Bursalı Mü’minzâde Ahmed Hasîb’in Manzum Hac Menzilnâmesi

Yıl 2023, Sayı: 12, 77 - 95, 26.09.2023

Zahide Efe

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1346876

Öz

Menzilnâmeler, klasik Türk edebiyatında çeşitli vesilelerle çıkılan seyahatlerde konaklanılan mekânlar ve yerleşim yerlerinin konu edildiği edebî türdür. Edebiyatımızda bu türde yazılan eserlerin büyük çoğunluğu hac seyahati esnasında yol güzergâhında yer alan menzillerin fiziksel özellikleri ve konaklama imkânları hakkında bilgiler ihtiva eden hac menzilnâmeleridir. Manzum ve mensur şekilde karşımıza çıkan bu eserler daha çok 17. ve 18. yüzyıllarda kaleme alınmıştır. Bu mahiyetteki manzumelerden biri de 18. yüzyıl şairlerinden Bursalı Mü’minzâde Ahmed Hasîb’in Bursa ve Mekke arasındaki menziller hakkında bilgi verdiği hac menzilnâmesidir. Eserin şu an için bilinen tek nüshası, Mısır Milli Kütüphanesi Türkçe Yazmalar “Edebi Türkî 149” arşiv numaralı mecmuada kayıtlıdır. Mesnevi nazım şekliyle yazılan ve 91 beyitten müteşekkil olan metinde şair, Bursa’dan başlayarak Mekke’ye kadar hacı adaylarının uğrayacağı 78 menzilin ismini zikretmiş ve bu menziller hakkında ayrıntıya girmeden kısa bilgiler vermiştir.
Bu çalışmada öncelikle menzilnâme türü ve bu türde yazılmış olan eserlerden bahsedilmiştir. Akabinde Hasîb’in hac menzilnâmesinin şekil ve muhteva özellikleri üzerinde durularak değerlendirmelerde bulunulmuştur. Çalışmanın sonunda ise eserin çeviri yazılı metnine yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk edebiyatı, menzilnâme, Bursalı Mü’minzâde Hasîb, hac menzilnâmesi.

Bursalı Mü’minzade Ahmed Hasib’s Poetic Pilgrimage Menzilname

Öz

Menzilname is a literary genre in classical Turkish literature that focuses on the places and settlements where travelers would rest during various journeys. The majority of works in this genre in our literature are Menzilnames, which provide information about the physical features and accommodation facilities of the resting places along the pilgrimage route, particularly during the Hajj pilgrimage. These works are composed in both verse and prose forms and were predominantly written in the 17th and 18th centuries. One such example of this genre is the Hajj Menzilname by Bursalı Müminzade Ahmed Hasib, an 18th-century poet, detailing the resting places between Bursa and Mecca. The only known copy of this work is currently archived in the Egyptian National Library under the manuscript number “Edebi Türki 149”. Written in the form of a mesnevi (rhymed couplets), the text consists of 91 verses. In this composition, the poet mentions the names of 77 resting places that pilgrims would encounter on their journey from Bursa to Mecca, providing brief information about each without going into extensive details.
This study begins by discussing the genre of menzilname and the works written in this genre. Subsequently, it focuses on the form and content characteristics of Hasib’s Hajj Menzilname, providing evaluations. Finally, the translated written text of the work is included at the end of the study.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish literature, menzilname, Bursalı Müminzade Hasib, Hajj Menzilname.

Kaynakça

• Aksoyak (2020). Tuhfe-i Nâtık, Bir Osmanlı Seyyahının Gözüyle Hac Menzilleri. İstanbul: Ketebe Yayınları.
• Armağan, A. L. (2000). XVIII. Yüzyılda Hac Yolu Güzergâhı ve Menziller (Menâzilü’l-Hacc). Osmanlı Araştırmaları, XX, 73-118.
• Aydıner, M. (2003). Mü’minzâde Seyyid Ahmed Hasîb Efendi Ravzatü’l-Küberâ Tahlil ve Metin. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Coşkun, M. (2002). Manzum ve Mensur Osmanlı Hac Seyahatnameleri ve Nâbî’nin Tuhfetü’l-harameyn’i. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Coşkun, M. (2007). Bosnalı Muhlis’in Manzum Seyahatnamesi Delîlü’l-Menâhil ve Mürşidü’l-Merâhil. Isparta: Fakülte Kitabevi.
• Çiftçi, Ömer (2017). Fatîn Tezkiresi (Hâtimetü’l-Eşâr). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Donuk, S. (2017a). Servet Mahlaslı Bir Şaire Mâl Edilen Manzum Bir Hac Seyahatnamesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 41, 13-38.
• Donuk, S. (2017b). Sulhî’nin Manzum Hac Menâzilnâmesi. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 18, 85-118.
• Donuk, S. (2019). Bursa Enarlı Zaviyesi Şeyhi Seyyid Mehmed Efendi ve Manzum Hac Menâzilnâmesi. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 28, 123-69.
• Durkaya, H. (2021). Serrâc-zâde Hasan Hâtif Manzum Seyahatnâme. Konya: Palet Yayınları.
• Efe, Z. (2021). Manzum Menzilnâme Türüne Bilinmeyen İki Örnek: Pîrîzâde Mehmed Sâhib ve Seyyid Mehmed Hâkim’in Menzilnâmeleri. Şelçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (51), 339-361.
• Elgün, A. (2005). Kâmil, Hayatı-Eserleri ve Menâsik-i Hacc’ı. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Erdem, S. (1994). Râmiz ve Âdâb-ı Zurafâ’sı (İnceleme-Tenkidli Metin-İndeks-Sözlük). Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu AKM Yayını.
• Eroğlu, S. (2008). Türk Edebiyatında Miyâhiyye Türüne Bir Örnek: Hâsib Efendi’nin Miyâhiyyesi. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9 (15), 429-439.
• Harman, Ö. F. (1996). Hac. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 14, s. 382-386). İstanbul: TDV Yayınları.
• İnan, G. (2013). Ahmed Hasîb Efendi’nin Mecmûa-i Tevârîh’i. Yüksek Lisans Tezi. Edirne: Trakya Üniversitesi.
• İnan, G. (2021). Silkü’l-Le’âl-i Âl-i Osmân Manzum Osmanlı Tarihi (1299-1481) Ahmed Hasîb Efendi. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• İnce, A. (2018). Mîrzâ-zâde Mehmed Sâlim Efendi Tezkiretü’ş-şuarâ. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İpşirli, M. (1993). Çatalcalı Ali Efendi. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 8, s. 234-35). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kaplan, Y. (2020a). Klasik Türk Edebiyatında Manzum Menzil-nâmeler ve Fethî’nin “Vasf-ı Menâzil” Adlı Hac Menzil-nâmesi. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (49), 149-175.
• Kaplan, Y. (2020b). Seyahat-nâme Türüne Farklı Bir Örnek: Fevrî’nin Hac Seyahat-nâmesi. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 7(19), 567-599.
• Kaplan, Y. (2020c). Seyyid Yahyâ Vâkıf Efendi ve Halep Menzil-nâmesi. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature, 6(2), 213-232.
• Kaplan, Y. (2023). Bursalı Mü’minzâde Ahmed Hasîb ve Dergâhnâme’si. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 7(2), 1656-1739.
• Kesik, B. (2019). İsmet İbrahim Bey’in Bilâdiyesi. 5. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi, Üsküp/Kuzey Makedonya, 27-30 Haziran, 501-513.
• Kurnaz, C. ve Tatcı, M. (2001). İnehan-zâde Mehmet Nâil Tuman Tuhfe-i Nâilî Dîvân Şairlerinin Muhtasar Biyografileri Cilt I. Ankara: Bizim Büro Yayınları.
• Kolbaş, O. (2021). Esîrî’nin Hüsâm-nâme Adlı Manzum Hac Seyahat-nâmesi (İnceleme-Metin Tenkidi-Nesre Çeviri-Açıklamalar-Sözlük-Özel Adlar Dizini). Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Koyuncu, F. (2017). Cûdî’nin Manzum Hac Seyahatnâmesi. Littera Turca Journal Of Turkish Language And Literature, 3(1), 177-219.
• Koyuncu, F. (2020). Bahrî’nin Hac Menzilnâmesi. Asya Studies-Academic Social Studies/Akademik Sosyal Araştırmalar, 4(12), 21-31.
• Kut, G. (2010). İstanbul Tekkelerine Ait Bir Kaynak: Dergeh-nâme. Acâibü’l-mahlûkât: Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları II (haz. Fatma Büyükkarcı Yılmaz). İstanbul: Simurg Yayınları, s. 171- 201.
• Kutlar Oğuz, F. S., ve Gürbüz, M. (2020). Bursalı Hasîb’in Manzum Bir Aşk Hikâyesi. Turkish Studies, 15(4), 1951-1975.
• Kutlar Oğuz, F. S., ve Gürbüz, M. (2022). Şeyhoğlu’nun Menkabet-i Penc Keştî’sinin Yeniden Yazımı: Bursalı Hasîb’in Menâkıb-ı Şâh Habîb’i. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 29, 997-1069.
• Mazıoğlu (1974). Kitâbu Evsâfı Mesâcidi’ş-şerîfe. Ankara: TDK Yayınları.
• Mecmuatü’l-Eş’âr. Mısır Milli Kütüphanesi, Türkçe Yazmalar “Edebi Türkî 149”.
• Oğraş, Rıza (2001). Esad Mehmed Efendi ve Bağçe-i Safâ-Endûz’u İnceleme-Metin. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Özcan, A. (1989). Şakaik-ı Nu’maniye ve Zeyilleri Tekmiletü’ş-Şakâ’ik Fî Hakkı Ehli’l-Hakâ’ik Fındıklılı İsmet Efendi. İstanbul. Çağrı Yayınları.
• Özcan, A. (1996). Hac (Osmanlılar Dönemi). TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 14, s. 400-408). İstanbul: TDV Yayınları.
• Sak, İ. ve Çetin, C. (2005). XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Osmanlı Hac Menzilleri. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19, 199-261.
• Üngün, S. (1965). Vahîd Mahtûmî ve Mora Fetih-nâmesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 20, 101-116.
• Üngün, S. (1966). Vahîd Mahtûmî ve Mora Fetih-nâmesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 21, 63-76.
• Üngün, S. (1966). Vahîd Mahtûmî ve Mora Fetih-nâmesi. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, 22, 169-80.
• Ünver, İ. (1993). Çevriyazıda Yazım Birliği Üzerine Öneriler. Türkoloji Dergisi, 11(1), 51-89.
• Zübeyiroğlu, R. (1989). Mecmû’atü’t-Terâcim Mehmed Tevfîk Efendi. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.