TThe Effect of Sectarian Politics on the Formation of Nizamiye Madrasahs

Yıl 2023, Sayı: 11, 1137 - 1151, 30.06.2023

Zeynep Yıldırım

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1280550

Öz

They are Turkish-Islamic educational institutions that were considered as “higher education” institutions during the Nizamiye Madrasahs and left a very permanent mark on history. Although the beginning of the madrasa tradition is unknown, the madrasas established under the leadership of Nizamülmülk were not only educational institutions. These institutions also fulfilled the role of intermediary in the dissemination and legitimation of the official policy of the state. As an important actor in the Islamic geography, the Seljuks took part in the Sunni wing of the Shiite-Sunni struggle and became a determinant in the politics of the region. Along with obtaining this power through military victories, it also achieved this victory with its activities in the field of education. In these madrasas, which were almost integrated with the personality of the Seljuk Vizier Nizamülmülk, not only religious education was given. These madrasas are institutions where the views that dominate the political life of that day are also considered at the institutional level. For this reason, the effects of Nizamiye Madrasahs, one of the important institutions in the history of education, were not only limited to the field of education, but also left their mark on many points of social life. These madrasas, which were especially effective in the spread of Ash'arism in the Sunni world; This led to the elimination of the Mu'tazila school, which suggested rationalism, and perhaps this situation led to the development of an understanding that prioritized revelation and put reason in the background in Turkish-Islamic regions. In this study, it is aimed to determine the place of Nizamiye Madrasahs in sectarian and intra-sectarian struggles. In order to achieve this aim, a literature review was made as a research method and the scope of the subject was determined as the sectarian policies of the Seljuks in the period before the establishment of the Nizamiye Madrasahs and the sectarian policies after the establishment of the madrasahs.

Anahtar Kelimeler

Seljuk State, Sects, Nizamiye Madrasahs

Nizamiye Medreseleri’nin Oluşumunda Mezhepsel Siyasetin Etkisi

Öz

Nizamiye Medreseleri, döneminde “yüksek öğrenim” kurumları olarak değerlendirilen ve tarihe oldukça kalıcı şekilde iz bırakan Türk İslam eğitim kurumlarıdır. Medrese geleneğinin başlangıcı bilinmemekle birlikte, Nizamülmülk’ün öncülüğünde kurulan medreseler, salt eğitim kurumları olmamıştır. Bu kurumlar aynı zamanda, devletin resmi politikasının yaygınlaştırılması ve meşrulaştırılmasında aracı olarak görev yapmışlardır. Selçuklular, İslam coğrafyasında önemli bir aktör olarak, Şiî-Sünni mücadelenin Sünni kanadında yer almış ve bölgesinin siyasetinde belirleyici olmuştur. Selçuklular, askerî zaferlerle elde ettikleri gücü, eğitim alanındaki faaliyetleriyle perçinlemişlerdir. Selçuklu Veziri Nizamülmülk’ün kişiliği ile neredeyse bütünleşmiş olan bu medreselerde, sadece dinî eğitimler verilmemiştir. Bu medreseler, o günün siyasî hayatına hâkim olan görüşlerin kurumsal düzeyde üretildiği kurumlardır. Bu nedenle eğitim tarihinin önemli kurumlarından olan Nizamiye Medreseleri’nin etkileri, sadece eğitim alanıyla sınırlı kalmamış toplumsal yaşamın birçok noktasında iz bırakmıştır. Özellikle Sünni dünyada Eş’ariliğin yaygınlaşmasında etkili olan bu medreseler; rasyonalizmi öneren Mu’tezile ekolünün saf dışı kalmasına neden olmuş ve bu durum Türk-İslam bölgelerinde, aklı ikinci plana alan bir anlayışın gelişmesine vesile olmuştur. Bu çalışmada, Nizamiye Medreseleri’nin mezhep ve mezhep içi mücadelelerdeki yerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaca ulaşmak için araştırma yöntemi olarak literatür taraması yapılmış ve konunun kapsamı, Nizamiye Medreseleri’nin kurulmadan önceki ve medreseler kurulduktan sonraki mezhep politikalarının ele alınması olarak belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Selçuklu Devleti, Mezhepler, Nizamiye Medreseleri.

Kaynakça

• Ak, A. (2010). Selçuklular Döneminde Mâturîdîlik. Milel ve Nihal, 2, 295-302.
• Arpa, A. (2014). Bingöl'de Medreseler ve Müderrisler. Bingöl Araştırma Dergisi, (1-29), 29-42.
• Aşkın, D. (2017). Bir Eğitim Kurumu Olarak Medreselerin Kurumsallaşmasının Siyasal Nedenleri Üzerine Bir Analiz. II. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu (S. 2559-2566). Alanya: Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi - Asoscongress.
• Aybakan, B. (2013). Selçuklular Döneminde Fıkhın Gelişimi: Şâfiî Mezhebi Çerçevesinde. II. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu (S. 227-238). Konya: Selçuklu Belediyesi Yayınları.
• Bayram, M. (2001). Türkiye Selçuklu Döneminde Bilimsel Ortam ve Ahiliğin Doğuşu. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 10, 1-11.
• Bouamrane, C. (1988). İslam Tarihinde Eğitim-Öğretim Kurumları. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (1-4), 279-286.
• Bozkurt, N. (2003). Medrese. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 28, s. 323-327). İstanbul: TDV İslam Ansiklopedisi. Çınar, B. (2020). İslam Geleneğinde Mezhepleşme Algısı ve Mezhep Olgusu. Artvin Çoruh Üniversitesi İlahiyat Araştırmaları Dergisi, 2, 43-70.
• Çoşkun, İ. (2020). Eş‘arî Kelamının Selçuklu/Nizamiye ve Osmanlı Medreselerine Girişi ve Kimi Eş‘arî Yorumların Toplumdaki Yansımaları. Selçuklu Medeniyet Araştırmaları Dergisi, 5, 1-24.
• Demirci, M. (2019). Selçuklu Veziri Amîdülmülk Kündürî ve Selçuklu Dinî Siyasetindeki Yeri. SUTAD, 46, 221-239.
• Ecer, M., ve Şimşek, E. (2022). İnanç ve Siyaset Kıskacında Eğitim: Fâtımîler Döneminde Medreseler. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1, 574-600.
• Erdemci, C. (2012). Eş'ariliğin Selçuklu Siyasetinin Sistemleşmesindeki Rolü. İslamî İlimler Dergisi, 2, 7-32.
• Göktürk, T., ve Dağ, İ. (2014). Nizamiye Medreselerinin Eğitim-Öğretimdeki Rolü. The Journal Of Academic Social Science Studies, 27, 457-469.
• Karadaş, C. (2003). Selçuklular'ın Din Politikası. İSTEM, 2, 95-108.
• Karakök, T. (2013). Yüksek Öğretim Kurumu Olarak Medreseler: Bir Değerlendirme. Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2, 208-234.
• Ocak, A. (2009). Selçuklular. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 36, s. 375-377). İstanbul: TDV Yayınları.
• Özaydın, A. (2007). Nizamülmülk. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 33, s. 194-196). İstanbul: TDV Yayınları.
• Özaydın, A. (2007). Nizâmiye Medresesi. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 33, s. 188-191). İstanbul: TDV Yayınları.
• Piyadeoğlu, C. (2018). Nizâmiye Medreselerinin Kuruluşu ve Önemi. USAD, 8, 124-135.
• Seyyid, E. F. (1995). Fatımîler. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 12, s. 228-237). İstanbul: TDV Yayınları.
• Soyyer, A. Y., ve Bayram, K. (2021). Darü’l-Erkam’dan Tillo'ya Medreseler. Social Mentality And Researcher Thinkers Journal, 47, 1481-1495.
• Tetik, H. (2019). Eğitim Kurumları Olarak Selâhaddîn Eyyûbî Döneminde Medreseler. Ağrı İbrahim Çeçen Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2, 265-286.
• Yavuz, A. Ö. (2017). Büyük Selçuklu Devleti'nin Kuruluş Döneminde Mezhep Politikaları. Bilimname: Düşünce Platformu, 34, 511-532.
• Yazar, N. (2013). Medreselerin Toplumsal ve Dini Gelişimdeki Rolleri: İsfahan Örneği. F. Gedikli İçinde, Medrese Geleneği ve Modernleşme Sürecinde Medreseler (S. 167-175). Muş: M.Ş.Ü Yayınları.
• Yılmaz, H. (2016). Medrese Nedir? XII. ve XIII. Yüzyıllarda Dımaşk Medreseleri Üzerine Bir İnceleme. Dîvân, 40, 33-70