Atatürk Dönemi, Eşkıya ile Mücadele Harekâtında Jandarma

Yıl 2023, Sayı: 12, 1136 - 1365, 26.09.2023

Abdullah Cüneyt Küsmez

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1346710

Öz

Türk milleti, varlığının ana gayesini devletin varlığı ile eş tutmuş ve kurduğu bütün devlet teşkillerinde, temel ilke olarak benimsediği “devlette devamlılık” ilkesini “dirlik ve düzenlik” düşüncesi ile yönetimi süresince hassasiyetle uygulamak gayretinde olmuştur. Bunun doğal bir sonucu olarak hükümranlık alanı içerisinde dil, din, ırk ve mezhebe mensup birçok topluluğu yönetme başarısı gösterebilmiştir. Ancak Devlet, zaman zaman tebaanın, mevcut niteliklerini öne çıkararak imtiyaz elde etmek, düzeni değiştirmek ve hatta bulunduğu bölgenin sağladığı imkânları kullanarak ayrılmak maksadıyla çıkardıkları isyan ve olaylarla mücadele etmek zorunda kalmıştır.
Türk tarihinde isyanlar, çok geniş bir alanı kapsayan bir inceleme konusudur. Bu çalışmanın kapsamı, yakın dönem Türk tarihinde bir başlangıç olan ve Cumhuriyetin ilan edilmesi ile birlikte yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin ilk on beş yıllık dönemi ile sınırlı tutulmuştur. Ayrıca bu çalışmada her ne kadar bazı bölgelerde mülki ve adli tedbirlerin uygulanmasında ve asayişin temininde güçlükler yaşansa da yeni devletin otoriteyi tesis etmek ve rejimin güvenliğini sağlamak maksadıyla verdiği mücadelede, doğrudan tehdit teşkil eden eşkıyanın neden olduğu başlıca isyanlar ele alınmış ve dolaylı etki eden şekavet olayları kapsam dışı bırakılmıştır. Çalışmada, arşiv belgeleri ve dönemin harekât esaslarını ifade eden yayınlar öncelikle incelenmiştir.
Bu doğrultuda isyanları bastırmak maksadıyla dönemin mülki idareleri tarafından alınan tedbirler ve bu tedbirlerin uygulanmasında bir kolluk kuvveti olarak Jandarmanın harekât bakımından katkısını ve gayretini ortaya koymak incelemenin esas amacıdır. Böylelikle Jandarmanın, Atatürk döneminde hem yeniden teşkilatı ve mevzuatı oluşturulurken hem kolluk eğitimine devam edilirken hem de kendisine verilen mülki, adli ve askeri görevleri yerine getirilirken çıkan isyanların bastırılması için bazen müstakil bazen ordu birlikleri ile müşterek yürüttüğü harekâtın taktik ve operatif uygulamaları kolluk hizmeti içerisinde izah edilmiş olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Jandarma, eşkıya ile mücadele, isyan, harekât.

Teşekkür

teşekkürler

The Atatürk Period, the Gendarmerie on the Counter Bandit Operation

Öz

The Turkish nation has always considered the main purpose of its existence with the existence of the state, and has exerted efforts to precisely implement the principle of “continuity in the state” and the principle of “peace and harmony” it has adopted as the principal principles in all the state organizations it has established. As a natural consequence of the above, it has been successful to dominate many communities with different languages, religions, races or sects within its area of dominance. However, the State had become obliged to fight against rebellions or events raised by the subjects from time to time with the purpose of obtaining privileges, changing the state order or even for separation using the advantages provided by their localizations.
Rebellions in the Turkish history are the subjects of research covering a very wide area. The scope of this study has been limited with the first fifteen years of the newly-established Republic of Turkey, which is a start in the recent Turkish history and that begins with the announcement of the Republic. Furthermore, although some difficulties have been encountered in the implementation of the administrative and judicial measures and in ensuring the public order in some regions, the main events caused by bandits that pose direct threats in the fight of the new State aiming at establishment of authority and providing security of the regime have been handled in this study, and brigandage events with indirect effects were excluded. Archived documents and publications on the principles of operations of the era have been examined primarily.
In this respect, measures taken by the civil administration of the time with the purpose of repressing the rebellions and contributions and efforts of the Gendarme as a law enforcement agency to operations aiming at the implementation of these measures is the main objective of this study. This way, it will be possible to explain the tactical and operative implementations of the operations implemented by the Gendarme or jointly with some army troops in order to repress the uprisings during the Atatürk period when the Gendarme is continuing with the re-establishment of the organization and legislation, continuing with the training for law enforcement agency and carrying out the administrative, judicial and military duties it has been entrusted with.

Anahtar Kelimeler

Gendarmerie, fight against bandits, rebellion, operation

Kaynakça

• Abdullah Bey, (1926). Zamanımızda Jandarmanın Vezaif-i Umûmîyesi, Cilt. 1-3. İstanbul: Jandarma Matbaası.
• Çermeli, A. ve Atabey, H. (2002). Jandarma Genel Komutanlığı Tarihi, Cilt. I, Ankara: Jandarma Genel Komutanlığı Yayını.
• Demircioğlu, İ.H. ve Demircioğlu, E. ve Genç, İ. (2021). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Jandarma. (ed. İsmail Hakkı Demircioğlu, Ahmet Özcan, Yücel Yiğit), Jandarma Alay Mektepleri Öğretim Programı, Ankara: Berikan Yayınevi.
• Demirtaş, B. (2021). Atatürk Dönemi Cumhuriyet Hükumetlerinin Doğu ve Güneydoğu Anadolu Politikaları, (Askeri, İktisadi, İdari ve Adli), (1923-1938). Ankara: İksad Yayınevi.
• Devecioğlu, F. (2010). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları.
• Hallı, R. (1972). Türkiye Cumhuriyeti’nde Ayaklanmalar, (1924-1938). Ankara: Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları.
• Harp Tarihi Vesikaları Dergisi, (1965). Sayı 52, Vesika Nu. 1203. Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Hünalp, N. (1939). Takip ve Eşkıya ile Müsademelerde Emniyet Tedbirlerinin Ehemmiyetine Ait Bir Vaka, Jandarma Karakol Mecmuası, Sayı: 15, Ankara: Jandarma Matbaası.
• Hünalp, N. (1942). Jandarmanın İlk Teşkilinden Bugüne Kadar Muhtelif Bakımdan Geçirdiği Safahatı Kısaca Tetkik ve Mütalaa, Jandarma Mecmuası, Sayı 66, Ankara: Jandarma Matbaası.
• İçişleri Bakanlığı. (1974). Cumhuriyet Jandarması, İstanbul: Yayın Komitesi.
• Jandarma Genel Komutanlığı. (1973). Jandarma Genel Komutanlığı 50 Yıl Cumhuriyet’in Hizmetinde, III. Kitap, Ankara.
• Karcı, E. (2021). Üsküp Jandarma Karakol Kumandanları Mektebi, Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Jandarma, (ed. İsmail Hakkı Demircioğlu, Ahmet Özcan, Yücel Yiğit), Ankara: Berikan Yayınevi, Ankara.
• Koçak, H. (1942). Küçük Karakollar Hakkında Bir Tetkik, Jandarma Dergisi, Sayı 27, Ankara: Jandarma Matbaası.
• Köse, R. (2020). Cumhuriyet’in İlk On Yılında Doğu Vilayetlerinde Emniyet ve Asayişi Sağlama Faaliyetleri, History Studies, 1, 1259-1292.
• Küsmez, A.C. (2020a). Türk Jandarma Teşkilatında Düzenleme Çalışmaları, Jandarma Hakkında Rapor-1928, Ankara: Berikan Yayınları.
• Küsmez, A.C. (2020b). Türk Ordusunda Bir Doktrin Olarak Küçük Harekât, Harekât-ı Sagire-i Askeriye Talimnamesi, 1889, Ankara: Berikan Yayınları.
• Küsmez, A.C. (2023), Cumhuriyet’in 100.yılında Türk Ordusu ve Milli Savunma, (ed. Zekeriya Türkmen), Erken Cumhuriyet Döneminde Jandarmanın Kolluk Kuvveti Olarak Yapılanması 1923-1933, (499-538), Ankara: Vakıflar Bankası Kültür Yayınları.
• Mehmet Faik. (1305). Harekât-ı Sagire-i Askeriye Talimnamesi, İstanbul: Mekteb-i Fünun-ı Harbiyye-i Şahane Matbaası.
• Noyangil, H. (1939). Ağrı Dağı Harekâtına Ait İntibalarım, Jandarma Mecmuası, Sayı:56. Ankara: Jandarma Matbaası.
• Ozanalp, O. (1939). Jandarmanın Takip, Tenkil Hareketleri ve Müsademe Tabiyesi, Ankara: Jandarma Matbaası.
• Ömer Fevzi. (1325). Muhafaza-i Asayişe Memur Zabitanın Vezaifi: Usûl-i Takib-i Eşkıya ve Çete Muharebeleri. İstanbul: Matbaa-i İkbal.
• Övünç, F. (1938). Jandarmada Haberalma İşleri, Jandarma Karakol Dergisi, Sayı: 8, Ankara: Jandarma Matbaası.
• Övünç, F. (1939). Dersim Haydutlarının Tecavüzüne Uğrayan (Amutka) Jandarma Karakolu Nasıl Müdafaa Edildi, Jandarma Mecmuası: Sayı: 56, Ankara: Jandarma Matbaası.
• Rahmi, M. (1936). Çapulcu, Tahkik, Takip, Müsademe, Jandarma Dergisi, Sayı: 38, Ankara: Jandarma Matbaası.
• Raşid Bey (1927). Jandarma Neferinin Vazifesi, Ankara: Jandarma Matbaası.
• Sarıkoyuncu, Değerli, E. (2008). Ağrı İsyanlarında Yabancı Parmağı (1926-1930), SDÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 18, 113-132.
• Şahan, Z. (1937). Eşkıyanın Takip ve Tenkili, Jandarma Dergisi, Sayı: 47-48, Ankara: Jandarma Matbaası.
• Talat Bey, (1338). Jandarma Teşkilat ve Vezaif-i Nizamnamesi, İstanbul: Jandarma Matbaas
• Tavukçu, İ. (2020). Milli Mücadele Döneminde TBMM Hükümetlerinin İdari Taksimat Alanında Yaptığı Düzenlemeler, Tarih ve Gelecek Dergisi, 6(2), 721-758.
• Tekir, S. (2020). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Jandarma, Kuruluş, Teşkilat ve Mücadele (1903-1938). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Tekşen, H. (1941). Jandarma Ameli Vazifelerinden Bazı Hadiseler, İstanbul: Rıza Koşkun Matbaası.
• Türkçe Sözlük. (1998). Cilt. 1, (A-J), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayını.
• Türkçe Sözlük. (1998). Cilt. 2, (K-Z), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayını.
• Türk İstiklal Harbi, İstiklal Harbi’nde Ayaklanmalar. (1974). Cilt VI, Ankara: Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları.
• Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükumeti Dönemi (23 Nisan 1920-29 Ekim 1923). (1984). Cilt IV, Kısım 1, Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi, (CCA).
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Zabıt Ceridesi, (1954). Cilt. 2, Devre I. Ankara: TBMM Matbaası.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Zabıt Ceridesi, (1954). Cilt. 8, Devre I. Ankara: TBMM Matbaası.
• Umum Jandarma Kumandanlığı, (1930). Jandarmanın Kitabı, Ankara: Jandarma Matbaası.
• Yamaç, M. (2019). Fransız Diplomatik Belgelerinde Ağrı İsyanı, (1926-1930), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.
• Yazıcı, N. (2023). Atatürk Döneminde Meydana Gelen Ayaklanmalar, (1924-1938), Atatürk Ansiklopedisi, https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/ataturk-doneminde- meydana-gelen-ayaklanmalar-1924-1938/?pdf=3820, [Erişim tarihi: 07.07.2023]
• Yılmaz, D. (2001). Osmanlı’nın Son Yüzyılı, Cumhuriyete Giden Yol. Konya: Çizgi Kitabevi