Osmanlı Kitap Kültürüne Dair Deneysel Bir Örnek: Kitap İsimleriyle Yazılmış Bir Mektup

Yıl 2023, Sayı: 12, 28 - 42, 26.09.2023

Şeyma Benli

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1347669

Öz

Klasikleşmiş, dolayısıyla belli kurallara, şablonlara sahip olan Osmanlı edebiyatında şair ve münşiler bu sınırlar içinde özgünlüğü yakalama gayretinde olmuşlardır. Zaman zaman dil malzemesini alışılmışın dışında kullanarak yeni içerikler, üsluplar ve teknikler geliştirmişlerdir. Deneysel edebiyat olarak adlandırılabilecek bu girişimler Osmanlı edebiyatına zenginlik ve hareket katan unsurlardandır. Bu makale, şekil olarak klasik döneme has mektup özelliği taşıyan, ancak baştan sona kitap isimleri ve nispeten daha az olmak üzere ilmî terimlerle inşa edilmiş bir mektubu ortaya çıkararak Osmanlı edebiyatının deneysel ürünlerine yeni bir örnek kazandırmayı amaçlamaktadır. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi NEKTY09652 numarada Münşeat Mecmuası adıyla kayıtlı nüshada bulunan mektubun yazarı ve muhatabı belli değildir. Fakat zikrettiği eserlerden hareketle en erken 18. yüzyılda yazıldığı anlaşılmaktadır. Bu şekilde kitap isimleri ile yazılmış şiirler veya ilmî terimlerle yazılmış mektup örnekleri bulunmakla birlikte hem kitap isimleri hem de ilmî terimleri barındıran mektup örneğine ilk kez tesadüf edilmiştir. Makalede mektubun çeviriyazımı ve modern Türkçeye çevirisi verilmiş, kitap isimleri ve terimlerin dökümü yapılmış ve yazıldığı dönemin kitap kültürüne dair bu mektubun neler söylediği tartışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı kitap kültürü, Osmanlı edebiyatında deneysel metinler, mektup, inşâ.

A Letter Interlaced with Book Titles: An Example of Ottoman Experimental Literature

Öz

Despite being constrained by sets of well-defined rules and norms, Ottoman poets and authors would attempt to express a certain originality in their writings. By manipulating language in otherwise peculiar ways, they would occasionally develop new literary content, styles, and techniques. These initiatives, all of which fall under the genre of experimental literature, greatly enriched Ottoman literature. This article analyzes a recently unearthed example of the experimental texts in Ottoman literature – a letter that, albeit having all the formal characteristics of a letter from the classical period, is composed mostly of book titles, a comparatively fewer number of academic terms. The letter, its author and addressee of which is unknown, is part of the larger manuscript Münşeat Mecmuası (No. NEKTY09652) housed in Istanbul University Rare Books Library. The works mentioned in the letter, however, allow us to conclude that it was written no earlier than the 18th century. Although we have a few isolated examples of poems written using book titles and letters using academic terms at our current disposal, this is the first time that we encounter a letter containing both book titles and academic terms. This article includes the transliteration and translation of the letter into modern Turkish, lists the book titles and terms contained therewithin, and discusses what this letter’s author had to say about the book culture of the period during which he lived.

Anahtar Kelimeler

Ottoman book culture, experimental texts in Ottoman literature, letter, ornamented prose.

Kaynakça

• Ahmed, S. ve Filipovic, N. (2004). The Sultan’s Syllabus: A Curriculum for the Imperial Ottoman Medreses Prescribed in a Ferman of Qanuni I Süleyman, Dated 973 (1565). Studia Islamica, 98(99), 183-218.
• Anonim (?). Mektup. İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi. NEKTY09562. http://nek. istanbul. edu. tr:4444/ekos/TY/nekty09562. pdf [Erişim Tarihi: 19. 08. 2023].
• Artun, E. (2007). Türk Halk Kültüründe Hıdrellez. https://turkoloji. cu. edu. tr/HALKBILIM/erman_artun_turk_halk_kulturunde_hidrellez. pdf [Erişim Tarihi: 21. 08. 2023].
• Aydın, B. ve Erünsal, İ. (2019). Tereke Kayıtlarına Göre Osmanlı Medrese Talebelerinin Okuduğu Kitaplar (XVII-XX. Yüzyıllar) (s. 174-203). Osmanlı Kültür Tarihinin Bilinmeyenleri: Şahıslardan Eserlere, Kurumlardan Kimliklere (haz. İsmail E. Erünsal). 2. bs. İstanbul: Timaş.
• Ceyhan, S. (2010). Taç. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 39, s. 363-365). İstanbul: TDV Yayınları.
• Ciğa, Ö. (2020). Deneysel Edebiyat Yönüyle Müstakil Bir Şiir Risâlesi: Cemâlî’nin (Bâyezîd) er-Risâletü’l-Acîbe fi’s-Sanâyi’ ve’l-Bedâyi’ Adlı Eseri. Siirt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(16), 431-480.
• Çetin, N. M. (1991), Aruz. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 3, s. 424-437). İstanbul: TDV Yayınları.
• Çörtü, M. M. (2006). Sarf-Nahiv-Edatlar. 6. bs. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı.
• Egüz, E. (2021). Cemâlî’nin Yedi Vezinle 98 Şekilde Okunan Bir Beyti. Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 4(1), 1-34.
• Ekinci, R. (2015). Sevgiliye ve Dost(lar)a Mektuplar: Münşeât-ı Nahîfî. A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 54, 239-287.
• Emiroğlu, İ. (2004). Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis.
• Ergün, M. (1996). Ders Programları ve Ders Kitapları Tarihi-I: Medreselerde Okutulan Dersler ve Ders Kitapları. A. K. Ü. Andolu Dil-Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi, 1, 7-37.
• Erdoğan, M. (2013). Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü. 4. bs. İstanbul: Ensar.
• Fazlıoğlu, Ş. (2003a). Manzume fî Tertîb el-Kutub fî el-Ulûm ve Osmanlı Medreselerindeki Ders Kitapları. Değerler Eğitimi Dergisi, 1(1), 97-110.
• Fazlıoğlu, Ş. (2003b). Nebî Efendi-zâde’nin Kasîde fî el-kutub el-meşhûre fî el-ulûm’una Göre Bir Medrese Talebesinin Ders ve Kitap Haritası. Kutadgu Bilig Felsefe-Bilim Araştırmaları Dergisi, 3, 191-221.
• Fazlıoğlu, Ş. (2005). Ta‘lîm ile İrşâd Arasında: Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Medrese Ders Müfredatı. Dîvân İlmî Araştırmalar, 18(1), 115-173.
• Harman, Ö. F. (2013). Yed-i Beyzâ. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 43, s. 376-377). İstanbul: TDV Yayınları.
• Hızlı, M. (2008). Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(1), 25-46.
• İzgi, C. (1997). Osmanlı Medreselerinde İlim I-II, İstanbul: İz.
• Kaçar, H. İ. (2011). Terşîh. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 40, s. 516). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kesik, B. (2020). Rev‘î Hâcib-zâde Mehmed Rev‘î Efendi. Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. https://teis. yesevi. edu. tr/madde-detay/revi-hacibzade-mehmed-revi-efendi [Erişim Tarihi: 15. 08. 2023].
• Koçoğlu, T. (2016). Deneysel Edebiyat Yönüyle Dîvân Şiirinde Bir Tarz: Gazel-i Musanna’ Yahut Gazel Ender Gazel. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi Prof. Dr. Mine Mengi Özel Sayısı, 2/5, 336-342.
• Koncu, H. (2013). Yûsuf ve Züleyhâ. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 44, s. 38-40). İstanbul: TDV Yayınları.
• Köksal, M. F. (2019). Klasik Türk Edebiyatının Sıra Dışı Örneklerini Toplayan İlginç Bir Şiir Mecması: Mecmû’a-i Nevâdir. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi Prof. Dr. Fatma Sabiha KUTLAR OĞUZ’a Armağan, 3(4), 84-123.
• Muhacir, E. (2013). XVII. Yüzyılda Üsküdar’da Kitap Kültürü. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Öktem, N. (2017). XVIII. Yüzyıl Galata Terekelerine Göre Osmanlı’da Kitap Kültürü. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Özdemir, İ. (2021). Bir Dil Bilimi Olarak Vaz‘ İlmi ve Tarihsel Gelişimi. İslâm’da Medeniyet Bilimleri Tarihi (C. I, s. 317-372). (ed. Recep Şentürk vd. ). İstanbul: İbn Haldun Üniversitesi.
• Özönder, H. (2003). Ansiklopedik Hat ve Tezhip Sanatları, Deyimleri, Terimleri Sözlüğü. Konya.
• Şenödeyici, Ö. (2012). Osmanlının Görsel Şiirleri. İstanbul: Kesit.
• Şentürk, A. A. (2017). Osmanlı Şiiri Kılavuzu. C. 2, İstanbul: OSEDAM.
• Şentürk, L. (2003). Madde Madde OuLiPo. Kitap-lık: YKY Aylık Edebiyat Dergisi, 10(60), 58-67.
• Şeşen, R. (2018). Osmanlılar Devrinde İlimler ve Osmanlı Medreselerinde Okutulan Kitaplar. Tarihin Peşinde Bir Ömür: Abdülkadir Özcan’a Armağan (s. 561-570). (haz. Hayrunnisa Alan vd. ). İstanbul: Kronik.
• Tak, E. ve Bilgin, A. (2019). XVII. Yüzyılda İstanbul Medreselerinde Okutulan Kitaplar (Tereke Kayıtları Üzerine Bir Değerlendirme). Dil ve Edebiyat Araştırmaları, 19, 183-236.
• Topal, A. (2017). Deneysel Yönüyle Müselsel Gazel. Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(2), 165-178.
• Topuzoğlu, T. R. (2020). Muhtârât. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 31, s. 55-56). İstanbul: TDV Yayınları.
• Tökel, D. A. (2010). Deneysel Edebiyat Yönüyle Divan Şiiri, Ankara: Hece.
• Turan, F. A. (2008). Anadolu’daki Hıdırellez Kutlamalarına Dair İnanmalar, Ritüeller, Yasaklar ve Yaptırımlar. Gazi Türkiyat Dergisi, 2, 91-100.
• Uğur, M. (1992). Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Uludağ, S. (1998). Hizb. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 18, s. 182-83). İstanbul: TDV Yayınları.
• Uludağ, S. (2012). Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı.
• Yılmaz, A. (2004). Türk Kitap Sanatları Tabir ve Istılahları, İstanbul: Damla.