Biyografik Vefeyât-nâme Ravzâtü’l-muflihûn’da Müellif Gazzî-zâde Abdüllatîf Efendi’nin Biyografisinin İzini Sürmek

Yıl 2023, Sayı: 12, 249 - 268, 26.09.2023

Metin Yıldırım

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1336551

Öz

Eski edebiyatımızda biyografik eserler kapsamına giren ve edebiyat tarihi açısından son derece önem taşıyan türlerden biri de tezkire geleneğinin devamı sayabileceğimiz Vefeyât-nâmelerdir. Vefeyât-nâmeler, biyografik özelliklere sahip olmalarının yanı sıra şehrengiz özellikleri de gösteren, bir tür şehir monografisi diyebileceğimiz eserlerdir. İlim, kültür ve sanat tarihi yönünden büyük önem taşıyan Vefeyât-nâme türünün edebiyatımızdaki en zengin örnekleri Bursa şehri adına verilmiştir. Bursa’nın, Osmanlı Devleti’nin ilk başkenti olması ve Osmanlı tasavvuf tarihinin ilk merkezi olması yönüyle sahip olduğu ayrıcalığı, bu şehirde vefat etmiş mühim şahsiyetleri anlatan Vefeyât-nâmelerin hem sayısının çokluğunda hem de zengin içeriğinde görürüz.
Bursa’nın seçkin şahsiyetlerinden biri olan Gazzî-zâde Abdüllatîf Efendi, yazdığı kırktan fazla eserle Bursalı İsmail Hakkı’dan sonra bu şehrin yetiştirdiği, en çok eser veren ikinci kişidir. Gazzî-zâde Abdüllatîf Efendi, “Bursa Vefeyât-nâmeleri” silsilesinin önemli halkalarından ikisinin, Ravzâtü’l-muflihûn ve Hulâsatü’l-vefeyât’ın müellifidir. Ravzâtü’l-muflihûn, ele aldığı şahıslar hakkında, biyografik zengin malzemeler sunması açısından olduğu kadar müellifin eserde biyografisini anlattığı kişilerle birlikte kendi hayatı hakkında önemli ayrıntılar vermesi, bazı biyografilerde hem anlatıcı hem de aktarılan biyografinin/olayın öznelerinden biri olarak karşımıza çıkması açısından dikkate değer bir eserdir. Bugüne kadar Gazzî-zâde’nin hayatına dair bilgileri aktaran klasik kaynaklar ve hakkında yapılan akademik çalışmaların yanında bu eseri aracılığıyla da onun biyografisine katkılar sunan yeni bilgilere ulaşılmaktadır. Doktora tezi olarak çalıştığımız Ravzâtü’l-muflihûn’da, Gazzî-zâde Abdüllatîf Efendi’nin tanıttığı kişilerin yanı sıra kendi hayatı, yetiştiği ortam, ailesi, eğitimi, hocaları, ilmî ve dinî kişiliğine dair hakkında daha önce bilinenlere ek olarak yeni sonuçlara ulaşılmıştır. Bu makalede bu yeni biyografik malzeme değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Gazzî-zâde Abdüllatîf Efendi, Ravzâtü’l-muflihûn, Vefeyât-nâme, biyografi.

Tracking the Biography of the Author in Ravzâtü’l-muflihûn Which is a Biographic Vefeyât-nâme

Öz

Vefeyât-nâmes, which we can consider as a type of tezkire tradition, are one of the genres that are included in the scope of biographical genres in our old literature and are extremely important in terms of literary history. Vefeyât-nâmes are works that we can call a kind of city monographs, which show the characteristics of the city as well as having biographical features. The richest examples of the Vefeyât-nâmes, which is of great importance in terms of science, culture and art history, are given in the name of the city of Bursa. We see the privilege of Bursa in terms of being the first capital of the Ottoman Empire and the first center of the history of Ottoman mysticism, both in the abundance and rich content of the Vefeyât-nâmes describing the important personalities who deceased in this city.
Gazzî-zâde Abdüllatîf Efendi, one of the distinguished personalities of Bursa, is the second person who produced the most works after Bursalı İsmail Hakkı with more than forty works he wrote. Gazzî-zâde Abdüllatîf Efendi is the author of Ravzâtü'l-muflihûn and Hulâsatü’l-vefeyât, two of the important works of the “Bursa Vefeyât-nâmeleri” series. Ravzâtü’l-muflihûn is a remarkable work in terms of presenting rich biographical materials about the people it deals with, as well as giving important details about the author's own life together with the people whose biography he tells in the work, and that we come across as both the narrator and one of the subjects of the biography/event in some biographies. In addition to classical sources and academic studies that contain information about Gazzî-zâde’s life, new information that contributes to his biography has been reached through this work. In Ravzâtü’l-muflihûn, which we worked on as a doctoral thesis, new results were obtained in addition to what was previously known about Gazzî-zâde Abdüllatîf Efendi’s own life, the people he introduced, the environment he grew up in, his family, education, teachers, scientific and religious personality. In this article, this new biographical materials will be evaluated.

Anahtar Kelimeler

Gazzî-zâde Abdüllatîf Efendi, Ravzâtü’l-muflihûn, Vefeyât-nâme, biography.

Kaynakça

• Aksoyak, İ. H. (2021). Bursalı Şeyh Gazzî-zâde Mustafa Nesîb’in Şiirleri. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5(2) , 1572-1587.
• Atlansoy, K. (1998). Bursa Şairleri, Bursa Vefeyât-nâmelerindeki Şairlerin Biyografileri. Bursa: Asa Kitabevi.
• Bursalı Mehmed Tâhir (2016). Osmanlı Müellifleri. (haz. M.A. Yekta Saraç). Ankara: TÜBA Yayınları (1-3).
• Gazzî-zâde Abdüllatîf Efendi, (t.y). Hulâsatü’l-vefeyât. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi Bölümü, no: 2257.
• Gazzî-zâde Abdüllatîf Efendi. (t.y). Mecmu’a. Bursa: İnebey Yazma Eser Kütüphanesi, Orhan Bölümü, nr. 5997.
• Gazzî-zâde Abdüllatîf Efendi. (t.y). Ravzâtü’l-muflihûn. Bursa: İnebey Yazma Eser Kütüphanesi, Orhan Bölümü, nr.1041.
• Gazzî-zâde Abdüllatîf Efendi. (t.y). Risâle-i Andelîb-i ‘Uşşâk. Bursa: İnebey Yazma Eser Kütüphanesi, Orhan Bölümü, nr. 706/1.
• Güzel, B. (2021). Mehmed Fahreddin Bursavî ve Gülzâr-ı İrfân İsimli Biyografik Eseri (İnceleme-Metin-Dizin). Doktora Tezi. Ankara: Ankara Hacı Bayram Veli Üniversitesi.
• Kaplanoğlu, R. (2013). 1830-1843 Yılları Nüfus Defterlerine Göre Bursa’nın Ekonomik ve Sosyal Yapısı. Bursa: Nilüfer Belediyesi Yayınları.
• Kara, M. (2017). Bursa’da Tarîkatlar ve Tekkeler. Bursa: Osmangazi Belediyesi Yayınları.
• Karaköse, Ş. (2018). Nakşbend Yolunun Esasları, Mergûbü’s-sâlikîn. İstanbul: İnsan Yayınları.
• Kaya, N. (2001). Karaçelebizâde Abdülaziz Efendi. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 24, ss. 381-383). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Mehmed Şemseddin. (1997). Bursa Dergâhları: Yâdigâr-ı Şemsî, I-II. (haz. Mustafa Kara-Kadir Atlansoy). Bursa: Uludağ Yayınları.
• Osmanzâde Hüseyin Vassâf. (1995). Sefîne-i Evliyâ (1-5). (haz. Mehmet Akkuş-Ali Yılmaz). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Öcalan, H. B. (2000). Bursa’da Tasavvuf Kültürü (XVII. Yüzyıl). Bursa: Gaye Kitabevi.
• Öcalan, H. B. (2012). Gazzî-zâde Abdüllatif’in Kaleminden Bursa Dergâhları. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13 (22) , 43-64 .
• Önal, R. (2013). Gazzî-zâde Abdüllatîf Efendi’nin Fütûhâtu Kenzi’ l-Kur’ân Adlı Fâtiha Sûresi Tefsîrinin Tahlili ve Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Sandal, N. (2017). Sıddîk Ali Baba Divançesi. Yüksek Lisans Tezi. Kırklareli: Kırklareli Üniversitesi.
• Tek, A. (2019). 19. Yüzyılda Bursa’da Bir Nakşî Mesnevihân Mehmed Emin Kerkükî. Bursa: Emin Yayınları.
• Tekeli, H. (1996). Gazzî Ahmed Efendi. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 13, ss. 539-540). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Tekeli, H. (2016). Gazzî-zâde Abdullatîf’in Hayatı, Eserleri ve Vâkı’ât’ı. Bursa: Uludağ Yayınları.
• Türer, O. (1996). Gazzî-zâde Abdüllatîf Efendi. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 13, ss. 540). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Yediyıldız, M. A. (2008). Bursa Ulucâmi İmâmlığı ve İmâmları. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17 (2), 121-146.
• Yıldırım, M. (2022). Gazzî-zâde Abdüllatîf Efendi ve Ravzâtü’l-muflihûn Adlı Eseri (İnceleme-Metin-Sözlük). Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi