An Analysıs on Sakha (Yakut) Fairy Tale “Ucurğay Baatır”

Yıl 2023, Sayı: 12, 854 - 867, 26.09.2023

Doğan Çolak , Tuğba Bayrakdarlar

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1334009

Öz

Fairy tales, which mirror the belief system, philosophy of life and worldview of the society to which they belong through the rich motifs and cultural codes they carry within the products of oral folk literature, are a type of narrative that has largely preserved its texture woven with symbols in terms of content, although it has differentiated and varied structurally from past to present. In this respect, it is of great importance that fairy tales are analyzed in detail by researchers in various fields such as language, folklore, philosophy, sociology and psychology. In this study, which was prepared in order to contribute to the Turkic World fairy tale research, a structural and semantic analysis was made on the Sakha (Yakut) fairy tale named Ucurğay Baatır selected from Nikolay Gavriloviç Yakutskay’s Ostuoruyalar, Nomoxtor, Kepseenner, Sehen. In the first part of this analysis, which consists of two main parts, the motif and formal structure elements of the tale were evaluated. In the second part, beech tree, eagle, snake, old sage Seerkeen Sehen and iron, which were identified in the tale and played a role in shaping the plot, were analyzed based on their mythological meaning and the reflections of these mythical elements in the social memory of Sakha Turks were emphasized. It was observed that the mythological elements of the tale, which was rich in motifs and weak in terms of stereotypes, played an important role in the fiction of the text, and that the meaning equivalents in Turkic mythology were preserved and kept alive.

Anahtar Kelimeler

Sakha (Yakut), fairy tale, motif, mythology, symbol

Saha (Yakut) Masalı “Ucurğay Baatır” Üzerine Bir İnceleme

Öz

Şifahi halk edebiyatı ürünleri içerisinde taşıdığı zengin motifler ve kültürel kodlar aracılığıyla ait olduğu toplumun inanç sistemine, hayat felsefesine ve dünya görüşüne ayna tutan masallar, geçmişten günümüze yapısal açıdan farklılaşma ve değişkenlik gösterse de içerik açısından sembollerle örülü dokusunu büyük oranda koruyan bir anlatı türüdür. Bu yönüyle masalların araştırmacılar tarafından dil, folklor, felsefe, sosyoloji ve psikoloji gibi çeşitli alanlarda müstakil olarak detaylıca analiz edilmesi büyük önem taşımaktadır. Türk Dünyası masal araştırmalarına katkı sağlamak amacıyla hazırlanan bu çalışmada Nikolay Gavriloviç Yakutskay’ın Ostuoruyalar, Nomoxtor, Kepseenner, Sehen eserinden seçilen Ucurğay Baatır adlı Saha (Yakut) masalı üzerinden yapısal ve anlamsal bir inceleme yapılmıştır. İki ana bölümden oluşan bu incelemenin birinci bölümünde masalın motif ve formel yapı unsurları değerlendirilmiştir. İkinci bölümde ise masalda tespit edilen ve olay örgüsünün şekillenmesinde rol oynayan kayın ağacı, kartal, yılan, yaşlı bilge Seerkeen Sehen ve demirin mitolojik anlamından hareketle çözümlemesi yapılarak bu mitik unsurların Saha Türklerinin toplumsal belleğindeki yansımaları üzerinde durulmuştur. Motif yönünden zengin, kalıp sözler bakımdan zayıf kalan masalın mitolojik unsurlarının ise metnin kurgusunda önemli rol oynadığı, Türk mitolojisindeki anlam karşılıklarının korunup yaşatıldığı görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Saha (Yakut), masal, motif, mitoloji, sembol.

Kaynakça

• Aça, M. ve Yolcu, M. A. (2019). Halk Bilgisinin İnanış Temelli Temsilleri. Halk Bilimi El Kitabı (ed. Mustafa Aça), Ankara: Nobel Yayınları, 3. Basım, 345-440.
• Akkoyun K., T. (2020). Saha (Yakut) Büyü Masallarından “Çaaçahaan”ın Öz-Biçim ve Söylem Açısından Tahlili. Hars Akademi Uluslararası Hakemli Kültür Sanat-Mimarlık Dergisi, 3(5), 150-180.
• Bayat, F. (2020). Türk Mitolojik Sistemi 1. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 5. Basım.
• Beydili, C. (2004). Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük (Çev. Eren Ercan). Ankara: Yurt Kitap- Yayın.
• Çeribaş, M. (2007). Türklerde Demirciler ve Şamanlar. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli, (42), 113-121.
• Çoruhlu, Y. (1999). Türk Mitolojisinin ABC’si. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Çoruhlu, Y. (2002). Türk Mitolojisinin Ana Hatları. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Çoruhlu, Y. (2014). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi. Konya: Kömen Yayınları.
• Dilek, İ. (2021). Türk Mitoloji Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Duranlı, M. (2010). Saha (Yakut) Büyü Masalları. Konya: Kömen Yayınları.
• Duranlı, M. (2015). Yakut (Saha) Masallarını Derleme ve Yayın Çalışmalarının Tarihçesi (181-210). Türk Dünyası Masal Araştırmaları (Tastarakay’dan Keloğlan’a) (haz./ed. İsa Özkan). Ankara: Türk Kültürünü Araştırmaları Enstitüsü, 181-210.
• Duranlı, M. (2018). Saha Türklerinin İnanç Sisteminde Kartal. Ege Sosyal Bilimler Dergisi, 1(1), 1-11.
• Duranlı, M. (2020). Saha Türklerinin “Üçügey Üdügüyen ve Kusagan Hocugur” Olonhosunda Kadın Karakterler. Folklor Akademi Dergisi, 3(1), 59-80.
• Eliade, M. (2003a). Dinler Tarihine Giriş (Çev. Lale Arslan; Yayınları. Haz. Ergun Kocabıyık). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Eliade, M. (2003b). Demirciler ve Simyacılar (Çev. Mehmet Emin Özcan; Yayınları. Haz. Ergun Kocabıyık). İstanbul: Kabalcı Yayınları.
• Ergun, P. (2004). Türk Kültüründe Ağaç Kültü. Ankara: AKMB Yayınları.
• Ergun, P. (2005). Aal Luuk Mas. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi, (33), 293-307.
• Güngör, E. (2021). Bozkır Türk Kültüründe Mitolojik Demir ve Kutsal Efendileri (Demirciler). Ortaçağ Araştırmaları Dergisi, IV/II, 235-243.
• Kirişçioğlu, M. F., Çolak, D. (2022). Saha (Yakut) Masallarında Sıfat-Fiil ve Zarf-Fiiller. Büyük Zaferin 100. Yılı Anısına Eğitim Bilimleri ve Sosyal Bilimler Üzerine Değerlendirmeler Türkoloji. (haz./ed. Yılmaz Yeşil, Seyfullah Yıldırım). Ankara: Türk Eğitim-Sen Genel Merkezi Yayınları, 48-61.
• Kirişçioğlu, M. F. (2022). İki Saha (Yakut) Masalı ve Değerler Eğitimi Açısından Değerlendirilmesi. XVII. Uluslararası Büyük Türk Dili Kurultayı, Ankara, Türkiye, 26 - 27 Eylül 2022.
• Puhov, İ. V. (2015). Yakut Kahramanlık Destanı Olonho Genel Tipler (Çev. Metin Ergun). Konya: Kömen Yayınları.
• Ögel, B. (1995). Türk Mitolojisi, Cilt II, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Ögel, B. (2010). Türk Mitolojisi, Cilt I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Pekarskiy, E. K., (1959). Slovar Yakutskogo Yazıka, C.: 3, Leningrad.
• Solak S., M. (2012). Yakut (Saha) Masalları Üzerine Bir Dil İncelemesi (Giriş, İnceleme, Metinler, Dizin). Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi.
• Sakaoğlu, S. (2008). Türk Dünyası Masallarının Başlangıç Kalıp Sözlerinden ‘Bir Varmış Bir Yokmuş’ Üzerine Karşılaştırmalı Bir Deneme. (Yayınları. Haz./ed. Zeki Dilek vd.). 38. ICANAS, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, III. Cilt, 1351-1364.
• Sakaoğlu, S. (2016). Masal Araştırmaları. Ankara: Akçağ Yayınları., 7. Baskı.
• Seroşevsky, V. L (2007). Saka Yakutlar (Çev. Arif Acaloğlu). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Sivri, M. ve Akbaba, C. (2018). Dünya Mitlerinde Yılan. Folklor/Edebiyat, 24(96), 53-64.
• Şternberg, L. Y. (1925). Kult Orla U Sibirskih Naradov (Etyud Pro Sravnitelnomu Folkloru). Sbornik Muzeya Antropologii i Etneografi. Leningrad, 5(2), 717-740.
• Thompson, S. (1955-1958). Motif-Index of Folk-Literature: A Classification of Narrative Elements in Folktales, Ballads, Myths, Fables, Mediaeval Romances, Exempla, Fabliaux, Jest-Books, and Local Legends, 6 vols. Bloomington: Indiana.
• Yakutskay, N. G. (2008). Ostuoruyalar, Nomoxtor, Kepseenner, Sehen (Haz. Y. İ. Vasilyev-Cargıstay), Cokuuskay: Biçik, 12-18.
• Yıldız, N. (2009). Türk Destanlarında “Çocuksuzluk”. Millî Folklor, 21(82), 76-88.