmiş Dördüncü Baskı. Çorum: Çorum Belediyesi Kent Arşivi.
• Gülensoy, T. (1999). Ağız Araştırmalarının Bugünkü Durumu. Ağız Araştırmaları Bilgi Şöleni (9 Mayıs 1997), Ankara: TDK Yayınları.
• Gülensoy, T. ve Alkaya, E. (2011). Türkiye Türkçesi Ağızları Bibliyografyası. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Gülseren, C. (2001). Darende’nin Gizli Dili “Hazeynce. Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 159-164.
• Güven, Ö. (2021). Zara (Sivas) Ağzından Derleme Sözlüğüne Katkılar II. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 5, 299-315.
• Hasbay, S. (2019). Kars’ta Kullanılan Lakaplar Üzerine Bir İnceleme. Kars: Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi.
• Hengirmen, M. (1999). Dilbilgisi ve Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi.
• Karadavut, A. (2022). Eski Uygurca Budist Metinlerde “Sonsuz” Kavram Alanı. Karadeniz Araştırmaları, XIX(75), 909-922.
• Karçığa, S. (2015). Dede Korkut Kitabı’nın Anlam Bilimsel Çözümlemesinde Kavram Alanının Rolü. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Memiş, Ö. (2019). Bayburt İli Ağzı Söz Varlığı. Yüksek Lisans Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi.
• Oğuz, B. B. (2021). Türkçe Sözlüklere Göre “Salgın” Kavram Alanı. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 19(1), 233-252.
• Özdemirel, S. (2021). Niğde (Dündarlı Kasabası) Yöresinden Derleme Sözlüğü’ne Katkılar. Türklük Bilimi Aratırmaları, 50, 137-149.
• Özkan, M. vd. (2006). Yüksek Öğretimde Türk Dili Yazılı ve Sözlü Anlatım. 2. bs., İstanbul: Filiz Kitabevi.
• Özkan, N. (2016). Adlandırma Yöntemi Olarak Lakaplar ve Büyükkışla’daki Örnekleri. I. Uluslararası Bozok Bildiri Kitabı, 3, 180-189.
• Öztürk, J. (2016). Antakya Köylerinde Lakaplar. Dr. Mehmet Tekin’e Armağan (Ed. Oğuz, S. ve Arı, B.), Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları, 262-281.
• Sökmen İ. (2017). Derleme Sözlüğü ve Bismil Türkmen Ağzı. Turkish Studies, 12(5), 461-484.
• Taş, N. F. vd. (2018). Erzincan Refahiye Ağzından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar. Türük Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 6(12), 61-66.
• Tekin, F. ve Cantürk, S. (2014). Giresun ve Yöresi Ağızlarından Derleme Sözlüğü’ne Katkılar. Diyalektolog Ulusal Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 9, 33-46.
• Toker, M. (2011). Derleme Sözlüğü ve Mersin Ağzı Sözlüğü’ne Tarsus Yöresinden Katkılar. Turkish Studies, 6(3), 1229-1249.
• Trier, J. (1969). Kelime Alanları ve Kavram Alanları Üzerine. (Çev. Hüseyin Sesli). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2005). Türkçe Sözlük. Ankara: TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2009). Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler I-II. 4. bs., Ankara: TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2009). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü I-II-III-IV-V-VI. 3. bs. (Birleştirilmiş tıpkıbasım), Ankara: TDK Yayınları.
• Türk Dil Kurumu (2009). XIII. Yüzyıldan Beri Türkiye Türkçesiyle Yazılmış Kitaplardan Toplanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü I-VIII. 3. bs., Ankara: TDK Yayınları.
• Vardar, B. (2007). Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yayınları.
• Yaldızkaya, Ö. F. (2014). Emirdağ’da Lakaplar Üzerine Bir Araştırma. Acta Turcica Çevrimiçi Tematik Türkoloji Dergisi, (VI)1-1, 1-16.
• Yeşilöz Z. (2012). Nevşehir Lakaplarından Derleme Sözlüğüne Katkılar. Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi SBE Dergisi, 1(2), 22-27.