“Zümrüdüankâ Kuşu Hikâyesi” Metni Üzerine Mukayeseli Bir İnceleme

Yıl 2023, Sayı: 12, 320 - 334, 26.09.2023

Elif Şebnem Demirci

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1345233

Cited By: 1

Öz

Halk anlatıları ait oldukları toplumun kültürel değerlerini bünyesinde barındırır. Tarihî süreç içinde nesilden nesile aktarılan bu anlatılarda değişik kültürel unsurlar söz konusudur. Anlatılarda kutsallıkla ilişkilendirilmesinden dolayı kuşlar da kutsiyet kazanmıştır. Mitik anlatılardan masallara uzanan süreçte “kuş” ile ilgili tasavvurlar oldukça yaygındır. Bu kuşlardan biri de farklı kültürlerde farklı adlandırma ve işlevlerle karşımıza çıkan Zümrüdüankâ kuşudur. Olağanüstü özelliği ile sıra dışı bir kuş olarak kabul gören Zümrüdüankâ pek çok çalışmaya konu olmuştur. Zümrüdüankâ kuşunun bugüne kadar yapılan çalışmalarda genellikle sözlü kültür ürünleri içerisindeki yeri değerlendirilmiştir. Makalede mevcut olan metin ise Zümrüdüankâ kuşunun en eski kayıtlarından olmalıdır. Çalışmada ele alınan Zümrüdüanka Kuşu Hikâyesi adlı metin Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi Seyfettin ÖZEGE bölümünde, 0137114 demirbaş numarasında, 30054/SÖ yer numarasıyla kayıtlıdır. Ele alınan eser İtimad Kütüphanesi tarafından neşredilmiştir. Makalede Zümrüdüankâ kuşu ile ilgili elde edilen çalışmalar kapsamında literatür taraması yapıldıktan sonra tespit edilen masallar incelenmiştir. Bu çalışmada, metin latinize edildikten sonra Zümrüdüankâ kuşunun sözlü kültür ürünleri içerisinde daha çok masallarda karşımıza çıkmasından dolayı masallar ile metin üzerine mukayeseli bir inceleme yapılmıştır. Zümrüdüankâ kuşunun tespit edilen ilk nüshası olduğunu düşündüğümüz bu metnin, sözlü kültürden yazılı kültüre geçiş sürecinde sözlü kültür ürünleriyle kıyasla bazı farklılıklar bünyesinde barındırdığı gibi daha çok benzer unsurları içerdiğini söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Zümrüdüankâ, Simurg, masal, mitik kuş

A Comparative Study on The Text of “The Folk Tale The Phoenix”

Öz

Folk narratives contain the cultural values of the society they belong to. There are complex cultural elements in these narratives, which have been transmitted from generation to generation in the historical process. Conceptions about the “bird”, the process from mythical narratives to fairy tales are quite common. One of these birds is the Phoenix, which appears with different naming and functions in different cultures. Phoenix which is accepted as an extraordinary feature, has been the subject of many studies. The place of the Phoenix in the oral culture products has been evaluated in the studies carried out so far. The text available in the article must be one of the oldest records of the Phoenix. The text named “Phoenix Folk Tale” which is discussed in the study is registered in the Seyfettin ÖZEGE section of the Central Library of Atatürk University, with the fixture number 0137114 and the place number 30054/SÖ. The work in question was published by “İtimad Library”. In the article, the tales that were determined after the literature review within the scope of the studies on the Phoenix were examined. In this study, after the text was latinized, a comparative study was made on the tales and the text since the Phoenix is mostly encountered in the tales among the oral culture products. We can say that this text which we think is the first copy of the Phoenix contains some differences in the transition from oral culture to written culture, as well as contains more similar elements compared to oral culture products.

Anahtar Kelimeler

Phoenix, Simurg, fairytale, mythic bird

Kaynakça

• Ateş, F. (2017). Saim Sakaoğlu’nun “Kıbrıs Masalları” Adlı Kitabında Yer Alan Mitolojik Unsurlar. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 5(11), 199-220.
• Bakırcı, N. (2015). Ignacz Kunos’un Derlediği Masal Metinlerinde Yer Alan Mitolojik Unsurlar Üzerine Bir İnceleme. IJOESS, 6(20), 183-210.
• Batislam, H. D. (2002). Divan Şiirinin Mitolojik Kuşları: Hümâ, Anka ve Simurg, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, (7), 185-208.
• Bayrakdarlar, T. (2022). Türkmen ve Azerbaycan Masallarında Mitolojik Kuş Motifi: Simurg-Zümrüd, Söylem, 7(2), 533-552.
• Çakmakçı, H. (2011). Türk-İslam Minyatürlerinde Simurg Tasviri ve İkonografisi. Yüksek Lisans Tezi. Samsun: Ondokuzmayıs Üniversitesi.
• Çoruhlu, Y. (2014). Türk Sanatında Hayvan Sembolizmi. Konya: Kömen Yayınları.
• Daşdemir, Ö. (2013). Yeniden-Yazılmış Bir Yusuf ile Züleyha Hikâyesi Üzerinde Metinlerarası Bir Okuma, Turkish Studies, 8(9), 1009-1018.
• Daşdemir, Ö. (2021). Simurg ile İlgili Açıklayıcı Bir Metin: Der Beyân-ı Ahvâl-i Sîmurg-ı ‘Anka, Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, (67), 42-51.
• Duymaz, A. (1998). Anadolu ve Balkan Türklerinin Halk Anlatmalarında Mitolojik Bir Kuş: Zümrüdü Anka, Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1 (1), 91-97.
• İnan, A. (1978). Türk Folklorunda Simurg ve Garuda. Makaleler ve İncelemeler. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Karabacak, A. (2022). Zümrüdüanka Kuşu Adlı Masalda Mitolojik Motifler. Uluslararası Sanat ve Sosyal Bilimler Kongresi, Çanakkale: Paradigma Akademi, 127-134.
• Özcan, D. ve Bahadur, Y. (2020). Uşak Masallarında Olağanüstülükler Motifi, Uluslararası Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 3(4), 268-285.
• Sakaoğlu, S. (1983). Kıbrıs Türk Masalları. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Sarıoğlu, M. S. (2009). Filmsel Anlatıda Hayvan Söylenleri: Harry Potter’da ZümrüdüAnka. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Kültür Üniversitesi.
• Şimşek, E. (2017). Türk Masallarının Millî Tipi: Keloğlan. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, (11), 41-57.
• Yıldırım, B. B. (2016). Mitolojide Kullanılmış Hayvan Figürlerinin Seramik Yüzeylerde Kullanımları, Anlamları ve Türk Sanatına Etkileri. 10. Uluslararası Eskişehir Pişmiş Toprak Sempozyumu, 737-757.
• Zümrüdüankâ Kuşu Hikâyesi, Atatürk Üniversitesi Merkez Kütüphanesi, Seyfettin ÖZEGE Koleksiyonu, Demirbaş No: 0137114.