Some Disease Names Used in the Mouth of Van Küresin

Yıl 2023, Sayı: 11, 350 - 358, 30.06.2023

Züleyha Ak

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1258777

Öz

The most distinctive feature of the names of diseases in Van Küre's mouth is that they are generally expressed with an idiom pattern; As an example, today in the standard language, it is seen that the idioms of Van Küresin don't come with a throat as the equivalent of the compound verb to swell the tonsils, don't hold a head instead of coughing violently and from the lungs, don't hold it in the waist instead of being held at the waist, and to describe the wounds that occur in various ways on the hands and feet, it is seen that the idioms are used. Some of the names of the diseases in the aforementioned dialect are either from a single word [şıl (to be paralyzed), ḫorılceyh (especially dementia that occurs with forgetfulness in the elderly)] or those that arise as a result of the sound change of the name of the disease used in the standard language (such as goiter-goiter).
The study focuses on the disease names identified in the dialect of Van Küresin. In the introduction part of the study, first of all, information about Van, Küresin people and their language is given. Then, the disease names in Van Küresin dialect, which is the main subject of the study, are given. Here, first of all, the name of the disease is given as it is pronounced; on the right side, the explanation of the disease name is given, then the sample sentence is given and finally the sentence is translated into today's Turkey Turkish. In the study, the letter "K" is used to represent the speakers, and in the conclusion, a general evaluation is made and suggestions are presented.

Anahtar Kelimeler

Turkey Turkish, dialect, Van Küresin, disease, idiom.

Van Küresin Ağzında Kullanılan Bazı Hastalık Adları

Öz

Van Küresin ağzında hastalık adlarının en belirgin özelliği genelde bir deyim kalıbıyla ifade edilmesidir; örnek olarak bugün ölçünlü dilde bademcikleri şişmek birleşik fiilinin karşılığı olarak Van Küresin ağzında boğazleı gelmeyh, şiddetli bir şekilde ve ciğerden öksürmek yerine kepeleyh tutmaḫ, beli tutulmak yerine beline fılk atmaḫ, el ve ayaklarda çeşitli şekillerde oluşan yaraları tanımlamak için demırel tuTmeẖ deyimlerinin kullanıldığı görülmektedir. Söz konusu ağızda hastalık adlarının bir kısmı ise ya tek kelimeden [şıl (felç olmak), ḫorılceyh (özellikle yaşlılarda unutkanlık ile beliren bunama hastalığı)] ya da ölçünlü dilde kullanılan hastalık isminin ses değişimine uğraması sonucunda ortaya çıkanlardan oluşmaktadır (guatr-guvetör gibi).
Çalışmada, Van Küresin ağzında tespit edilen hastalık adları üzerinde durulmuştur. Çalışmanın giriş kısmında öncelikle Van, Küresinliler ve onların dilleri hakkında ana hatlarıyla bilgiler verilmeye çalışılmıştır. Ardından çalışmanın esas konusu olan Van Küresin ağzındaki hastalık adları verilmiştir. Burada öncelikle hastalık ismi, telaffuz edildiği gibi aktarılmış; hemen sağ tarafında hastalık isminin açıklaması daha sonra örnek cümle verilmiş ve en sonunda da cümlenin günümüz Türkiye Türkçesine aktarımı yapılmıştır. Çalışmada konuşmacıları temsilen “K” harfi kullanılmış, sonuç kısmında ise genel bir değerlendirme yapılıp öneriler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi, ağız, Van Küresin, hastalık, deyim.

Kaynakça

• Batmaz, M. (2013). Eski Uygur Türkçesinde Tıp Terimleri. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Bulak, Ş. (2015). Van Küresin Ağzı. Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Caferoğlu, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• DS. (2019). Türkiye’de Halk Ağzından Derleme Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Eratalay, S. (2020). Kerkük Türkmen Ağzında Hastalık Adları. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Salgın Hastalıklar Özel Sayısı, 171-188.
• Eratalay, S. (2021). Horasan’dan Küresin’e Bir Sözcüğün İzinde. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Van Özel Sayısı, 611-628.
• Ercilasun, A. B. ve Akkoyunlu, Z. (2020). Kâşgarlı Mahmud Dȋvânu Lugâti’t-Türk (Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Işık, U. (2016). Karahanlı Türkçesinde Tıp Terimleri. Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Kanar, M. (2018). Eski Anadolu Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Say Yayıncılık.
• Kılıç, O. (2001). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42. Cilt.
• Oğur, Ü. (2019). Van Azeri Ağzı -İnceleme, Metin (IPA), Sözlük. Yüksek Lisans Tezi. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Önler, Z. (2019). Tarihsel Tıp Metinleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Pulurluoğlu, E. (2021). Tarihî Türk Lehçelerinde Hastalık Adları (VIII – XV. Yüzyıl). Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• TS. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ünlü, S. (2012). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınları.
• Ünlü, S. (2012). Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınları.
• Ünlü, S. (2012). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınları