A Cross-Section from the Social Life of Mamluk Egypt: A Story of Acrobatics

Yıl 2023, Sayı: Özel Sayı 1 (Cumhuriyetin 100. Yılına), 426 - 442, 27.10.2023

Aygül Düzenli

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1355902

Öz

Since the 19th century, narratives about social history began to take more place in history books. This style of approach, which Western historians attribute to Europe and especially France, was present in the rich historical accumulation of the Islāmic world from very early periods. During the Mamlūks (648-923 / 1250-1517) period, which can be described as the “golden age” for Islāmic historiography, historians also exhibited rare examples of this accumulation in their works. As a matter of fact, Mamlūk historians have done social historiography to an extent approaching the present day, both with the variety of historical works in terms of genre and with the narratives covering almost every area of social life that they included in their chronicles. So much so that even special titles such as “al-ʿad̲j̲āʾib wa’l-g̲h̲arāʾib” were used about social historiography during the Mamlūks period. Historians of the period, who had a wide readership, tried to make their works even more attractive with colorful and interesting stories. In this study, such a colorful and interesting story of the Mamlūk period was chosen as an example, and acrobatics performances that occured in 829 (1426) and received great interest in society were discussed. The study examines in detail the narrations of five historians of the period on the subject. Thus, not only a different and social story related to Mamlūk history was brought to attention, but also this aspect of Mamlūk historiography was revealed through an example. In addition to these, the fact that these historians, who are from different sections of society, have taken such a topic related to entertainment life into their works has been evaluated from the point of view of the historiography of the period. In the study, where the subject is discussed under two chapters, first, brief information was given about the historians who conveyed this story in order to understand their approach styles, then the story of acrobatics was handled through sources and various assessments were made in terms of historiography. In doing so, additions and details that complement each other and are not in one another have been presented as a technical issue to the attention of researchers studying the Mamlūk period.

Anahtar Kelimeler

History of Islām, Mamlūk historiography, social historiography, al-ʿad̲j̲āʾib wa’l-g̲h̲arāʾib, acrobatics.

Memlûk Mısır’ının Sosyal Hayatından Bir Kesit: Bir Cambazlık (Akrobasi) Hikâyesi

Öz

XIX. yüzyıldan itibaren sosyal tarihe dair anlatılar tarih kitaplarında daha fazla yer almaya başlamıştır. Batılı tarihçilerin Avrupa ve özellikle Fransa’ya mal ettikleri bu yaklaşım tarzı, İslâm dünyasının zengin tarih birikiminde çok erken dönemlerden itibaren mevcuttur. Nitekim İslâm tarih yazıcılığı için “altın çağ” olarak nitelenebilecek Memlûkler (648-923/1250-1517) döneminde de tarihçiler eserlerinde bu birikimin nadide örneklerini sergilemişlerdir. Memlûk tarihçileri hem tarih eserlerinin tür açısından çeşitliliğiyle hem de kroniklerinde yer verdikleri toplumsal yaşantının neredeyse her alanını kapsayan anlatılarıyla günümüze yaklaşacak ölçüde sosyal tarihçilik yapmışlardır. Öyle ki bu dönemde sosyal tarihçiliğe dair “el-‘Acâib ve’l-Garâib” gibi özel başlıklar dahi kullanılmıştır. Geniş bir okuyucu kitlesine sahip olan dönemin tarihçileri, eserlerini renkli ve ilginç hikâyelerle daha da cazip hâle getirmeye çalışmışlardır. Bu çalışmada da Memlûkler dönemine ait böyle renkli ve canlı bir hikâye örnek olarak seçilmiş, 829 (1426) yılında gerçekleşen ve toplumda büyük bir ilgiyle karşılanan cambazlık gösterileri ele alınmıştır. Dönemin beş tarihçisinin konuyla ilgili rivayetlerinin ayrıntılı bir şekilde incelendiği çalışmada hem Memlûk tarihiyle ilgili farklı ve toplumsal bir hikâye dikkatlere sunulmuş hem de Memlûk tarihçiliğinin bu yönü bir örnek üzerinden ortaya konulmuştur. Bunların yanı sıra toplumun farklı kesimlerinden olan bu tarihçilerin, eğlence hayatıyla ilgili böyle bir konuyu eserlerine almış olmaları dönemin tarihçiliği açısından değerlendirilmiştir. Konunun iki başlık altında ele alındığı çalışmada, öncelikle yaklaşım tarzlarının anlaşılması açısından bu hikâyeyi aktaran tarihçiler hakkında kısaca bilgi verilmiş, ardından kaynaklar üzerinden cambazlık hikâyesi aktarılmış ve tarihçilik açısından çeşitli değerlendirmeler yapılmıştır. Bunu yaparken rivayetlerin birbirini tamamlayan ve bir diğerinde olmayan ilave ve ayrıntılar Memlûkler dönemini çalışan araştırmacıların dikkatine teknik bir husus olarak sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

İslâm Tarihi, Memlûk tarihçiliği, sosyal tarihçilik, el-‘Acâib ve’l-Garâib, cambazlık.

Etik Beyan

-

Destekleyen Kurum

-

Teşekkür

-

Kaynakça

• Abdülbâsıt el-Malatî (2002). Neylü’l-Emel fî zeyli’d-Düvel (Ömer Abdüssellam Tedmürî, nşr.) (9 Cilt). Beyrut.
• Abdülbâsıt el-Malatî (2014). er-Ravzu’l-Bâsim fî havâdis̱i’l-ʿumr ve’t-terâcim (Ömer A. Tedmürî, nşr.) (4 Cilt). Beyrut.
• Akgündüz, A. (1993). Câmekiyye. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 7, s. 45-46). İstanbul: TDV Yayınları.
• Avcı, C. (2005). Muhammed Hamidullah'ın Tarih/İslâm Tarihi Araştırmalarındaki Metodu ve Bazı Görüşleri. Hayatı, Kişiliği ve Düşünceleriyle Muhammed Hamîdullah Sempozyumu, 18-19 Kasım 2005, Bursa: Bursa İl Müftülüğü Yayınları, 196-205.
• Ayalon, D. (1954). Awlâd al-Nâs. Encyclopaedia of Islam New Edition (EI²) (Cilt 1, s. 76).
• Ayaz, F. Y. (2008). Türk Memlükler Döneminde Saray Ağalığı Üstâdârlık (1250-1382). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Ayaz, F. Y. (2020). Memlükler’de Tarih ve Tarihçiler. Ankara: TTK Yayınları.
• Ayaz, F. Y. (2022a). Makrîzî (öl. 845/1442). İstanbul: Siyer Yayınları.
• Ayaz, F. Y. (2022b). Memlükler (1250-1517) (4. Baskı). İstanbul, Ankara: İSAM Yayınları.
• Beksaç, E. (2009). Sultan Hasan Külliyesi. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 37, s. 505-506). İstanbul: TDV Yayınları.
• Burke, P. (2010). Annales Okulu (çev. Mehmet Küçük). İstanbul: Doğubatı Yayınları.
• Cezerî, Muhammed b. İbrahim (1998). Havâdisü’z-zaman ve Enbâüh ve Vefeyâtü’l-ekâbir ve’l-a‘yân min Ebnâih (nşr. Ömer Abdüsselam Tedmürî) (Cilt 3). Beyrut.
• Çetin, A. (2002). Memlûk Devletinde Askerî Teşkilat. (Doktora Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Doris, B. A. (1992). Berkuk Külliyesi. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 5, s. 512-514). İstanbul: TDV Yayınları.
• Doris, B. A. (2001). Kalavun Külliyesi. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 24, s. 228-229). İstanbul: TDV Yayınları.
• Düzenli, A. (2021). İbn İyâs (1524?). İslam Medeniyetinde Bilim Öncüleri Tarih (ed. Cahit Külekçi). İstanbul: Mana Yayınları, 176-180.
• Erkal, M. (1991). Arşın. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 3, s. 411-413). İstanbul: TDV Yayınları.
• Eymen Fuâd Seyyid (2003). Makrîzî. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 27, s. 448-451). Ankara: TDV Yayınları.
• Eymen Fuâd Seyyid (2001). Kahire. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 24, s. 173-175). İstanbul: TDV Yayınları.
• Hallâk H. ve Sabbâğ, A. (1999). el-Mu‘cemü’l-câmi‘ fi’l-Mustalahât. Beyrut.
• Hatîb el-Cevherî (1970-1994). Nüzhetü’n-nüfûs ve’l-Ebdân fî Tevârîhi’z-zamân (nşr. Hasan Habeşî) (4 Cilt). Kahire.
• Hatîb el-Cevherî (1970). İnbâü’l-hesr bi-Ebnâi’l-‘asr (nşr. Hasan Habeşî). Kahire.
• İbn Hacer (1998). İnbâü’l-gumr bi-ebnâi’l-‘umr (nşr. Hasan Habeşî) (4 Cilt). Kahire.
• İbn İyâs (1982-1984). Bedâi‘u’z-zühûr fî Vekâi‘i’d-dühûr (nşr. Muhammed Mustafa) (5 Cilt). Kahire.
• İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ (1997-1999). el-Bidâye ve’n-Nihâye (nşr. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî) (21 Cilt). Cîze: Dârü Hicr.
• İbn Tağrîberdî (1984-2006). el-Menhelü’s-sâfî ve’l-Müstevfî ba‘de’l-Vâfî (nşr. Muhammed M. Emin-Nebîl Muhammed Abdülaziz) (12 Cilt). Kahire.
• Kalkaşendî, Ahmed b. Ali (1963). Subhu’l-a‘şâ fî Sınâ‘ati’l-inşâ. (15 cilt). Kahire.
• Kanat, C. (2007). Memlûk Devleti’nde Eğlence Kültürü. Tarih İncelemeleri Dergisi, 22 (1), 53-62.
• Kandemir, Y. (1999). İbn Hacer el-Askalânî. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 19, s. 514-531). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kasım Abduh Kasım (1983). Dirâsât fî Târîhi Mısri’l-İctimâî. Kahire: Dârü’l-Meârif.
• Kortantamer, S. (1994). Memlûk Tarihçiliğinde Bir Üslup Unsuru el’Acâib ve’l Garâib. Tarih İncelemeleri Dergisi, 9 (1), 69-87.
• Kurşun, Z. (1997). Hatîb el-Cevherî. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 16, s. 460-461). İstanbul: TDV Yayınları.
• Makrîzî (1956-1973). Kitâbü’s-Sülûk li-Ma‘rifeti Düveli’l-Mülûk (nşr. M. Mustafa Ziyâde-Saîd A. Âşûr) (12 Cilt). Kahire.
• Makrîzî (1957). Kitâbü İgâseti’l-ümme bi-Keşfi’l-Gumme (nşr. M. Mustafa Ziyâde-Cemaleddin eş-Şeyyâl), Kahire.
• Makrîzî (1995). Dürerü’l-ukûdi’l-ferîde fî Terâcimi A‘yâni’l-müfîde (nşr. Adnan Derviş-Muhammed el-Mısrî) (1-2. Cilt). Dımaşk.
• Makrîzî (2002). Dürerü’l-ukûdi’l-ferîde fî Terâcimi A‘yâni’l-müfîde (nşr. Mahmud el-Celîlî) (4 Cilt). Beyrut. Makrîzî (t.y.). Kitâbü’l-Mevâ‘iz ve’l-i‘tibâr bi-zikri’l-hıtat ve’l-âsâr. (2 Cilt). Beyrut.
• Muhammed Rezûk (1999). İbn İyâs. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 20, s. 97-98). İstanbul: TDV Yayınları.
• Özaydın, A. (1988). Abdülbâsıt el-Malatî. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 1, s. 201-202). İstanbul: TDV Yayınları.
• Rabbat, N. O. (1995). The Citadel of Cairo, Leiden-New York-Köln 1995.
• Reşîd b. Zübeyr (1959). ez-Zehâir ve’t-Tuhaf (thk. Muhammed Hamîdullah). Kuveyt: Dâiretü’l-Matbuât ve’n-Neşr.
• Sağlam, A. (2017). Mısır-Kahire Nâsıriyye Medresesi Vakfiyesi. Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, XV(1), 249-268.
• Sehâvî (t.y.). ed-Dav’ü’l-lâmi‘ li-ehli’l-karni’t-tâsi‘. (12 Cilt). Kahire.
• Seyyid Muhammed es-Seyyid (1995). Evlâdü’n-Nâs. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 11, s. 525-526). İstanbul: TDV Yayınları