Color Names with Compound Verbs in Turkish

Yıl 2023, Sayı: 12, 797 - 807, 26.09.2023

Salim Küçük

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1341413

Öz

There are several studies about colors in Turkish. From the Orkhon inscriptions to the present, this subject has been studied by local and foreign researchers with various methods in different fields and analyzed in the form of papers, articles, books and thesis. Some of these studies can be listed as number of colors in Turkey Turkish, usage characteristics and systematics in written and spoken language, use of proverbs and idioms, form, meaning and concept dimension, usage in place, person, animal (horse coat colors and horse markings), plant and object names, contributions to vocabulary, usage in Turkish dialects, its use in belief and traditions, usage in naming horse hair, its use in poetry and novels, borrowings, affixes, use in the fields such as literature, history, sociology, gastronomy, psychology, medicine.
Even though Turkey Turkish has some parts that are lacking and need to be completed, it has Dictionary of Colors in Turkish (Eminoğlu, 2014), which contains a notable vocabulary consisting of 7,158 items. Color names in the frame of basic vocabulary which are one of the elements that enrich the language it belongs to, have not been examined in Turkish in terms of their use with compound verbs, though; they are discussed and examined within the framework of nomenclature. Thus, this study has focused on and evaluated in detail which compound verbs colors are used with in Historical Turkish dialects and their usage characteristics.

Anahtar Kelimeler

Historical Turkish dialects, Turkey Turkish, color names, compound verb.

Türkçede Birleşik Fiilli Renk Adları

Öz

Türkçede renkler üzerine yapılmış pek çok çalışma bulunmaktadır. Orhun yazıtlarından günümüze bu konu yerli ve yabancı araştırmacılar tarafından farklı sahalarda çeşitli yöntemlerle ele alınmış bildiri, makale, kitap, sözlük ve tez boyutunda incelenmiştir. Türkiye Türkçesinde renklerin sayısı, yazılı ve sözlü dilde kullanım özellikleri ve sistematiği, atasözü ve deyimlerdeki kullanımı, biçim, anlam ve kavram boyutu, yer, kişi, hayvan (at donu ve nişanları), bitki ve nesne adlarında kullanımı, söz varlığına katkıları, Türk lehçelerindeki kullanımı, inanış ve geleneklerdeki kullanımı, şiir ve romanlarda kullanımı, ödünçlemeler, yapım ekleri edebiyat, tarih, sosyoloji, gastronomi, psikoloji, tıp vb. alanlardaki kullanımı bunlardan yalnızca birkaçıdır.
Türkiye Türkçesi, bugün eksik ve tamamlanması gereken bazı kısımları olmakla beraber 7.158 madde başından oluşan küçümsenmeyecek nitelikte bir söz varlığını barındıran Türkçede Renkler Sözlüğü’ne (Eminoğlu, 2014) sahiptir. Temel söz varlığı içerisinde yer alan ve ait olduğu dili zenginleştirici unsurlardan biri olan renk adları, adbilim çerçevesinde ele alınıp incelenmekle birlikte birleşik fiillerle kullanımları yönünden Türkçede incelenmemiştir. Bu çalışmada Tarihî Türk lehçelerinde renklerin hangi birleşik fiiller ile birlikte kullanıldığı ve kullanım özellikleri üzerinde durulmuş, ayrıntılı bir şekilde incelenerek değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tarihî Türk lehçeleri, Türkiye Türkçesi, renk adları, birleşik fiil.

Kaynakça

• Ahmed Vefik Paşa (2000). Lehçe-i Osmânî. (haz. Recep Toparlı). Ankara: TDK Yayınları.
• Borovkov, A. K. (2002). Orta Asya’da Bulunmuş Kur’an Tefsirinin Söz Varlığı (XII.-XIII. Yüzyıllar) (çev. Halil İbrahim Usta, Ebülfez Amanoğlu). Ankara: TDK Yayınları.
• Drevnetyurkskiy Slovar (1969). (Redaktörler: V. M. Nadalyaev, D. M. Nasilov, E. R. Tenişev, A. M. Şçerbak), Leningrad: Akademija Nauk SSSR, İnstitut Yazykoznanija.
• Eminoğlu, H. (2014). Türkçede Renkler Sözlüğü. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Ercilasun, A. B. (1984). Kutadgu Bilig Grameri -Fiil-. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Erzurumlu Darîr (1994). Kıssa-i Yûsuf (Yusuf u Züleyhâ). (haz. Leylâ Karahan). Ankara: TDK Yayınları.
• Güner, G. (2021). Karahanlı Türkçesinde Fiil. Ankara: TDK Yayınları.
• Kitâb-ı Gunya (1995). (haz. Muzaffer Akkuş), Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2019). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2023). Türkçede Birleşik Fiiller ve Anlam Kaymaları. Türk Dili Üzerine Araştırmalar III. [e-kitap] Ankara: TDK Yayınları. 259-267. (Türk Dili. 559, Temmuz 1998, 3-14).
• Küçük, S. (2009). Türk Kültüründe Donlarına Göre Atlara Verilen Adlar ve Nişanları. Turkish Studies, 4(8), 1830-1855.
• Küçük, S. (2010a). Türkiye Türkçesinde Renk Adları ve Özellikleri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(10), 420-427.
• Küçük, S. (2010b). Tarihi Türk Lehçelerinde Renk Adlandırmaları. Turkish Studies, 5(1), 556-577.
• Küçük, S. (2010c). Türk Lehçeleri Sözlüklerinde Somutlaştırma Yoluyla Yapılmış Renk Adları. Gazi Türkiyat, (7), 155-196.
• Özmen, M. (2016). Türkçede Renkleri Adlandırma Sorunu. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 1(1), 81-89.
• Paçacıoğlu, B. (2016). VIII.-XVI. Yüzyıllar Arasında Türkçenin Sözcük Dağarcığı. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Öztürk, D. (2018). Türkiye Türkçesinde Anlamca Kaynaşmış-Deyimleşmiş Birleşik Fiiller. Ankara: TDK Yayınları.
• Şen, S. (2017). Eski Türkçenin Deyim Varlığı. Ankara: TDK Yayınları.
• TDK (1996). Tarama Sözlüğü. C.III-IV. Ankara: TDK Yayınları.
• Topaloğlu, A. (2019). Dil Bilgisi Terimleri Sözlüğü. Ankara: Dergâh Yayınları.
• Toparlı, R. – vd. (2007). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Ünlü, S. (2012a). Harezm Altınordu Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Ünlü, S. (2012b). Karahanlı Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Ünlü, S. (2012c). Doğu ve Batı Türkçesi Kur’an Tercümeleri Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi Sözlüğü. Konya: Eğitim Yayınevi.
• https://sozluk.gov.tr, [Erişim Tarihi: 10.09.2023].