Series of Turkish-Greek Verse Dictionaries III: Manzume-i Vehbi

Yıl 2023, Sayı: 11, 20 - 47, 30.06.2023

Gökhan Ölker

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1273136

Cited By: 1

Öz

From past to present, one of the important factors determining the relationship between states has been the economy. In this context, the first contact between the Turks and the Greeks took place due to economic reasons. The security of the historical Silk Road and the desire to dominate it are accepted as the reason for the contact between the Göktürks and the Byzantines. From that day until today, the relationship between Turks and Greeks has continued increasingly. As a natural result of living together in the Ottoman period, these two nations have both influenced and been influenced by each other. Owing to this coexistence and interaction, many written and unwritten cultural materials have been revealed. One of these cultural materials is the verse dictionaries, which were prepared for the purpose of learning the language of the other and teaching their own language.
During the Ottoman period, Turkish-Greek verse dictionaries were written both in Anatolia and in the areas outside Anatolia where Ottoman domination was established. The number of Greek-Turkish verse dictionaries that have been discovered until today is five. Copies of these are available in various libraries as manuscripts or prints. These are Tuhfe-i Rûmî, Tuhfetü’l-Uşşâk, Manzûme-i Vehbi, Lügat-ı Nûriye and Hâfız İbrahim Lügati. In this study, we discussed a Turkish-Greek verse dictionary named Manzume-i Vehbî, which was written by Vehbî Zarî Hanyavî. With this study, the copies in the libraries have been determined of Manzume-i Vehbî, on which no scientific study has been conducted before, then the dictionary has been examined, and the text has been published Thus, another important study belonging to the Ottoman period, when multilingualism was experienced, was placed at the service of today’s researchers.

Anahtar Kelimeler

Manzume-i Vehbî, Vehbî Zarî Hanyavî, verse dictionary, Turkish-Greek.

Türkçe-Rumca Manzum Sözlükler Dizisi III: Manzume-i Vehbî

Öz

Geçmişten günümüze devletler arasındaki ilişkiyi belirleyen önemli faktörlerden biri de ekonomi olmuştur. Türklerle Rumlar arasında ilk irtibat da yine ekonomik ilişkilerle ortaya çıkmıştır. Tarihî İpek Yolu’nun güvenliği ve buraya hâkim olma isteği Göktürkler ve Bizanslar arasındaki temasın sebebi olarak kabul edilmektedir. O günden günümüze kadar Türkler ve Rumlar arasındaki ilişki artarak devam etmiştir. Osmanlı dönemindeki birlikte yaşamın getirmiş olduğu doğal sonuç olarak bu iki millet birbirlerini etkilemişlerdir. Bu birlikteliğin ve etkileşimin sonucunda yazılı ve yazılı olmayan birçok kültür malzemesi ortaya konmuştur. Ötekinin dilini öğrenme ve kendi dilini öğretme amacıyla ortaya konulan manzum sözlükler de bu kültür malzemelerinden birisidir.
Türkçe Rumca manzum sözlükler hem Anadolu’da hem de Anadolu dışındaki Osmanlı hakimiyetinin oluştuğu sahalarda kaleme alınmıştır. Bugüne kadar varlığından haberdar olduğumuz Türkçe-Rumca manzum sözlük sayısı beştir. Çeşitli kütüphanelerde yazma ve basma olarak nüshaları bulunan bu sözlükler; Tuhfe-i Rûmî, Tuhfetü’l-Uşşâk, Manzûme-i Vehbî, Lügat-ı Nûriye ve Hâfız İbrahim Lügatidir. Çalışmamızda Vehbî Zarî Hanyavî’ye ait Manzume-i Vehbî adlı Türkçe-Rumca manzum sözlüğü ele aldık. Bu çalışmayla üzerinde bilimsel bir çalışma yapılmamış olan Manzume-i Vehbî’nin kütüphanelerdeki nüshaları tespit edilmiş, inceleme yapılmış ve metin yayını ortaya konulmuştur. Böylelikle çok dilliliğin yaşandığı Osmanlı dönemine ait önemli bir çalışma daha günümüz araştırmacılarının hizmetine sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Manzume-i Vehbî, Vehbî Zarî Hanyavî, manzum sözlük, Türkçe-Rumca.

Kaynakça

• Ahmetbeyoğlu, A. (2010). Bizans Tarihçisi Menadros’un Türkler (Gök-Türkler) Hakkında Verdiği Bilgiler. Tarih Dergisi, 50(2), 11-25.
• Aksan. D. (2003). Her Yönüyle Dil (Ana Çizgileriyle Dilbilim). Ankara: TDK Yayınları (3. Baskı). Augustinos. G. (1997). Küçük Asya Rumları- On dokuzuncu Yüzyılda İnanç. Cemaat ve Etnisite (Çev. Devrim Evci). İstanbul: Ayraç Yayınevi.
• Avcı, İ. (2017). Yeni Bilgiler Işığında Giritli Şairlere Ek. Uluslararası Akdeniz Medeniyetleri Sempozyumu, 8-10 Kasım Girne / Kıbrıs Bildiri Kitabı. Ankara: Gece Kitaplığı, 325-355.
• Aydın, A. (2009). Hanyalı Nûrî Divanı’ndan Hareketle Giritli Şairlere Ek. TÜBAR Dergisi, XXVI, 45-58.
• Bilgehan, H. (2011). Girit. İzmir: Barış Yayınları.
• Çelgin. G. (2011). Eski Yunanca-Türkçe Sözlük. İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2004). Başlangıçtan Yirminci Yüzyıla Türk Dili Tarihi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Ercilasun A. (2016). Türk Kağanlığı ve Türk Bengü Taşları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Fardi. K. T. (1860). Hazine-i Lügat-ı Rumiye ve Osmaniye. İstanbul: Anatoli Matbaası.
• Garefalakis T., N. (2012). Giritlice-Türkçe Deyimsel Sözlük. (Çev. Hakkı Bilgehan). İzmir: Ege Üniversitesi Yayınları.
• Gemici, N. (2009). Girit’e Ait 1870 Tarihli Bir Belge. İSTEM Dergisi, 7(13), 281-287.
• Gerçek, S. N. (1941.02.21). Fransızca-Rumca-Ermenice Öğreten Manzum Lügatler. Akşam Gazetesi, No. 8023. Girit. İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/girit [Erişim Tarihi 06.03.2023]
• Hanyalı Nuri (1797). Lugât-ı Manzûme-i Nûriye Berây-ı Terceme-i Lisân-ı Rumiye. Girit.
• Hloridis. Y. (1899). Kamus-ı Osmani. Türkçe Rumca Lügat. İstanbul: Ektog Matbaası
• Holton, D. & Mackridge. P. & Warburton-P. (2007). Greek A Comprehensive Grammar Of The Modern Language. London: Routledge.
• Holton, D. & Mackridge. P. & Warburton-P. (2008). Greek An Essential Grammar Of the Modern Language. London: Routledge.
• Kâmi, H. (1887). Kelimât- Türkçeden-Rumcaya. Hanya: Mekâtib-i İslâmiye Matbaası.
• Kara, İ. (2006). Hanya/Girit Mevlevîhânesi. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Καρατζασ, Λ. & Tuncay, F. (1994). Ελληνο Τογρκικο Λεξικο – Yunanca Türkçe Sözlük. Αθήνα: Ροδαμός Εκδοσεις
• Konstantinidi, A. (1892). Usul-i Lisan-ı Rumî. İstanbul: Neologos Matbaası.
• Mccarthy, J. (1998). Müslümanlar ve Azınlıklar. İstanbul: İnkîlap Yayınları.
• Memet, A. M. (2022). Ege Adalarında Klasik Türk Şiiri ve Şairler. Doktora Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Milyopolos. Y. P. (1894). Lügat-ı Türkiyye Rumiyye. İstanbul: A. K. Yerardu.
• Ohani, Y. (1897) Ta’lim-i Lisan-ı Rumî. İstanbul: Kasbar Matbaası.
• Ölker, G. (2009). Rumca-Türkçe Manzum Sözlük Tuhfetü’l-Uşşâk. Turkish Studies Sözlük Özel Sayısı, 4(4), 856-872.
• Ölker, G. (2013). Lugât-ı Manzûme-i Nûriye Berây-ı Terceme-i Lisân-ı Rumiye Üzerine. Turkish Studies, 8(9), 2007-2019.
• Ölker, G. (2014). Osmanlı Alfabesiyle Bir Başka Dilin Yazımı: Rumca Örneği. Turkish Studies, 9(9), 799-812.
• Ölker, G. (2018). Türkçe Öğretiminde Kelime Sıklığı Sözlükleri ve Bu Sözlüklerden Hareketle Temel Kelimelerin Tasnifi. Yeni Türkiye Dergisi Türk Dili Özel Sayısı II, 100, 518-523.
• Ölker, G. (2018). Türk Sözlükçülük Geleneğinde Türkçe-Rumca Manzum Sözlükler. XIII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı. 25-28 Eylül 2018 Varşova – Polonya. Ankara: 391-403.
• Ölker, G. (2021). Türkçe-Rumca Manzum Sözlükler Dizisi-I: Tuhfetü’l-Uşşāk. Prof. Dr. Orhan Yavuz Armağanı. Konya: Palet Yayınları, 191-211.
• Ölker, G. (2022). Türkçe-Rumca Manzum Sözlükler Dizisi II: Tuhfe-i Rumî. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (54), 217-233.
• Ölker, P. (2009). Klâsik Edebiyatımızda Manzum Lügat Geleneği ve Mahmûdiyye. Turkish Studies Sözlük Özel Sayısı, 4(4), 873-888.
• Ölker, P. (2015). Manzum Sözlük Geleneği ve Mahmûdiyye (Arapça-Türkçe Manzum Sözlük). Konya: Palet Yayınları.
• Öz, Y. (2010). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Ankara: TDK Yay.
• Öztürk, R. (2003). Rumca-Türkçe Mülemma Mani Tarzı Söylenmiş Şiirler Üzerine. Prof. D. A. Bican Ercilasun Armağanı. Konya: Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Yayınları
• Panayiotidis, Y. (1897). Kamus-ı Rumî. Rumcadan Türkçeye Lügat. İstanbul: Panayotidis Matbaası.
• Temastokli, A. (1896). Kamus-ı Osmani. Rumcadan Türkçeye Lügat. İzmir: Amaltiya Gazetesi Matbaası Yayınları.
• Tosun, R. (1998). Türk-Rum Nüfus Mübadelesi ve Kayseri’deki Rumlar. Niğde: Tolunay Yayınları.
• Vehbî Zarî (1297). Terkib-i Bend. İstanbul: Ahter Matbaası
• Γιαννακοπουλου. Γ. & Σ.Ιαρενου. Ε Ανγγλο-Ελληνικο. Αθηναι: Π. Κουτσουμπος