Öz
Practices such as magic, sorcery and fortune telling have taken place in the beliefs and cultural world of many societies from past to present. Magic and fortune telling are the methods that human beings use to control events and situations that take place against their will. These beliefs and practices emerged due to social need in archaic periods and diversified and developed in the mythological belief world of the Turks in the context of shamanism and shaman concepts. In Turkish mythology, the shaman's function in treating diseases is its most distinctive characteristic. Other than that, the shaman; He resorted to fortune telling and magic practices for purposes such as coping with various difficulties, prevailing in wars, interfering in people's lives, and receiving information from the future. These characteristics of shamans were widely used in daily life, and these uses lost some of their characteristics and appeared in fairy tales in several functions. In the periods when the fairy tale genre reflecting the collective memory of the Turks was performed, the beliefs of the society related to fortune telling, magic and their religious-mythological situation were evaluated through fairy tales. Belief in magic and fortune telling is a mythological condition. For this reason, in this study, the analysis of fortune telling and magic in fairy tales was made by using the theological analysis method, which is one of the mythology analysis methods. According to this theory, myth has a direct relationship with religion. The practices related to magic and fortune telling in the archaic period are religious and mythological forms of practice. Mankind believed in magic and fortune in accordance with its own needs and interests; he tried to control his life the way he wanted. The characteristic features of the shaman continued in fairy tales with the function of healing the sick, transforming them into plants or animals, and foretelling the future.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Aydın, M. (1995). Fal. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 12, s. 134-38). İstanbul: TDV Yayınları.
- Beydili, C. (2005). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap Yayın.
- Boratav, P. N. (2006). Az Gittik Uz Gittik. Ankara: İmge Kitabevi.
- Devellioğlu, F. (2003). Osmanlıca- Türkçe Sözlük. Ankara: Aydın Kitabevi.
- Eberhard, W. (1996). Çin’in Şimal Komşuları, (çev. Nimet Ulutuğ). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Eliade, M. (1999). Şamanizm, (çev. İsmet Birkan). Ankara: İmge Kitabevi.
- Eliade, M. (2003). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi III. Cilt, (yay. haz. Ergun Kocabıyık). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Güney, E. C. (1992). Masallar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Harva, U. (2015). Altay Panteonu (Mitler, Ritüeller, İnançlar ve Tanrılar), (çev. Ömer Süveren). İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
- İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Kaşgarlı Mahmud (2013). Divan-ü Lugati’t-Türk Tercümesi, (akt. Besim Atalay). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Kunos, I., Radloff, W. (1998). Proben Der Volkslıtteratur Der Türkıschen Stamme VIII., (çev. S. Sakaoğlu, M. Ergun). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Malinowski, B. (1990). Büyü, Bilim ve Din, (çev. Saadet Özkal). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Örnek, S. V. (1995). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
- Perrin, M. (2003). Şamanizm, (çev. Bülent Arıbaş). İstanbul: İletişim Yayınları.
- Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini, (çev. Aykut Kazancıgil). İstanbul: İşaret Yayınları.
- Roux, J. P. (2011). Eski Türk Mitolojisi, (çev. Musa Yaşar Sağlam). Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
- Sakaoğlu, S. (2002). Gümüşhane ve Bayburt Masalları. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Seyidoğlu, B. (2006). Erzurum Halk Masalları Üzerine Araştırma. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Sharpe, E. J. (2000). Dinler Tarihinde 50 Anahtar Kavram, (çev. Ahmet Güç). Bursa: Arasta Yayınları.
- Strauss, C. L. (1983). Din ve Büyü, (çev. Ahmet Güngören). İstanbul: Yol Yayınları.
- Taner, N. (1995). Yalova Masalları. İstanbul: Ortipa Yayıncılık.
- Tanyu, H. (1992). Büyü. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 6, s. 501-506). İstanbul: TDV Yayınları
Öz
Büyü, sihir ve fal gibi uygulamalar, geçmişten günümüze birçok toplumun inancında ve kültür dünyasında yer almıştır. Büyü ve fal, insanoğlunun iradesi dışında gerçekleşen olayları ve durumları kontrol etmek için kullandığı yöntemlerdir. Bu inanış ve uygulamalar, arkaik dönemlerde toplumsal ihtiyaçtan ötürü ortaya çıkmış ve Şamanizm ve şaman kavramları bağlamında Türklerin mitolojik inanış dünyasında çeşitlenmiş ve gelişmiştir. Türk mitolojisinde şamanın hastalıkları tedavi etme işlevi en belirgin karakteristik özelliğidir. Bunun dışında şaman; çeşitli zorluklarla başa çıkma, savaşlarda üstün gelme, insanların hayatına müdahale etme, gelecekten haber alma gibi amaçlarla fal ve büyü uygulamalarına başvurmuştur. Şamanlara ait bu karakteristik özellikler, günlük yaşam içinde çok yaygın bir şekilde kullanılmış ve bu kullanımlar bazı özelliklerini yitirerek birkaç işlevde masallarda da yer almıştır. Türklerin kolektif hafızasını yansıtan masal türünün icra edildiği dönemlerde fal, büyü ile ilgili toplumun inanışları ve bunların dini-mitolojik durumu masallar üzerinden değerlendirilmiştir. Büyü ve fala olan inanç, mitolojik bir durumdur. Bu nedenle bu çalışmada masallarda yer alan fal ve büyü ile ilgili çözümleme mitoloji çözümleme yöntemlerinden biri olan teolojik çözümleme yöntemi kullanılarak yapılmıştır. Bu teoriye göre, mitin din ile doğrudan ilgisi vardır. Arkaik dönemdeki büyü ve fal ile ilgili uygulamalar dini ve mitolojik uygulama biçimleridir. İnsanoğlu kendi ihtiyacı ve çıkarı doğrultusunda büyü ve fala inanmış; hayatını istediği şekilde kontrol altına almaya çalışmıştır. Şamanın karakteristik özellikleri masallarda hastaları iyileştirme, bitki veya hayvana dönüştürme ve gelecekten haber verme işleviyle devam etmiştir.
Kaynakça
- Aydın, M. (1995). Fal. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 12, s. 134-38). İstanbul: TDV Yayınları.
- Beydili, C. (2005). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük. Ankara: Yurt Kitap Yayın.
- Boratav, P. N. (2006). Az Gittik Uz Gittik. Ankara: İmge Kitabevi.
- Devellioğlu, F. (2003). Osmanlıca- Türkçe Sözlük. Ankara: Aydın Kitabevi.
- Eberhard, W. (1996). Çin’in Şimal Komşuları, (çev. Nimet Ulutuğ). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Eliade, M. (1999). Şamanizm, (çev. İsmet Birkan). Ankara: İmge Kitabevi.
- Eliade, M. (2003). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi III. Cilt, (yay. haz. Ergun Kocabıyık). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Güney, E. C. (1992). Masallar. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Harva, U. (2015). Altay Panteonu (Mitler, Ritüeller, İnançlar ve Tanrılar), (çev. Ömer Süveren). İstanbul: Doğu Kütüphanesi.
- İnan, A. (1986). Tarihte ve Bugün Şamanizm. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Kaşgarlı Mahmud (2013). Divan-ü Lugati’t-Türk Tercümesi, (akt. Besim Atalay). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Kunos, I., Radloff, W. (1998). Proben Der Volkslıtteratur Der Türkıschen Stamme VIII., (çev. S. Sakaoğlu, M. Ergun). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Malinowski, B. (1990). Büyü, Bilim ve Din, (çev. Saadet Özkal). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Örnek, S. V. (1995). 100 Soruda İlkellerde Din, Büyü, Sanat, Efsane. İstanbul: Gerçek Yayınevi.
- Perrin, M. (2003). Şamanizm, (çev. Bülent Arıbaş). İstanbul: İletişim Yayınları.
- Roux, J. P. (1994). Türklerin ve Moğolların Eski Dini, (çev. Aykut Kazancıgil). İstanbul: İşaret Yayınları.
- Roux, J. P. (2011). Eski Türk Mitolojisi, (çev. Musa Yaşar Sağlam). Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
- Sakaoğlu, S. (2002). Gümüşhane ve Bayburt Masalları. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Seyidoğlu, B. (2006). Erzurum Halk Masalları Üzerine Araştırma. İstanbul: Dergâh Yayınları.
- Sharpe, E. J. (2000). Dinler Tarihinde 50 Anahtar Kavram, (çev. Ahmet Güç). Bursa: Arasta Yayınları.
- Strauss, C. L. (1983). Din ve Büyü, (çev. Ahmet Güngören). İstanbul: Yol Yayınları.
- Taner, N. (1995). Yalova Masalları. İstanbul: Ortipa Yayıncılık.
- Tanyu, H. (1992). Büyü. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 6, s. 501-506). İstanbul: TDV Yayınları
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türk Halk Bilimi |
| Bölüm | Araştırma Makaleleri |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Haziran 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 27 Mart 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Sayı: 11 |
