Bitlis Kalesi Osmanlı Dönemi Günlük Yaşamında Sırsız Seramikler (2022 Yılı Kazı Sezonu)

Yıl 2023, Sayı: 11, 1066 - 1088, 30.06.2023

Yunus Emre Karasu

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1310053

Öz

Seramik günlük hayat içerisinde önemli bir yere sahiptir. Günlük hayatta yemek kültürü başta olmak üzere sosyal hayatın her alanında seramiklerle karşılaşılmaktadır. Seramikler ticari ve yerel amaçlarla üretilmektedir. Ticari seramiklerin gerek sırlı gerekse sırsız örneklerde bezeme yoğunluğunun fazla olduğu işçilik kalitelerinin ise yüksek olduğu görülmektedir. Bölgesel olarak gündelik ihtiyaçların karşılanması için işlevsel amaçlarla sırsız seramik üretiminin hemen her bölgede yapıldığı görülmektedir. Bu seramikler kullanım amacına yönelik seri üretim anlayışıyla yapılmakta olup genellikle bezemesiz ya da basit bezemeli şekildedir. 2022 yılı Bitlis Kalesi kazı çalışmalarında da çok sayıda sırsız seramik ele geçirilmiştir. Yerel üretim olan bu grup seramiklerin gerek form özellikleri gerekse ele geçirildikleri kültür tabakası dikkate alındığında Geç Osmanlı Dönemine tarihlenmektedir. Sırsız seramikler pişirme, saklama, servis kapları yanı sıra aydınlatma kap türlerinden oluşmaktadır. Ayrıca sırsız seramikler arasında ithal örneklerle de karşılaşılmaktadır. Kazı çalışmalarında ele geçirilen sırsız seramikler Bitlis Kalesi kültürel, sosyo-ekonomik yapısı hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Aynı zamanda yemek kültürü hakkında da önemli çıkarımlara ulaşılmasını sağlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı, Bitlis Kalesi, sırsız seramik, günlük yaşam.

Teşekkür

Bitlis Kalesi kazı başkanı Ahlat Müze Müdürü Mikail Erçek'e ve Bitlis Etnografya Müzesi Uzmanı Azad Örmek'e desteklerinden dolayı teşekkür ederim.

Unglazed Ceramics in the Daily Life of the Ottoman Period in Bitlis Castle (2022 Excavation Season)

Öz

Ceramic has an important place in daily life. In daily life, ceramics are encountered in all areas of social life, especially in food culture. Ceramics are produced for commercial and local purposes. It is seen that both glazed and unglazed samples of commercial ceramics have decoration and a high workmanship quality. It is seen that the production of unglazed ceramics for functional purposes is carried out in many regions in order to meet the daily needs of the region. These ceramics are made with the understanding of mass production for the purpose of use and are generally undecorated or simply decorated. A large number of unglazed ceramics were also found during the 2022 Bitlis Castle excavations. This group of locally produced ceramics is dated to the Late Ottoman Period, considering both the form characteristics and the cultural layer in which they were captured. Unglazed ceramics consist of cooking, storage, service pots as well as lighting pot types. In addition, imported examples are also encountered among unglazed ceramics. The unglazed ceramics found during the excavations provide important information about the cultural and socio-economic structure of Bitlis Castle. It also provides important inferences about food culture.

Anahtar Kelimeler

Ottoman, Bitlis Castle, unglazed ceramics, daily life.

Kaynakça

• Azap, E. Y. (2017). Bitlis Salnameleri: Devlet-Vilayet-Maarif. İstanbul: BETAV.
• Barışta H. Ö. (1999). İstanbul-Eyüpsultan Cafer Paşa Türbesi 1998 Yılı Kazısı. 21. Kazı Sonuçları Toplantısı, 2, Ankara, 385-394.
• Beyazıt, Y. (2011). Evliya Çelebi’nin Sunduğu Önemli Bir Portre: Bitlis Hanı Abdal Han. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (10), 67-82.
• Bıkıc, V. (2003). Gradska Keramika Beograda (16-17. Vek), Beograd: Arheoloskı Instıtut.
• Cantay, G. (2002). Edirne Yeni Sarayı 2001 Yılı Kazı Buluntuları. VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu, 08-10 Nisan 2002, (Ed. Mustafa Denktaş, Yıldıray Özbek, Aslı Sağıroğlu Arslan), Kayseri: Erciyes Üniversitesi, 229-238.
• Çelebi, K. (2021). Geçmişten Günümüze Bitlis Mutfağı (Der. Cesim Çelebi). Ankara: Bitlis Eğitim ve Tanıtma Vakfı.
• Daşdağ, F. E. (2021). Diyarbakır, Mardin, Bitlis Çömlekçiliğinde Söylence ve Gelenekler. Journal of Arts, 4(1), 39-48.
• Doğer, L. (2008). İzmir Agorası Kazılarından 17.-19. Yüzyıl Seramik Buluntuları Üzerine Bazı Gözlemler. Sanat Tarihi Dergisi, XVII(1), 23-54.
• Evliya Çelebi (2010). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi: Bağdad-Basra-Bitlis-Diyarbakır Isfahan-Malatya-Mardin-Musul-Tebriz-Van (Çev. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı,). C.1., İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Göknil A. (2011). Eski Ahlat Şehri Kazısı 2008-2009 Yılları Seramik İstatistiği ve Tipolojisi. XIV. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu, 20-22 Ekim 2010, Konya: Selçuk Üniversitesi, 19-40.
• Hayes, J. W. (1992). Excavations at Saraçhane in İstanbul, Vol.II, Washington: Princeton University Press.
• Karasu, Y. E. (2020). Komana Anadolu Selçuklu Çağı Seramikleri. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Karasu, Y. E. ve Şen, K. (2021). Bitlis Kalesi Depolama Alanı Seramik Buluntuları. EKEV Akademi Dergisi, (86), 623-648.
• Konyar, H. B., Çobanoğlu, A. V. ve Denknalbant Çobanoğlu, A. (2017). Eski Van Şehri, Kalesi ve Höyüğü Kazıları: Eski Van Şehri Alanı 2013 Yılı Çalışmaları. XVIII. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu, 22-25 Ekim 2014, Aydın: Adnan Menderes Üniversitesi, 375-387.
• Köşklü, Z. (2005). Eski Erzurum Mutfağında Tandır: Yapılışı, Kullanımı ve Doğu Anadolu’daki Yeri Üzerine. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5(2), 155–177.
• McNicoll, A. (1983). Taşkun Kale: Keban Rescue Excavations, Eastern Anatolia. Oxford: British Institute of Archeaology at Ankara.
• Mitchell, S. (1980). Aşvan Kale: Keban Rescue Excavations, Eastern Anatolia (Helenistic, Roman and Islamic Sites). Oxford: B.A.R.
• Özdemir, H. (2011). Bitlis Kalesi Kazısı Sırsız Seramikleri (2004-2008). Yüksek Lisans Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
• Özkul Fındık, N. (2006). Tekfur Sarayı Çini Fırınları Kazısında Ele Geçen Şamdan ve Kandiller. IX. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazıları ve Sanat Tarihi Araştırmaları Sempozyumu, 21-23 Nisan 2005, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, 379-389.
• Özkul Fındık, N. (2020). Kemah Kalesi Seramik Buluntuları. Erzincan Kemah Kalesi Kazıları, Erzincan: Erzincan Valiliği, 225-251.
• Özkul Fındık, N. ve Köşklü, Z. (2013). Gümüşhane/Dölek Köyünde Çömlekçilik. Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, (31), 51-67.
• Polat, T. (2019). Marmaray Projesi Kazıları (Yenikapı, Üsküdar, Sirkeci) Osmanlı Dönemi Sırsız Seramikleri. Sanat Tarihi Dergisi, 28(1), 93-117.
• Sayan, Y. ve Öztürk, Ş. (2001). Bitlis Evleri, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Sanat Eserleri.
• Sökmen, S. (2015). Bitlis İli Kavakbaşı ve Günkırı Beldelerinde İlkel Çömlekçilik ve Günümüzdeki Durumu. Kalem İşi Dergisi, 3(6), 59-73.
• Şen, K. ve Karasu, Y. E. (2021). Arkeolojik Veriler Işığında Bitlis Kale Kazısı Seramik Buluntuları (2018-2019 Yılı Kazı Dönemi). İstanbul: Ege Yayınları.
• Tuncel, M. (1992). Bitlis. TDV İslam Ansiklopedisi, (C.6, s. 225-228), İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Uçar, H. (2014). Edirne Yeni Saray Kazısı Seramikleri. Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi.
• Uysal, A. O. (2007). Demirköy Fatih Dökümhanesi Kazısı Seramik Buluntuları. Byzas 7 (Ed. Beate Böhlendorf Arslan, Ali Osman Uysal, Johanna Witte Orr), İstanbul: Ege Yayınları, 545-558.
• Veli, S., Arslan Sevin, N. ve Kalsen, H. (2011). Harput Kale Mahallesinde Osmanlı Yaşamı. İstanbul: Ege Yayınları. Yenişehirlioğlu, F. (1994). İstanbul-Tekfur Sarayı-Osmanlı Dönemi Çini Fırınları ve Eyüp Çömlekçiler Mahallesi Yüzey Araştırmaları. Araştırma Sonuçları Toplantısı, 12, 535-566.
• Yenişehirlioğlu, F. (2007). Tekfur Sarayı Çinileri ve Eyüp Çömlekçiliği. Anadolu’da Türk Devri Çini ve Seramik Sanatı (Ed. Gönül Öney, Zehra Çobanlı), Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, 349-361.
• Yerasimos, M. (2019). Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Yemek Kültürü: Yorumlar ve Sistematik Dizin. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Yeşil, D. ve Çelik Yeşil, S. (2022). Yemek Kültüründe Modernize Çalışmaları: Bitlis Örneği. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 10 (3), 1641-1657.
• Yılmaz, G. (2016). Hasankeyf Kazılarında Bulunan Seramik Kandiller. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, (36), 275-288