Kuran’ın Harf, Kelime ve Sure Sayısına Dair Harezm Türkçesi ile Yazılmış Bir Risale

Yıl 2023, Sayı: 12, 621 - 634, 26.09.2023

Gülser Ersoy

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1319390

Öz

Bu çalışmada Tire Necip Paşa Kütüphanesi 82 numarada kayıtlı olan ve Harezm Türkçesi dillik özelliklerine sahip olduğu düşünülen bir risale tanıtılmaktadır. Risale, ῾Alī b. Ḥuseyn el-Fārābī tarafından istinsah edilen El-İşāra bi-Laṭīf el-῾İbāra adlı eserin bitiminde 196a - 197b numaralı varaklarda yer almaktadır. Hacimce küçük olan risalenin konusu Kur’anda geçen harf, ayet ve surelerin sayısı hususunda kimi âlimler tarafından ortaya konan farklı görüşlerdir. Bu bağlamda eser farklı basamak değerine sahip sayıların ifadesi hususunda önem arz etmektedir. Böylelikle risalenin tarihî Türk dili ile yazılan eserler arasında yerini alması amaçlanmıştır. Çalışmada ilk olarak Ahmet Ateş’in konu ile ilgili yazmış olduğu makaleye değinilmektedir. İlk bölümde istinsah edilen yazma hakkında, ardından yazmanın son bölümüne eklenen risalenin içeriği, dillik özellikleri ve söz varlığı hakkında bilgi verilmektedir. Tanıklık edilen fonolojik özellikler ve morfolojik işaretleyicilerden yola çıkılarak risalenin yazıldığı tarihî Türk dili saptanmaya çalışılmıştır. Yazının en sonunda risalenin transkripsiyonlu metni ve resimleri araştırmacıların ilgisine sunulmaktadır. Bu çalışmayla birlikte daha önce incelenmemiş ve yayımlanmamış Türkçenin tarihî dönemlerine ait önemli bir metin ortaya çıkarılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Harezm Türkçesi, risale, Tire Necip Paşa Kütüphanesi.

A Treatise on the Number of Letters, Words and Suras of the Qur'an Written in Khwarezm Turkish

Öz

This study introduces a treatise registered in Tire Necip Pasha Library, number 82, which is thought to have the linguistic features of Khwarezm Turkish. The treatise is located at the end of the work Al-Ishāra bi-Laṭīf al-῾Ibāra by ῾Alī b. Ḥusayn al-Fārābī on folios 196a - 197b. The subject of this small treatise is the different views of some scholars on the number of letters, verses and surahs in the Qur'an. In this context, the work is important for the expression of numbers with different place value. In this way, the treatise is intended to take its place among the works written in the historical Turkish language. First of all, the article written by Ahmet Ateş on the subject is mentioned in the study. The first section provides information about the manuscript, followed by the content and linguistic features of the treatise added to the last part of the manuscript. Based on the phonological features, morphological markers and vocabulary witnessed, an attempt has been made to identify the historical Turkic language in which the treatise was written. At the end of the article, the transcribed text and illustrations of the treatise are presented for the attention of researchers. With this study, an important text belonging to the historical periods of Turkish, which has not been analyzed and published before, has been revealed.

Anahtar Kelimeler

Khwarezm Turkish, treatise, Tire Necip Pasha Library.

Kaynakça

• Arat, R. R. (1979). Kutadgu Bilig III İndeks (Neşre Haz. : Kemal Arslan, Osman F. Sertkaya, Nuri Yüce). İstanbul: Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü.
• Argunşah, M. ve Yüksekkaya Sağol, G. (2014). Karahanlıca Harezmce Kıpçakça Dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Ata, A. (2019). Rabgûzî Kısasü’i-Enbiya. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ateş, A. (1958). Şark Türkçesi ile Eski Bir Şiir ve Bir Risale. Jean Deny Armağanı (Haz. : Janos Eckmann, Agâh Sırrı Levend, Mecdut Mansuroğlu). Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, ss. 25-34.
• Eckmann, J. (2014). Harezm, Kıpçak ve Çağatay Türkçesi Üzerine Araştırmalar (Yayıma Haz. : Osman Fikri Sertkaya). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ercilasun, A. B. (2014). Makaleler Dil-Destan-Tarih-Edebiyat 1 (Haz. Ekrem Arıkoğlu). 2. Baskı. Akçağ Yayınları: Ankara.
• Hacıeminoğlu, N. (2013). Karahanlı Türkçesi Grameri. 4. Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kalsın, Ş. (2013). Harezm Türkçesi Grameri –İsim- (Memluk Kıpçak ve Kuman Kıpçak Türkçesiyle Karşılaştırmalı).Ankara: Gazi Kitapevi.
• Maḥmūd Bin ῾Alī (2014). Nehcü’l-Ferādīs Uştmaḫlarnıŋ Açuḳ Yolı- Cennetlerin Açık Yolu, Yayımlayanlar: Semih Tezcan ve Hamza Zülfikar. Tıpkıbasım ve çeviri yazı: Janos Eckmann. Dizin-Sözlük: Aysu Ata. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Mahmud Kaşgarî (2015). Dîvânü Lugâti’t-Türk Giriş- Metin- Çeviri- Notlar- Dizin (Haz. : Ahmet B. Ercilasun ve Ziyat Akkoyunlu). 2.Baskı. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• ?, Risale, Necip Paşa Kütüphanesi 82.
• Sağol, G. (2002). Harezm Türkçesi ve Harzem Türkçesi ile Yazılan Eserler, Türkler, 5. Cilt, s. 804-813.
• Şimşek, Y. (2019). Türkçe İlk Kur’an Tercümelerinden Meşhed Nüshasının (293 No.) Türk Dili ve Tarihindeki Yeri ve Önemi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 67, 87-152.
• Tekin, T. ve Ölmez, M. (2014). Türk Dilleri –Giriş-. Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
• Toparlı, R. ve Argunşah, M. (2014). Mu’inü’l-Mürid İslâm İnceleme Metin- Çeviri- Dizin-Tıpkıbasım. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Yüce, N. (2002). Hârizm Türkçesi, Türkler, 5. Cilt, s. 1514-1536.
• Yüce, N. (2014). Ebu’l-Kasım Cārullāh Maḥmūd Bin ῾Omar Bin Muḥammed Bin Aḥmed Ez-Zamaḫşarī El-Ḫvārizmī Mukaddimetü’l-Edeb Ḫvārizm Türkçesi ile Tercümeli Şuşter Nüshası Giriş, Dil Özellikleri, Metin, İndeks. 3. Baskı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları