From Divânu Lugâti't-Türk to Ordu Dialect Vocabulary

Yıl 2023, Sayı: 11, 331 - 349, 30.06.2023

Vehbi Akdi

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1279008

Öz

Vocabulary of the Turkish language offers various materials to researchers as a field that requires extensive research on it, taking into account the sound, form and meaning changes that have occurred in its structure since the old Turkish period. Dîvânü Lügat-it Türk, which is among the old Turkish heirlooms, is an important work that reveals the richness and depth of the Turkish language and it has multi-faceted features that should be consulted in every research on Turkish and should be re-examined according to the content of the subject to be researched.
Ordu dialect, which is in the western group of Turkey Turkish dialects, compared to other dialects has differences and consists of three different dialect regions within the administrative borders of the province. It has been determined that they live with their semantic functions a century ago; many words such as “ırgamak, mah, yarımsınmak” in Divan-ı Lügat-it Türk, which explains the linguistic features of the Turkish language in the 11th century, dialect and dialect differences, phonetic and structural knowledge, and contributed material to folklore and literature, are found in Ordu dialect vocabulary. Both the introduction of new words into the compilation dictionary and the comparison-similarity studies to be made on the vocabulary of Old and Middle Turkish and the dialects of Turkey Turkish will provide important contributions to the literature in order to reveal the vocabulary of the Turkish language.

Anahtar Kelimeler

Turkish language, vocabulary, Dîvânü Lugâti, Turkey Turkish dialects, Ordu dialect.

Dîvânu Lugâti’t-Türk’ten Ordu Ağzı Söz Varlığına

Öz

Türk dilinin söz varlığı, eski Türkçe döneminden itibaren bünyesinde meydana gelen ses, biçim ve anlam değişmeleriyle birlikte dikkate alınıp üzerinde kapsamlı araştırmaların yapılmasını gerektiren bir saha olarak araştırmacılara muhtelif malzemeler sunmaktadır. Eski Türk yadigârlarından Dîvânü Lugâti’t-Türk, Türk dilinin zenginliğini ve derinliğini ortaya koyan önemli bir eserdir ve Türkçe üzerine yapılan her araştırmada başvurulması ve araştırılacak konunun içeriğine göre de yeniden incelenmesi gereken çok yönlü özelliklere sahiptir.
Türkiye Türkçesi ağızları içerisinde Batı grubunda yer alan Ordu ağzı, diğer ağızlara göre farklılıklar taşımakta ve ilin idari sınırları içerisinde üç ayrı ağız bölgesinden oluşmaktadır. Türk dilinin 11. yüzyıldaki dil özelliklerini, lehçe ve ağız farklılıklarını, ses ve yapı bilgisini anlatan, halk bilimi ile edebiyatına malzeme kazandıran Dîvânü Lugâti’t-Türk’te geçen “ırgamak, mah, yarımsınmak” gibi birçok kelimenin Ordu ağzı söz varlığında bir asır önceki anlamsal işlevleriyle yaşadıkları tespit edilmiştir. Gerek Derleme Sözlüğü’ne yeni kelimelerin kazandırılması gerekse Eski ve Orta Türkçenin söz varlığı ile Türkiye Türkçesi ağızları üzerine yapılacak karşılaştırma-benzerlik içerikli çalışmalar Türk dilinin söz varlığını ortaya koymak adına alanyazına önemli katkılar sağlayacaktır.

Anahtar Kelimeler

Türk dili, söz varlığı, Dîvânü Lugâti’t-Türk, Türkiye Türkçesi ağızları, Ordu ağzı.

Kaynakça

• Akkoyunlu Z. ve Ercilasun A. B. (2018). Divânü Lugâti’t-Türk Giriş-Metin-Çeviri-Notlar-Dizin. Ankara: TDK Yayınları.
• Atalay B. (2018). Divanü Lûgat-it Türk Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Aydın M. (2002). Aybastı Ağzı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Bacaklı Y., Kapağan E. ve Kundakçı M (2016). Divanü Lügati’t-Türk’ün Yazılma Amacı Üzerine Bir Değerlendirme. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(8), 3259-3267.
• Buran, A. (2011). Türkiye Türkçesi Ağızlarının Tasnifleri Üzerine Bir Değerlendirme. Turkish Studies, 6(1), 42-54.
• Caferoğlu, A. (1994). Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar. Ankara: TDK Yayınları.
• Crystal, D. (2007). Dillerin Katli (Çev. Gökhan Cansız). İstanbul: Profil Yayıncılık.
• Çebi, S. (2006). Ordu Ağzı Derlemeleri. Ordu: Ordu İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
• Demir, N. (2001). Ordu İli ve Yöresi Ağızları. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Derleme Sözlüğü (2009). I-VI C. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kaplan, M. (2010). Dil ve Kültür (26. baskı). İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Karahan, L. (2014). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Köksel, B. (2009). Divanü Lugat’t-Türk’te Yer Alan Efsaneler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(9), 262-269.
• Küçük, S. ve Mümin, A. (2017). Ordu Ağzı Söz Varlığı. Ankara: Gece Kitaplığı Yayınları.
• Özsoy, B. S. (2017). Dede Korkut Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları.