Heroic Image in Dede Korkut Stories

Yıl 2023, Sayı: Özel Sayı 1 (Cumhuriyetin 100. Yılına), 537 - 559, 27.10.2023

İsa Abidoğlu

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1352162

Öz

Through its epics and stories, The Book of Dede Korkut provides information about Turkish mythology, traditions, values and way of life. The basic elements of Turkish cultural identity are reflected in this important book. On the other hand, heroic literature is a very visible aspect of culture. However, it also determines who individuals specifically identify as heroes. In this respect, epics play a functional role as part of traditional social memory at the intersection of literature and sociology. Accordingly, this article is based on a textual-archaeological design for the heroic image of the Dede Korkut stories. These stories occupy an important place in the memory of Turkish society. In this textual-archaeological project, the significance of Dede’s stories for the heroic perception and image of Turkish society has to be seen in the light of the fact that transcendental concerns about the meaning and continuity of social life can only lead to the creation of a heroic type in society through the mobilization of moral and spiritual dynamics. More precisely, in Dede Korkut’s stories there is a narrative of the evolution of the ordinary human typology into the heroic typology through the transformation of everyday and individual concerns into existential concerns. However, it can be said that it is inevitable for the reader to realise an alienated identification with the heroic image through everyday concerns if he cannot reach the system of meaning of the existential concerns in question.

Anahtar Kelimeler

Heroic image, Turkish custom, Dede Korkut, sociology of culture.

Dede Korkut Hikâyeleri’nde Kahramanlık İmgesi

Öz

Kahramanlık edebiyatı, kültürün çok görünür bir yönünü temsil ederken, bireylerin özelde kahraman olarak kimi gösterdiklerini belirler. Bu yönüyle edebiyat ve sosyolojinin kesişim noktasında destanların, geleneğin ayakta tuttuğu toplumsal hafızanın parçası olarak işlevsel rolleri olduğunu söylemek gerekir. Öte taraftan geleneksel bilgeliğin modern toplumda kahramanlık tipolojileriyle özdeşleşmesinin kapsamı ve doğasını tanımlama konusunda bir muamma söz konusudur. Nitekim toplumların sosyal direncini arttırma işlevine işaret eden kahramanlara evrensel bir ihtiyaç olduğu varsayımının yanında modernitenin kahramanlığı şöhret olgusundan ayrıştıramamasından dolayı sadece kahramanları değil, daha geniş anlamda kahramanlık duygusunu da kaybettiğini söylemek mümkündür. Türk geleneğinde kahramanlık çağrısı genellikle kahraman kimliği ile ilişkilendirilirken günümüzde toplumun bu kimlikle kişisel özdeşleşmesinin büyük ölçüde boş bir “şöhret tapınmasına” dönüştüğü iddia edilebilir. Bu açıdan değerlendirildiğinde geleneğin kahramanlık sunumuna yönelik toplumda algısal bir yabancılaşmanın mı olduğu yoksa geleneğin bu algıya sebep olacak kahramanlık muhayyilesinde niteliksel problemler mi söz konusu olduğu merak konusudur. Buna göre, bu makale Türk toplumunun hafızasında önemli yeri olan Dede Korkut Hikayeleri’nin kahramanlık imgesi özelinde metinsel arkeoloji tasarımını esas almaktadır. Bu tasarımda metin tahliline dayalı olarak Dede Korkut Hikayeleri’ndeki kahramanlık algısı ve imgesi, toplumsal hayatın anlamına ve sürekliliğine ilişkin aşkın kaygıların, ancak ahlak ve maneviyat dinamikleri harekete geçirildiğinde kahramanlık tipini toplumda var etme fırsatını doğuracağına işaret eder. Daha açık ifade ile Dede Korkut Hikayeleri’nde gündelik ve bireysel kaygıların varoluşsal kaygılara evirilmesi üzerinden sıradan insan tipolojisinin kahraman tipolojisine evrilmesinin anlatımı vardır. Ancak okuyucu söz konusu varoluşsal kaygıların anlam sistematiğine uzanamadığında gündelik kaygılar üzerinden kahraman tiplerle yabancılaşmış biçimde bir özdeşleşme gerçekleştirmesinin kaçınılmaz olduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler

Kahramanlık imgesi, Türk töresi, Dede Korkut, kültür sosyolojisi.

Kaynakça

• Adıgüzel, S. (2013). Modern Azerbaycan Edebiyatında Dede Korkut Metinlerarası Çözümlemeler. Erzurum: Fenomen Yayıncılık.
• Ağaverdi, H. (2015). Depegöz Karakterinin Arkaik Ritüel Anlamı, Motif Akademi Halkbilimi Dergisi, 8(15), 129-139.
• Atmaca, T. (2022). Dede Korkut Hikâyelerinin Pedagojik Yönü ve Toplumsal-Kültürel Değerlerin Aktarımındaki Rolü. Edebiyat Dilbilim Eğitim ve Bilimsel Araştırmalar Dergisi, 1(1), 51-61.
• Ayaz, E. S. (2021). Orhon Yazıtlarında Özgürlük ve Başkaldırı Kavramları, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 11(22), 287-305.
• Aydın, M. (2017). “Dede Korkut, Dresden Nüshası”. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 9, 413-420.
• Azemoun, Y. (2019). Dede Korkut’un Yeni Nüshası ve İki Yeni Boy Üzerine. Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Dergisi, 4(1), 132-142.
• Becker, E. (1973). The Denial of Death. New York, Free Press.
• Bombaci, A. (1969). La Letteratura Turca. Milano 116-7.
• Boorstin, D. (1968). From hero to celebrity, The human pseudo-event. Heroes and Anti-Heroes, A Reader in Depth, ed. Harold Lubin, Scranton: Chandler.
• Bütüner, Ş. (2021). Çevre Bilinci Oluşturmada Türk Mitolojisinin Rolü, Dede Korkut Hikâyelerine Ekoeleştirel Bir Yaklaşım. Türk Dünyası Araştırmaları. 129, 433-448
• Campbell, J. (2004). The Hero with a Thousand Faces. Princeton: Princeton University Press. Cooley C. H. (1897). Genius, Fame and the Comparison of Races. Sociological Theory and Social Research, Philadelphia: American Academy of Political and Social Science.
• Cooley, C. H. (1964). Human Nature and the Social Order. New York: Schocken,
• Çelepi, M. S. (2016). Anadolu’da Toplumsal Kimliğin İnşası ve Dede Korkut Boylarındaki Bireyin Tekâmülü, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları, 25, 65-90.
• Çetinkaya, G. (2019). Dede Korkut Hikâyelerinde Toplumsal Cinsiyet Kabulleri Bağlamında Kadın ve Erkek Söylemleri, 9. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, Ankara.
• Deveci, A. (2019). Türkmen Kültüründe Dede Korkut, Meriç Uluslararası Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Dergisi, 3(8), 211-230.
• Duymaz, A. (1999). Kanturalı Boyundaki Bazı Motif ve Unsurlar Üzerine, Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 8. Düzgün, Ü. K. (2012). Türk Destanlarında Merkezi Kahraman Tipinin Tipolojisi. Folklor/Edebiyat, 18(70), 9-46.
• Ekici, M. (1995). Dede Korkut Hikâyeleri Tesiri ile Teşekkül Eden Halk Hikâyeleri. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Elçin, Ş. (1988). Dede Korkut Kitabı’nda İslâmî Unsurlar, Halk Edebiyatı Araştırmaları, Ankara: Kültür ve Turizm Bak. Yayınları.
• Eliade, M. (1959). The Sacred and the Profane, New York: Harcourt Brace Jovanovich,
• Eliuz, Ü. (2001). Dede Korkut Hikâyelerindeki Şahıs Kadrosunun Karakter Yapıları Bakımından İncelenmesi, BİLİG Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 65(18).
• Eliuz, Ü. (2015). İmge ve Göstergeler Uzamı, Dede Korkut Hikâyeleri, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15(2), 75-88.
• Emerson, R. W. (1940). Heroism. The Complete Essays and Other Writings of Ralph Waldo Emerson. ed. Brooks Atkinson New York: Random House.
• Ercilasun, A. B. (2019). Dede Korkutun Yeni Nüshası Üzerine Konu - Bağlantılar - Yer - Zaman – Okuyuş, Dil Araştırmaları, 13(24).
• Ergin, M. (1954). Dede Korkut Kitabı Hakkında, Türk Dili, 3(29), 267-269.
• Ergin, M. (1997). Dede Korkut Kitabı I, Ankara: TDK Yay.
• Fishwick, M. (1983). Introduction. The Hero in Transition, ed. Ray B. Browne and Marshall Fishwick 5-14. Bowling Green: Bowling Green University Press,
• Freud, S. (1996). Kitle Psikolojisi. (çev. Kamuran Şipal), İstanbul: Cem Yayınları.
• Giesen, B. (2004). Triumph and Trauma, London: Paradigm Publishers.
• Glicksberg, C. (1968). The tragic hero. In Heroes and Anti-Heroes, A Reader in Depth. ed. Harold Lubin, Scranton: Chandler.
• Gökyay, O. Ş. (2006). Dedem Korkud’un Kitabı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi,
• Gölz, O. (2021). Heroes and the Many, Typological Reflections on the Collective Appeal of the Heroic. Revolutionary Iran and Its İmplications. Thesis Eleven, 165(1), 53–71.
• Hagen, G. (2009). Heroes And Saınts In Anatolıan Turkish Literature. Oriente Moderno 89(2) 349–61.
• Hakanen, E. (1989). The (d)evolution of Heroes, An Expanded Typology of Heroes for the Electronic Age. Free Inquiry in Creative Sociology 17, 153-158.
• Hegel, G. W. F. (2013). Anahatlarda Tüze Felsefesi ya da Doğal Hak ve Politik Bilim, (çev. Aziz Yıldırımlı), İstanbul: İdea Yayınları.
• İlhan, M. E. (2018). Kültürel Bellek, Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Hatırlama, Ankara: Doğu-Batı Yayınları.
• İnayet, A. (2015). Basat’ın Tepegöz’ü Öldürdüğü Destan’ın Yeni Bir Yorumu Üzerine. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15(2).
• Joosse, P. (2014). Becoming a God, Max Weber and the Social Construction of Charisma. Journal of Classical Sociology 14(3), 266–283.
• Kaplan, M. (1991). Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar. İstanbul: Dergâh Yayınları,
• Karabaş, S. (1981). Dede Korkut’ta Renkler. Ankara: ODTÜ.
• Kohen, A. (2014). Untangling Heroism, Classical Philosophy and the Concept of the Hero. New York and London: Routledge.
• Köksel, B. (2012). Dede Korkut Kitabı’nda Dinî-Mitolojik Yardımcı Kahraman Motifi. Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi, 161(161), 73-88.
• Lowenthal, L. (1943). Biographies in Popular Magazines. In P. Lazersfeld and F Stanton (eds.), Radio Research, New York: Sloan and Pearce.
• Lubin, H. (1968). Heroes and Anti-Heroes, A Reader in Depth, Scranton, PA, Chandler.
• Luhmann, N. (1995). Die Autopoiesis des Bewußtseins. In, Soziologische Aufklarung. Opladen: Westdt Verlag, 55–112.
• Lyotard, J. F. (1984). The Postmodern Condition, A Report on Knowledge. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Meeker, M. E. (1992). The Dede Korkut Ethic. International Journal of Middle East Studies, 24(3), 395-417.
• Michael H. (1982). The Etymology of Excuses, Aspects of Rhetorical Performance in Greece, American Ethnologist, 9.
• Nısanbayev, A. (2000). Kazakistan’da Dede Korkut. Ankara.
• Özçamça, S. (2007). Türklerin Göçebeliği Hakkında Birkaç Not. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları, (7), 177-184
• Pehlivan, G. (2019) Dede Korkut Kitabı’nda Yapı, İdeoloji ve Yaratım, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Rickman, P. (1983). Quixote rides again, The popularity of the thriller. The Hero in Transition. (ed. Ray B. Browne and Marshall Fishwick, Bowling) Green: Bowling Green University Press.
• Rollin, R. (1983). The Lone Ranger and Lenny Skutnic, The hero as popular culture. The Hero in Transition. (ed. Ray B. Browne and Marshall Fishwick), Bowling Green: Bowling Green University Press.
• Scheipers, S. (2014). Heroism and the Changing Character of War, UK: Palgrave Macmillan.
• Schlechtriemen, T. (2019). Sozialfiguren in soziologischen Gegenwartsdiagnosen. Gegenwartsdiagnosen, Kulturelle Formen gesellschaftlicher Selbstproblematisierung in der Moderne, ed. Thomas Alkemeyer vd., Bielefeld: Verlag.
• Sepetçioğlu, M. N. (2010). Dede Korkut Kitabı, Ankara: İrfan Yayınları.
• Sümer, F. (1972). Oğuzlar (Türkmenler), Tarihleri - Boy Teşkilâtı – Destanları. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi.
• Şahin, A. (2018). Duha Koca Oğlu Deli Dumrul Hikâyesi”nde Yapı, Karamanoğlu Mehmet Bey Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi 1(1), 54-73.
• Tamay, S. (2009). Basat’ın Tepegöz’ü Öldürdürdüğü Anlatması”nda Asalet, Güç ve Bilgeliğin Zaferi, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 9(1), 161-171.
• Taşğın, A & Solmaz, B. (2012). Hacı Bektaş ve Hacı Toğrul Karşılaşması: Güvercin ve Doğan Donuna Bürünme. Turkish Studies 7(1), 105-129.
• Taylor, C. (1989). Sources of the Self. Cambridge: Harvard University Press.
• Tillich, P. (1952). The Courage to Be. New Haven: Yale University Press.
• Turan, O. (2014). Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi. Ankara: Ötüken Neşriyat.
• Türköne, M. (1995). Eski Türk Toplumunun Cinsiyet Kültürü. Ankara: Ark Yayınları.
• Uysal, A. E. (1986). Destanlarımızdan Dede Korkut Hikâyeleri ile Köroğlu’nda Tabiatüstü Unsurlar. Erdem, 2(4), 13-30.
• Uyumaz, G. (2012). Dede Korkut Hikayeleri’nde Çocuk Eğitimi. Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi, Warner, W. L. (1959). The Living and the Dead, A Study of the Symbolic Life of Americans. New Haven: Yale University Press.
• Weber, M. (1947). The Theory of Social and Economic Organization. New York: The Free Press.
• Yalçınkaya, F. (2015). Geleneği Geleceğe Taşıyan Oğullar, Dede Korkut Kitabı’nda Baba Oğul İlişkisi. Millî Folklor, 27(107), 60-71.
• Yücel Ç. A. (2015). Dede Korkut Kitabı’nda Baba, Oğul ve Baba Oğul İlişkisi. Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, 15(2), 55-63