Sefaretnâme-i Abdülkerim Paşa in terms of Mentality Change and Its Effect on Social Transformation

Yıl 2023, Sayı: 11, 1009 - 1023, 30.06.2023

Şamil Yeşilyurt , Hacer Çulcu

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1300689

Öz

Although the first examples of reports containing information about foreign countries were encountered during the Fatih period, the Vienna Embassy written by Evliya Çelebi, who was in his entourage, on behalf of Kara Mehmed Pasha, who was sent to Vienna in 1665 as the Ottoman ambassador, is accepted as the first example of the embassy type. The central authority, especially Poland, Russia, France, Austria, Iran, Sweden, India, Germany, England, Italy, Morocco, since the first quarter of the 18th century, in order to increase the dialogue with the countries to which ambassadors were sent and to follow the changes and developments in those countries within the framework of the communication possibilities of the period. He sent many envoys to. The reports recorded by those ambassadors or their clerks and presented to the sultan on his return form the embassy type.
Sefaretnâme-i Abdülkerim Paşa, written by Mehmet Emin Nahifi Efendi, is one of the eight embassies written about Russia. In this work, besides the artistic activities that will be the source of the chance in civilization, the way of life in Russia, social issues and the solutions produced for them are discussed. Abdülkerim Paşa, who set out with his large entourage in 1188 (1775) took Mehmet Emin Nahifi with him as a clerk; the current findings were recorded by him and the embassy was presented to Abdülhamid I on this return. As can be seen predominantly in the French Embassy of twenty eight Çelebi Mehmet Efendi, the artistic activities and landscaping of the cities that firs attract the attention of the delegations going abroad are also widely covered in this work. Especially the theater and opera show they watched in the Moscow theater and which was not available in the Ottoman society at that time and the masked balloon in Katerina’s palace are remarkable. It is possible to see the first sparks of these entertainment assemblies, which will be the subject of Ahmet Mithat Efendi’s novels in the next period, in the embassy. So much so that author’s novel Karnaval, published in 1298 (1881) deals with this issue from beginning to end. It is remarkable to see the first traces of this lifestyle, which such an author, who took the pulse of social life, took to the center in those years, in the embassies recorded about 100-150 years ago. Ahmet Mithat Efendi, who stated that it is important to give some information in that direction, since the ground of a novel with a Karnaval plate will be balls, gives historical information about the main theme of the novel, entertainment assemblies, carnivals and balls, and introduces this new entertainmentstyle to the reader. During the narration, it refers to the forms of pratice and their origins, which are also discussed in detail in the ambassy. Therefore, it took about 100 years for the masses to fill the path opened by these ambassies, which are the source of social transformation. For this reason, it is the basis of the study to examine Sefaretnâme-i Abdülkerim Paşa, one of the embassies that will be seen as the pioneer of mentality change and transformation in social life, in this context.

Anahtar Kelimeler

Sefâretnâme-i Abdülkerim Paşa, Mehmet Emin Nahifi Efendi, Evliya Çelebi, Rusya, social change.

Zihniyet Değişimi ve Toplumsal Dönüşüme Etkisi Bakımlarından Sefaretnâme-i Abdülkerim Paşa

Öz

Yabancı ülkeler hakkında alınacak malumatların yer aldığı raporların ilk örneklerine Fatih döneminde rastlanmakla birlikte sefaretnâme türünün ilk numunesi olarak 1665 yılında Osmanlı elçisi sıfatıyla Viyana’ya gönderilen Kara Mehmed Paşa adına maiyetindeki Evliya Çelebi tarafından yazılan Viyana Sefaretnâmesi kabul edilmektedir. Merkezî otorite, gerek elçi gönderilen ülkelerle diyalogu artırmak gerekse dönemin iletişim imkânları çerçevesinde o ülkelerdeki değişme ve gelişmeleri takip etmek için 18. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren özellikle Lehistan, Rusya, Fransa, Avusturya, İran, İsveç, Hindistan, Almanya, İngiltere, İtalya ve Fas’a pek çok elçi göndermiştir. O elçilerin ya kendileri ya da kâtipleri tarafından kayda alınan ve dönüşte padişaha takdim edilen raporlar ise sefaretnâme türünü oluşturmaktadır.
Mehmet Emin Nahifi Efendi tarafından kaleme alınan Sefaretnâme-i Abdülkerim Paşa, Rusya hakkında yazılan sekiz sefaretnâmeden biridir. Bu eserde medeniyet değişimine kaynaklık edecek sanatsal faaliyetlerin yanı sıra Rusya’daki yaşam biçimi, toplumsal meseleler ve bunlara üretilen çözümlere dair gözlemler ele alınmaktadır. 1188 (1775) yılında oldukça kalabalık maiyetiyle birlikte yola çıkan Abdülkerim Paşa, yanına kâtip olarak Mehmet Emin Nahifi Efendi’yi almış; mevcut tespitler, onun tarafından kayda alınmış ve sefaretnâme, dönüşte I. Abdülhamid’e takdim edilmiştir. Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi’nin Fransa Sefaretnâmesi’nde de ağırlıklı biçimde görüldüğü üzere yurt dışına giden heyetlerin dikkatini ilk çeken sanatsal faaliyetler ve şehirlerin çevre düzenlemeleri bu eserde de geniş ölçüde yer almaktadır. Özellikle Moskova tiyatrosunda izledikleri ve o dönem için Osmanlı toplumunda bulunmayan tiyatro ve opera gösterisi ile Katerina’nın sarayındaki maskeli balonun anlatımı dikkat çekicidir. Sonraki süreçte Ahmet Mithat Efendi’nin romanlarına da konu olacak bu eğlence meclislerinin ilk kıvılcımlarını sefaretnâmelerde görmek mümkündür. Öyle ki yazarın 1298 (1881) yılında yayımladığı Karnaval adlı romanı baştan sona kadar bu meseleyi ele almaktadır. Toplumsal hayatın nabzını tutan böyle bir yazarın o yıllarda merkeze aldığı bu yaşam biçiminin ilk izlerini yaklaşık 100-150 sene önce kayda alınan sefaretnâmelerde görmek mümkündür. Karnaval serlevhalı bir romanın en başlıca zemini balolar olacağından o yönde biraz malumat verilmesinin önemli olduğunu ifade eden Ahmet Mithat Efendi, romanın ana teması olan eğlence meclisleri, karnaval ve balolar hakkında tarihî bilgiler verir, okuruna bu yeni eğlence tarzını tanıtır. Anlatım esnasında sefaretnâmelerde de ayrıntılarıyla üzerinde durulan uygulama biçimleri ve onların kökenlerine değinir. Dolayısıyla toplumsal dönüşüme kaynaklık eden bu sefaretnâmelerin açtığı yolun kitleler tarafından doldurulması yaklaşık yüz yıllık bir zaman almıştır. O sebeple zihniyet değişimi ve toplumsal hayattaki dönüşümün öncüsü olarak görülecek sefaretnâmelerden Sefaretnâme-i Abdülkerim Paşa’yı bu bağlamda incelemek çalışmanın esasını oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Sefaretnâme-i Abdülkerim Paşa, Mehmet Emin Nahifi Efendi, Evliya Çelebi, Rusya, toplumsal değişim.

Kaynakça

• Ahmet Mithat Efendi. (2000). Karnaval. (haz. Kazım Yetiş). Ankara: TDK Yayınları.
• And, M. (1983). Dünyada ve Bizde Gölge Oyunu. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Arıkan, A. (2012). 1774 Tarihli Elçilik Hatıratı ve XV.-XVIII. yy. Osmanlı-Rus İlişkileri. Yüksek Lisans Tezi. Çankırı: Çankırı Karatekin Üniversitesi.
• Atasoy, N. (1976). 17. ve 18. Yüzyıllarda Avrupa Sanatı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Bay, A. (2014). Abdülkerim Paşa'nın Rusya Sefareti ve Sefaretnâmesi. Ankara: Gece Kitaplığı.
• Bulut, Y. (2007). Oryantalizm. Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (c. 33, s. 428-437). İstanbul: TDV Yayınları.
• İlikmen, A. (2001). Sefaret-nâme-i Abdülkerim Paşa. Yüksek Lisans Tezi. Kütahya: Dumlupınar Üniversitesi.
• Itzkowitz, N. (1989). Osmanlı İmparatorluğu ve İslâmî Gelenek. (çev. İ. Özel). İstanbul: Çıdam Yayınları.
• Karabulut, M. (2010). Tanzimat Dönemi Türk Romanlarında İstanbul ve Paris'e Bakış. Erdem(56), 105-115.
• Korkut, H. (2003). Osmanlı Sefaretnâmeleri Hakkında Yapılan Araştırmalar. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 1(2), s. 491-511.
• Korkut, H. (2018). Osmanlı Elçileri Gözü ile Avrupa. İstanbul: Gökkubbe.
• Nahifî, M. E. (1900). Sefaretnâme-i Abdülkerim Paşa. İstanbul: İkdam Matbaası.
• Ortaylı, İ. (2001). Gelenekten Geleceğe. İstanbul: Ufuk Kitapları.
• Savaş, A. İ. (2007). Osmanlı Diplomasisi. İstanbul: 3F Yayınevi.
• Süreyya, M. (1996). Sicill-i Osmanî (Cilt 4). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Uçman, A. (1975). Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi Sefaretnâmesi. İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• Unat, F. R. (2008). Osmanlı Sefirleri ve Sefaretnâmeleri. Ankara: Tarih Kurumu.
• Yalçınkaya, M. A. (2021). 18. Yüzyılda Ukrayna Hakkındaki Osmanlı Sefaretnâmeleri: Abdülkerim Paşa’nın Rusya Elçiliği (1775-1776). KTÜEFAD, 28-35.
• Yeşilyurt, E. (2017). Osmanlı Sefirlerinin Gözünden Rusya. Yüksek Lisans Tezi. Ordu: Ordu Üniversitesi.
• Yeşilyurt, Ş. (2014). Ahmet Mithat Efendi'nin Romancılığı. Ankara: Akçağ Yayınları.