Sâmiha Ayverdi’nin Eserlerinde Musiki

Yıl 2023, Sayı: Özel Sayı 1 (Cumhuriyetin 100. Yılına), 69 - 94, 27.10.2023

Seçil Dumantepe

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1357485

Öz

Sâmiha Ayverdi, roman, hikâye, deneme, hatıra, gezi, mektup gibi Türk edebiyatının pek çok türünde eserler vermiş, Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatının önemli yazarlarından biridir. Selçuklu’dan Osmanlı’ya, Cumhuriyet’ten bulunduğu döneme kadar uzanan süreçte Türk toplumunun geçirdiği değişim ve dönüşümler, bunların toplumun kültür, sanat hayatındaki yansımaları, insanın toplum ve kâinat içindeki yeri, varoluş amacı eserlerinin temel çerçevesini oluşturur. Ayverdi, ele aldığı bütün konulara tevhidi merkeze alan bir bakış açısıyla yaklaşır. Güzel sanatlara da bu açıdan yaklaşan yazar, bu konudaki görüş ve fikirlerini aktarırken, amacının ve olması gerekenin mazinin birikimlerine takılıp kalmak değil mazinin bereketlerini yaşanan zamana aşılayıp, yeni bir terkibe varmak olduğunu belirtir. Edebiyat, tiyatro, mimari, resim gibi güzel sanatların birçok dalıyla zenginleştirilmiş eserlerinde özellikle geniş yer verdiği sanat dallarından biri olan musikiyi de mazi, hal ve istikbal olmak üzere üç ayrı cepheden değerlendirir. Türk musikisi konusunda zengin bir bilgi birikimi olan yazarın hem romanlarında hem de diğer yazılarında bu birikimin izlerini geniş ölçüde görmek mümkündür. Bu çalışmanın amacı, yazarın musikiye dair yaklaşımını tüm yönleriyle ortaya koymaktır.
Çalışmanın giriş bölümünde Ayverdi’nin sanat, sanatta şekil ve mana, sanatın amacı, sanatkâr hakkındaki görüşleri üzerinde ana hatlarıyla durulduktan sonra musikiye dair eserlerinde ortaya koyduğu görüş ve düşünceleri, “Türk musikisi” ve “Batı musikisi” olmak üzere iki temel başlık altında verilmiştir. Türk musikisi konusundaki tespit ve değerlendirmeleri “Dinî musiki”, “Klasik Türk musikisi” ve “Türk halk musikisi” başlıkları altında örneklerle ortaya konulmuştur. Batı musikisi konusundaki düşünceleri Türk musikisiyle karşılaştırılmalı bir şekilde değerlendirildikten sonra, Türk musikisinin geldiği nokta, ıslahatı hakkındaki düşünce, eleştiri ve önerilerine yer verilmiştir. Ayverdi, görüşleriyle bugüne de hizmet edebilecek mütefekkir bir yazardır.

Anahtar Kelimeler

Sâmiha Ayverdi, güzel sanatlar, musiki, Türk musikisi, Batı musikisi.

Music in Sâmiha Ayverdi’s Works

Öz

Sâmiha Ayverdi is a major writer of Turkish literature during the Republican period who worked in a variety of genres including novels, novellas, essays, memoirs, travelogues, and letters. The basic framework of her works is comprised of the changes and transformations of Turkish society from the Seljuks to the Ottoman Empire and from the Republic to the present day, their reflections on the culture and art life of the society, the place of man in society and the universe, and the purpose of life. Ayverdi handled all of the themes she addressed from a monotheistic perspective. While conveying her comments and ideas on this issue, the author, who looked at the fine arts from this perspective, emphasized that her purpose and what should be done is not to be stuck in the past, but to infuse the blessings of the past into the present and reach a new synthesis. She examined music, which is one of the areas of art that plays a particularly large role in her works enriched with many branches of fine arts such as literature, theater, architecture, and painting, from three perspectives: past, present, and future. The author had a rich knowledge of Turkish music, and it is possible to see traces of her knowledge both in her novels and in other works. This study aims to reveal the author’s approach to music in all its aspects.
The introduction of the study focuses on Ayverdi’s views on art, form, and meaning in art, the purpose of art, and the artist, and then her opinions and thoughts in her works on music are given under two main headings: “Turkish music” and “Western music”. Her determinations and evaluations of Turkish music are presented with examples under the headings of “Religious music”, “Classical Turkish music” and “Turkish folk music”. Following a comparison of her opinions on Western music against Turkish music, the conclusion offers her thoughts, criticisms, and recommendations on the current situation of Turkish music and its reform. Ayverdi was an intellectual writer whose ideas can still be useful today.

Anahtar Kelimeler

Sâmiha Ayverdi, fine arts, music, Turkish music, Western music.

Kaynakça

• Aygen, Ş. (2013). Maziye Eğilen Sanatkâr. (Her Hafta, 10.9.1949, Sayı: 115, s. 8). O da Bana Kalsın: Röportajlar, Anketler (1b.). İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayvazoğlu, B. (1988). Sâmiha Ayverdi’nin Mensur Şiirleri. (Tercüman, 15 Temmuz 1988) Kubbealtı Akademi Mecmuâsı, Yazı Hayatının 50. Yılında Sâmiha Ayverdi Hâtıra Sayısı, 17(4), 49.
• Ayverdi, S. (1942a). Yaşayan Ölü. İstanbul: Gayret Kitabevi.
• Ayverdi, S. (1942b). İnsan ve Şeytan. İstanbul: Gayret Kitabevi
• Ayverdi, S. (1944). Yolcu Nereye Gidiyorsun. İstanbul: Gayret Kitabevi.
• Ayverdi, S. (1973). İbrahim Efendi Konağı. İstanbul: Baha Matbaası.
• Ayverdi, S. (1974a). Bir Dünyadan Bir Dünyaya. Ankara: Hülbe Yayınları.
• Ayverdi, S. (1974b). Mesih Paşa İmamı. İstanbul: Damla Yayınları.
• Ayverdi, S. (1976a). Gençlik Mes’eleleri ve Mes’ulleri. Millî Kültür Meseleleri ve Maârif Davamız. Kültür Bakanlığı, Kültür Eserleri: 12, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Ayverdi, S. (1976b). Doğu ve Batı San’atının Hareket Noktaları. Millî Kültür Meseleleri ve Maârif Davamız. Kültür Bakanlığı, Kültür Eserleri: 12, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Ayverdi, S. (1976c). Glinka’lara Yakışır. Millî Kültür Meseleleri ve Maârif Davamız. Kültür Bakanlığı, Kültür Eserleri: 12, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Ayverdi, S. (1976d). Bir Uyanış. Millî Kültür Meseleleri ve Maârif Davamız. Kültür Bakanlığı, Kültür Eserleri: 12, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Ayverdi, S. (1976e). Kandilli Kız Lisesi’nde Verilen Konferans. Millî Kültür Meseleleri ve Maârif Davamız. Kültür Bakanlığı, Kültür Eserleri: 12, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
• Ayverdi, S. (1977a). Batmayan Gün. İstanbul: Damla Yayınları.
• Ayverdi, S. (1977b). İstanbul Geceleri. İstanbul: Baha Matbaası.
• Ayverdi, S. (1985a). Ne idik Ne Olduk. Ne İdik Ne Olduk. İstanbul: Hülbe Yayınları.
• Ayverdi, S. (1985b). Kanunî Andon. Ne İdik Ne Olduk. İstanbul: Hülbe Yayınları.
• Ayverdi, S. (1985c). Remziye Hanımefendi. Ne İdik Ne Olduk. İstanbul: Hülbe Yayınları.
• Ayverdi, S. (1988). Libâde. Hey Gidi Günler Hey. İstanbul: Hülbe Yayınları.
• Ayverdi, S. (1993). Ateş Ağacı. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, S. (1995a). Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî’den Bugüne Kalanlar. Âbide Şahsiyetler. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, S. (1995b). Mesnevî Terbiyesi ve İnsanlık Âlemi. Âbide Şahsiyetler. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, S. (1995c). San’at ve Saltanat. Âbide Şahsiyetler. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, S. (1995d). Dede Efendi. Âbide Şahsiyetler. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, S. (1995e). Bir Vatan ve Îman Âbidesi Tevfik İleri. Âbide Şahsiyetler. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, S. (1995f). Dost. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, S. (1996a). Eski İzlerimiz. Ah Tuna Vah Tuna. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, S. (1996b). Serhat Gâzîleri. Ah Tuna Vah Tuna. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, S. (1996c). İnsan ve Ağaç. Ah Tuna Vah Tuna. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, S. (1996d). Kudretullah Efendi. Ah Tuna Vah Tuna. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, S. (1996e). İstanbul Rüyâ Görüyor. Ah Tuna Vah Tuna. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, S. (1996f). Nehr-i Azîz. Ah Tuna Vah Tuna. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, S. (1999). Türk Tarihinde Osmanlı Asırları. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, S. (2006). Türk’ün Ses Dünyâsı. Dünden Bugüne Ne Kalmıştır?. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, S. (2018a). Boğaziçi’nde Tarih. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, S. (2018b). Edebî ve Manevi Dünyası İçinde Fatih. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Ayverdi, S. (2020). Mehmet Turgut. Mektuplar 10, İlim, Fikir ve Sanat Adamları. İstanbul: Kubbealtı Yayınları. Berker, E (1985). Türk Musikisinde Dönemler. Erdem. 1(1), 147-168.
• Çağın, Ş. (2022). Edebiyat ve Diğer Güzel Sanatlar, Ahmet Mithat’tan Tanpınar’a. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Çavdaroğlu, S. Z. (2009). Türk Tasavvuf Musikîsinin Oluşum Süreci ve İcra Mekânları Tekkeler. http://www.musikidergisi.net/?p=1122, Erişim tarihi: 25.08.2023.
• Değirmencioğlu, C. (2005). Çağdaş Düşünce Hayatımızda Sâmiha Ayverdi. Kubbealtı Akademi Mecmuâsı, Sâmiha Ayverdi Hâtıra Sayısı, 34(2), 41-52.
• Demirci, M. (2003). Türk Tasavvufunda Sâmiha Ayverdi’nin Yeri. Vefâtının 10. Yılında Sâmiha Ayverdi’nin Hâtırasına- 3.Bin Yıla Girerken Türk ve Müslüman Dünyasında Sosyo-Kültürel Yapının Yeniden Teşekkülü Sempozyum Bildirileri (haz. Ayşe Yıldız Topuz). (s. 81-93). Ankara: Kubbealtı Yayınları.
• Gümüştekin, A. (2016). Türk Müzik Tarihine Genel Bir Bakış. (ankaenstitusu.com), Erişim tarihi: 15.08.2023.
• Güner, A.O. (2013). Kültür Meselelerimiz Samiha Ayverdi’nin Görüşleri (Türk Edebiyatı Dergisi, Şubat 1984, Sayı 124, s. 9-13). O da Bana Kalsın: Röportajlar, Anketler (1b.). İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 167-182.
• Gürsoy, K. (1988). Sâmiha Ayverdi’nin Tefekkür Dünyası ve Din. Kubbealtı Akademi Mecmuâsı, Yazı Hayatının 50. Yılında Sâmiha Ayverdi Hâtıra Sayısı, 17(4), 47-54.
• Gürsoy, K. (2003). Değerlendirme. Kenân Gürsoy. Vefâtının 10. Yılında Sâmiha Ayverdi’nin Hâtırasına- 3.Bin Yıla Girerken Türk ve Müslüman Dünyasında Sosyo-Kültürel Yapının Yeniden Teşekkülü Sempozyum Bildirileri (haz. Ayşe Yıldız Topuz). (s. 291-294). Ankara: Kubbealtı Yayınları.
• Himran, N. ve Fikri, G. (2015). Mülâkatlar. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Işık, E. (1988). Millî Kültür ve Millî Birlik. Kubbealtı Akademi Mecmuâsı, Yazı Hayatının 50. Yılında Sâmiha Ayverdi Hâtıra Sayısı, 17(4), 105-110.
• İmre, Ş. (2015). Mülâkatlar. İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
• Kandemir, F. (2013). Kıymetli Romancımız Samiha Ayverdi Diyor ki (Edebiyat Alemi Gazetesi, 14 Temmuz 1949, s. 4). O da Bana Kalsın: Röportajlar, Anketler (1b.). İstanbul: Kubbealtı Yayınları, s. 13-21.
• Kızıltuğ, F. (2005). Sâmiha Ayverdi’nin Eserlerindeki Musiki Unsurları. Kubbealtı Akademi Mecmuâsı, Sâmiha Ayverdi Hâtıra Sayısı, 34(2), 96-101.
• Koç, T. (2022). İslâm Estetiği. Ankara: İSAM yayınları.
• Levendoğlu, O. (2005). Tarih İçinde Geleneksel Türk Sanat Müziği ve Diğer Kültürlerle Etkileşimleri. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(19), 253-262.
• Millî Gençlik (2013). Samiha Ayverdi ile Konuşma. (Millî Gençlik (6-7), Mayıs-Haziran 1975, s. 24-33). O da Bana Kalsın: Röportajlar, Anketler. İstanbul: Kubbealtı Yayınları, 79-94.
• Özcan, N. (1993). Cami musikisi. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 7, s. 102). İstanbul: TDV Yayınları.
• Özcan, N. (1994). Dinî musiki. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 9, s. 359-360). İstanbul: TDV Yayınları.
• Özcan, N. (2001). İsmail Dede Edendi, Hamâmîzâde. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 23, s. 93-95). İstanbul: TDV Yayınları.
• Turan, A.N. (2003). Sâmiha Ayverdi’nin Geleneğe ve Milliyetçiliğe Bakışı. Vefâtının 10. Yılında Sâmiha Ayverdi’nin Hâtırasına- 3.Bin Yıla Girerken Türk ve Müslüman Dünyasında Sosyo-Kültürel Yapının Yeniden Teşekkülü Sempozyum Bildirileri (haz. Ayşe Yıldız Topuz). (s. 255-259). Ankara: Kubbealtı Yayınları.
• Yardım, A. (1988). İslâm Edebiyâtı Geleneği ve Sâmiha Ayverdi. Kubbealtı Akademi Mecmuâsı, Yazı Hayatının 50. Yılında Sâmiha Ayverdi Hâtıra Sayısı, 17 (4), 101-104.
• Yardım, E. S. (2005). Sâmiha Ayverdi’de Tasavvuf Düşüncesi Üzerine Tespitler. Kubbealtı Akademi Mecmuâsı, Sâmiha Ayverdi Hâtıra Sayısı, 34(2), 77-84.
• Yavuz, Y. Ş. (1992). Bezm-i Elest. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 6, s. 106-108). İstanbul: TDV Yayınları.
• Yetiş, K. (1993). Sâmiha Ayverdi, Hayatı ve Eserleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Yetiş, K. (2003). Sâmiha Ayverdi’nin Kültüre ve Güzel Sanatlara Bakışı. Vefâtının 10. Yılında Sâmiha Ayverdi’nin Hâtırasına- 3.Bin Yıla Girerken Türk ve Müslüman Dünyasında Sosyo-Kültürel Yapının Yeniden Teşekkülü Sempozyum Bildirileri (haz. Ayşe Yıldız Topuz). (s. 121-133). Ankara: Kubbealtı Yayınları.