Cumhuriyetin İlk Yıllarında Fikri Dergiler ve Felsefi Kültür

Yıl 2023, Sayı: 12, 485 - 497, 26.09.2023

Hilal Kahraman

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1350043

Öz

Dergiler içeriği, sayfa yapısı, sayfa sayısı ve düzeni açısından gazetelerden ve kitaplardan farklı, belli zaman aralıklarıyla yayımlanan süreli yayınlardır. Düşünce, sosyal hayat, siyasi oluşum, eğitim, sanat, ekonomi, bilimsel gelişim ve kültürel yaşam gibi toplumun sistemleşmekte olan temel dinamiklerinin değiştirilmesinin ve topluma yayılmasının etkili ve önemli bir parçası olmuşlardır. Aynı zamanda toplumun tarihsel, siyasal ve benzer çeşitli unsurları aracılığıyla içerikleri ve çeşitli özellikleri şekillenmeye, gelişmeye devam etmekte olan dergiler, yayımlandıkları yılların düşünsel eğiliminin, felsefi kültürünün anlaşılması konusunda yol gösteren tarihsel belgelerdir. Özellikle felsefe ve fikir dergileri düşüncelerin, yaklaşımların ilk yansımalarının görülebildiği, bu fikir ve yaklaşımların gelişiminin ve olgunlaşmasının da kendileri aracılığıyla gerçekleştiği bir yapı sergilemektedirler. Bu durum Osmanlı İmparatorluğu’nun son döneminde var olan ve sonrasında Cumhuriyet döneminde de devam eden fikir hareketleri ve eğilimlerinin neler olduğunu anlamamızı sağlayan felsefe ve fikir dergileri için de geçerlidir. Tanzimat Fermanı sonrası başlayan fikir alanındaki gelişmeler ile birlikte felsefi faaliyetlerin I. ve özellikle II. Meşrutiyetin ilanı sonrası çok hızlı bir şekilde artması fikri dergilerin çıkmasında etkili olmuştur. Birçok felsefi akım ve filozofların fikirleri dergilerde konu edilmiş ve felsefi tartışmalar yapılmıştır. Millî Mücadele’yle birlikte çıkan dergi sayısı ciddi oranda azalsa da Cumhuriyetin ilanıyla birlikte yeniden artış göstermiştir. Bu dönemde felsefi kültür oluşturma çabası yayın hayatına devam eden ya da yeni çıkmış olan fikri dergilerle devam etmektedir. Bu çalışmayla 29 Ekim 1923 sonrasında Cumhuriyetin ilk yıllarında çıkan dergiler aracılığıyla Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun toplumsal ve entelektüel arka planını anlamak, ilk fikir eğilimlerinin ve düşünce yapısının nasıl şekillendiğini irdelemek, mevcut felsefi kültürü incelemek amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fikir, dergi, felsefi kültür, Cumhuriyet, düşünce

Intellectual Journals and Philosophical Culture in the First Years of the Republic

Öz

Journals are periodicals that differ from newspapers and books in terms of content, page structure, number of pages and layout, and are published at certain time intervals. They have been an effective and important part of changing and disseminating the systematizing basic dynamics of society such as thought, social life, political formation, education, art, economy, scientific development and cultural life. At the same time, journals, whose contents and various features continue to be shaped and developed through the historical, political and similar elements of society, are historical documents that guide us in understanding the intellectual tendency and philosophical culture of the years in which they were published. Especially journals of philosophy and ideas exhibit a structure in which the first reflections of ideas and approaches can be seen and the development and maturation of these ideas and approaches are realized through them. This is also true for journals of philosophy and ideas, which enable us to understand the intellectual movements and tendencies that existed in the last period of the Ottoman Empire and continued in the Republican period. Along with the developments in the field of ideas that started after the Tanzimat Edict, the rapid increase in philosophical activities after the declaration of the First and especially the Second Constitutional Monarchy was effective in the emergence of intellectual journals. Many philosophical movements and philosophers' ideas were made the subject of journals and philosophical discussions were held. Although the number of journals published with the National Struggle decreased to a certain extent, it increased again with the proclamation of the Republic. The effort to create a philosophical culture in this period continues with the intellectual journals that continue to be published or newly published. This study aims to understand the social and intellectual background of the founding of the Republic of Turkey through the journals published in the first years of the Republic after October 29, 1923, to examine how the first intellectual tendencies and thought structure were shaped, and to reveal whether there was a philosophical culture.

Anahtar Kelimeler

Idea, journal, philosophical culture, Republic, thought.

Kaynakça

• Akgün, M. (2005). Materyalizmin Türkiye’ye Girişi, Ankara: Elis Yayınları, Ankara.
• Aydar, H. (2006). Dârülfünûn İlahiyat Fakültesi ve Türk Kültür Hayatına Katkıları, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 13, 23-43.
• Bayram, Ş. N. (2019). Dârülfünun İlahiyat Fakültesi Mecmuası’nda İslam Felsefesi. Yüksek Lisans Tezi. Konya: Necmettin Erbakan Üniversitesi.
• Bayrı, M. H. (2011). Hasbihal, (Haz. Arslan Tekin, Ahmet Zeki İzgöer), Anadolu Mecmuası, (443-444) Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Berkes, N. (2002). Türkiye’de Çağdaşlaşma. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Cora, Z. R. (2010). Hayat Mecmuası Analitik İndeksi ve İslam Düşüncesi Açısından Tahlilî. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Coştu, F. C. (2006). Felsefe Mecmuası ve Felsefe ve İçtimaiyat Mecmuası’nın Tahlil ve Tasnifi. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Çetinkaya, B.A. (2002). Modern Türkiye’nin Felsefi Kökenleri. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(2), 65-91.
• Direk, Z. (1998). Türkiye'de Felsefenin Kuruluşu. Defter, 33, 85-95.
• Dirican, R. (2014). Anadolu Mecmuası’nın Türk Düşünce Hayatı Açısından Değerlendirilmesi. The Journal Of Academic Social Science Studies, 25(I), 387-398.
• Erkan, Ü. (2016). Türk Yurdu Dergisinde Milliyetçiliğin Analizi (1911-1931). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13, 132-144.
• Goody J. (2007). Tarih Hırsızlığı, (G. Ç. Güven, Çev.). İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Gümüşoğlu, F. (2018). Osmanlı İmparatorluğu’ndan Cumhuriyet’e Türk Yurdu Dergisinde Eğitim Anlayışı. Uluslararası Anadolu Sosyal Bilimler Dergisi, 2(2), 18-36.
• Günyol, V. (1984). Cumhuriyet Sonrası Sanat ve Edebiyat Dergileri. Türkiye’de Dergiler Ansiklopediler (1849-1984), s. 85-122.,İstanbul: Gelişim Yayınları.
• İzmirli Pirinçcizade Emin Süleyman, (1928) Gazi Mustafa Kemal. Aklın Hâkimiyeti Mecmuası, 3, 1-2. Kadro Aylık Fikir Mecmuası (1933), 22, 3.
• Karakuş, R. (1995). 1908-1933 Türkiye’de Felsefenin Kavranışı ve Bu Kavranışta Dinin Konumu-Felsefe Serüvenimiz. İstanbul: Seyran Kitap.
• Karlığa, B. (2004). İslam Düşüncesinin Batı Düşüncesine Etkileri. İstanbul: Litera Yayınları.
• Kaya, Z. (2018). Kadro Dergisi Üzerinde Bir İnceleme. Yüksek Lisans Tezi. Giresun: Giresun Üniversitesi.
• Kaynardağ, A. (1991). Türkiye’de Felsefe Cemiyetleri ve Felsefenin Kurumlaşması, Türkiye 1. Felsefe, Mantık, Bilim Tarihi Sempozyumu Bildirileri Kitabı, 176-177.
• Kaynardağ, A. (2002). Türkiye’de Cumhuriyet Döneminde Felsefe. Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Koç, E. (2011). Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Felsefe Cemiyetleri. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 9(17), 489-520.
• Koç, E. (2019a). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Felsefe ve Fikir Dergileri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 12(62), 814-821.
• Koç, E. (2019b). Türkiye’de Felsefe ve Fikir Dergileri (1849-1980). Sosyal Bilimler Dergisi / The Journal of Social Science, 6(33), 1-15.
• Köksal, A. (2001). Anadoluculuk ve Hilmi Ziya Ülken. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(1), 133-138.
• Mehmet Emin, (Kanun-i Evvel 1926). Hayat Niçin Çıkıyor”, Hayat Mecmuası, 1(1), 1.
• Özkaya, Y. (1985) Millî Mücadele Başlangıcında Basın ve Mustafa Kemal Paşa’nın Basınla İlişkileri. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi 1, 871-912.
• Özlük, N. (2006). Millî Mecmua, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4(7), 545-561.
• Sadoğlu H. (2005). Türk Yurdu (1911-1931). Türk Yurdu Dergisi, 25(213), 37-40.
• Seçkin, S. (1990). İçtihad Mecmuası: 101-200. Sayılar. Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.
• Shukur, İ. A. (2019). Hayat Mecmuası’nda Yer Alan Klasik Türk Edebiyatı ve Kültürü ile İlgili Yazılar. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Şenel, C. (2011). Tanzimat’tan Günümüze Felsefe Dergileri: Açıklamalı ve Seçme Bir Bibliyografya Denemesi. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 9(17), 433-488.
• Toprak, Z. (1984). Fikir Dergiciliğinin Yüz Yılı, Türkiye’de Dergiler Ansiklopediler (1849-1984). İstanbul: Gelişim Yayınları, 13-54.
• Uçman, A. (1998). Hayat, TDV İslam Ansiklopedisi (C. 17, s. 12-14). İstanbul: TDV Yayınları.
• Uçman, A. (2006). Dergiler Arasında: Dergâh, Hayat, Ma’lûmât ve Bilgi Mecmuaları, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 4(7), 519-532.
• Ülken, H. Z. (1943) Yeni Felsefe Cemiyeti ve Türkiye’de Felsefe Cemiyetinin Tarihçesi. Sosyoloji Dergisi, 2, 358-416.
• Ülken, H. Z. (2001). Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi. İstanbul: Ülken Yayınları.
• Yıldız, N. (2022). Doğuyla Batı Arasında Anadolu Mecmuası’nın Dünya Görüşü: Derginin Tarih, Siyaset ve Uygarlık Algısı. Munzur Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11(1), 16-38.
• Yıldız, O. (1991). İçtihad Mecmuası: 201-265. Sayılar. Yüksek Lisans Tezi. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi.