Folklorda Feminist Kodlama Stratejileri: Ankara Kalecik Örneği

Yıl 2023, Sayı: Özel Sayı 1 (Cumhuriyetin 100. Yılına), 574 - 590, 27.10.2023

Pınar Karataş

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1360015

Öz

Folklor alanında kadınla ilgili çalışmalar en erken dönemden itibaren ele alınmaktadır; ancak feminist bakış açısıyla folklora yaklaşım 1970’lerden itibaren Amerikalı halkbilimciler tarafından kavramsallaştırılmıştır. Günümüze kadar olan süreçte feminist çalışmalarda, feminist eleştiri aracılığıyla kültürün ve kültürün inşa edildiği retoriğin erkek bakış açıları tarafından şekillendirilip egemen kılındığı ortaya konulmaya çalışılmış; alan araştırmaları, sözlü tarih projeleri ve edebiyat tarihi araştırmaları aracılığıyla mevcut kadın yaşamlarının kaydedilmesi sağlanmış ve kadın-merkezli estetik bir dil ve teorinin ortaya çıkarılması, keşfedilmesi ve geliştirmesi üzerine odaklanılmıştır. Bu bağlamda kadınların folklor aracılığıyla ifade etmek istedikleri mesajları geliştirmiş oldukları bazı stratejilerle kodladıkları görülmüştür. Bu kodlama stratejileri erkek kültürüyle ilişkilendirilen ancak feminist amaçlara göre uyarlanmış malzemeyi ifade eden uyarlama (appropriation), kadının folklor ürünü ile kendisi arasında bir bağ kurarak kendini ironik bir şekilde ifade etmesini esas alan kıyaslama (juxtaposition), feminist bir mesajın yıkıcı gücünü ortadan kaldıran veya dikkati ondan uzaklaştıran dikkati dağıtma (distraction); mecaz, kişiliğine bürünme ve lafı dolandırma yöntemleriyle dolaylı bir şekilde mesajın iletildiği dolaylama (indirection); baskın kültür tarafından zararsız, önemsiz, konuyla ilgisiz olarak düşünülen bir biçimin, bir tarzın ya da bir türün kullanıldığı önemsizleştirme (trivialization) ve yetersizlik iddiası ve rolüyle ataerkil beklentilere karşı direnci ifade eden yetersizlik (incompetence) olmak üzere altıya ayrılmıştır. Ayrı ayrı ve sınırlı şekilde tanımlanmasına rağmen pek çok kodlama örneğinde iki ya da daha fazla stratejinin birleşimi söz konusudur. Joan N. Radner ve Susan S. Lanser tarafından tanımlanan bu kodlama stratejileri Ankara’nın Kalecik ilçesinde kadınlardan derlenen folklor unsurları üzerinden ele alınmış ve feminist bakış açısıyla değerlendirmelerde bulunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Feminizm, feminist folklor, kadın folkloru, kodlama stratejileri.

Feminist Coding Strategies in Folklore: The Example of Ankara Kalecik

Öz

Although studies on women in the field of folklore have been addressed from the earliest period, the approach to folklore from a feminist perspective has been conceptualized by American folklorists since the 1970s. In feminist studies until today, it has been tried to reveal that culture and the rhetoric through which culture is constructed are shaped and dominated by male perspectives through feminist criticism. Current women's lives were recorded through field research, oral history projects and literary history research, and the focus was on revealing, exploring and developing a woman-centered aesthetic language and theory. In this context, it has been observed that women encode the messages they want to express through folklore with some strategies they have developed. It is divided into six, these coding strategies include: appropriation, which refers to material associated with male culture but adapted for feminist purposes; juxtaposition, which is based on a woman expressing herself ironically by establishing a bond between herself and the folklore product; distraction a method that eliminates the destructive power of a feminist message or draws the attention away from it, indirection, where the message is conveyed indirectly through metaphor, impersonation, and circumlocution, trivialization, in which a form, style or genre is considered harmless, unimportant and irrelevant by the dominant culture is used, and incompetence, which expresses resistance to patriarchal expectations with the claim and role of inadequacy. Although defined separately and in a limited way, many coding examples involve a combination of two or more strategies. These coding strategies defined by Joan N. Radner and Susan S. Lanser were discussed through folklore elements collected from women in the Kalecik district of Ankara and evaluated from a feminist perspective.

Anahtar Kelimeler

Feminizm, feminist folklore, women folklore, strategies of coding.

Kaynakça

• Aça, M. (2017). Türkiye’deki kadın Folkloru Çalışmaları üzerine Bir Değerlendirme. Kadın Folkloru Kuram ve Yöntem Üzerine Yazılar (Ed. Mehmet Ali Yolcu). Konya: Kömen Yayınları.
• Bergson, H. (2015). Gülme Komiğin Anlamı Üzerine Deneme (Çev. Yaşar Avunç). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Çek, S. (2014). Ninnilerde Kadın Anlatıcının Sesi. Ankara: Harf Yayınları.
• Çobanoğlu, Ö. (2015). Halkbilimi Kuramları ve Araştırma Yöntemleri Tarihine Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları. Donovan, J. (2014). Feminist Teori. (Çev.: Aksu Bora), İstanbul: İletişim Yayınları.
• Farrer, Clair R. (Ed.) (1975a) Women and Folklore. University of Texas Press.
• Farrer, Clair R. (1975b), Introduction: Women and Folklore: Images and Genres. The Journal of American Folklore , Jan. - Mar., 1975, Vol. 88, No. 347, Women and Folklore (Jan. - Mar., 1975), pp. v-xv.
• Güngör, A. (2006). Tabu-Örtmece (Euphemism) Sözler Üzerine. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 29, 69-93.
• Jordan, Rosan A. And Susan J. Kalcik (1985). Women's Folklore, Women's Culture. University of Pennsylvania Press.
• Kaderli, Z. (2020). Kültürel ve Bilimsel Söylemlerin İnşa Mekanizmaları Bağlamında Beden Ankara: Nobel Yayınları.
• Kaderli, Z. (2017). Deliorman Türk Kadın Toplumunda Kadın Cinselliğini Baskılayıcı Sosyo-Kültürel Söyleme Meydan Okumanın Müzikal Yolları: Yalabık Çoban ve Değirmenci Dayı Türküleri. Journal of Turkish Studies, 12(22), 413-430.
• Kaderli, Z. (2023). Eleştirel Folkloristik Bağlamında Kadın Bedeninin Gerçek Yaşam Deneyimine Yönelik Performatif İmkânları. Milli Folklor, 18, 48-60.
• Kahveci, Zeynep N. (2021). Beypazarı’nda Kadının Ev İçi Emeğinin Dönüşümü: Deneyim ve Aktarım. Folklor Edebiyat. 27(106), 75-98.
• Kousaleos, N. (1999). Feminist Theory and Folklore. Folklore Forum. 30(112), 19-34.
• Lewis, Mary Ellen B. (1974). The Feminists Have Done It: Applied Folklore. The Journal of American Folklore, Vol. 87, No. 343, Archer Taylor Memorial Issue. (Jan. - Mar. 1974), pp. 85-87.
• Maden, P. (2005), Performans Teori Doğrultusunda Bir Türkünün İncelenmesi: Elimi Sundum Astara. Folklor Edebiyat, 11 (42), 205-215.
• Mills, M. (1993). Feminist Theory and the Study of Folklore: A Twenty-Year Trajectory toward Theory, Western Folklore. 52, 2/4, Theorizing Folklore: Toward New Perspectives on the Politics of Culture. (Apr. - Oct., 1993), pp. 173-192.
• Ölçer Özünel, E. (2017). Masal Mekânında Kadın Olmak. Ankara: Geleneksel Yayıncılık.
• Paredes, A. & Richard B. (1972). Towards New Perspectives in Folklore. Austin: University of Texas Press.
• Preston, Cathy Lynn. (1996). Feminist Approaches to Folklore. in American Folklore: An Encyclopedia, edited by Jan Harold Brunvand. New York: Garland Publishing. p. 516-520.
• Radner, Joan N. and Susan S. Lanser (1987). The Feminist Voice: Strategies of Coding in Folklore and Literature. The Journal of American Folklore, 100( 398), 412-425.
• Rosaldo, M. Z. and L. Lamphere (Eds.), (1974). Women, Culture, and Society. Stanford. CA: Stanford University Press.
• Rosan A. Jordan and Susan J. Kalcik (Ed.). (1985), Women's Folklore, Women's Culture. Philadelphia: University of Pennsyl vania Press.
• Somuncuoğlu Özot, G. (2020). Altın Işık Masallarındaki Kadın Tipinin Kültürel Bellek ve Feminist Söylem Bağlamında İncelemesi. Milli Folklor, 16, 40-51.
• Taş, G. (2016). Feminizm Üzerine Genel Bir Değerlendirme: Kavramsal Analizi, Tarihsel Süreçleri ve Dönüşümleri. Akademik Hassasiyetler, 3(5), 163-175.
• Weigle, M. (1978). Women as Verbal Artists: Reclaiming the Sisters of Enheduanna. Frontiers: A Journal of Women Studies, Vol. 3, No. 3 (Autumn, 1978), pp. 1-9.
• Williams, B. (1984). Why Migrant Women Feed Their Husbands Tamales: Foodways as a Basis for a Revisionist View of Tejano Family Life. In Ethnic and Regional Foodways in the United States: The Performance ofcroup Identity, ed. Linda Keller Brown and Kay Mussell, Knoxville: University of Tennessee Press.
• Yalçın, O. (2021). Türk Kültüründe Ev ve Çöp İlişkisi: Ekofeminist Bir Yaklaşım. Milli Folklor, 17(130), 156-167.
• Yıldız Altın, K. (2021). Kadın ve Şeytan: Güney Sibirya Sahası Türk Halk Anlatıları Üzerine Bir İnceleme. Folklor Edebiyat, 27(106), 129-146.
• Yurtsever, D. (2019). Feminist Kuramlar Bağlamında Dede Korkut Kitabı’nda Kadın. Yüksek Lisans Tezi. Aksaray: Aksaray Üniversitesi.
• Kaynak Kişiler
• KK-1: Saffet Pamuksuz. 1934 Kalecik doğumlu, ilkokul mezunu, ev hanımı Görüşme tarihi: 27.08.2004.
• KK-2: Eminem Maden. 1933 Kalecik doğumlu, ilkokul mezunu. Görüşme tarihi: 06.03.2006.
• KK-3: Fatma Semerci. 1925 doğumlu, düğün aşçısı, okuma yazması yok. Görüşme tarihi: 17.07.2004.
• KK-4: Molla Bostancı. 1916 Kalecik doğumlu, ev hanımı, okuma yazması yok. Görüşme tarihi: 30.08.2004.
• KK-5: Ayşe Küçükterzi. 1946 Kalecik doğumlu, terzi, ilkokul mezunu. Görüşme tarihi: 06.03.2006/23.07.2023
• KK-6: Fatma Kale. 1946 Kalecik doğumlu, ev hanımı, okuma yazması yok. Görüşme tarihi: 12.02.2006
• KK-7: Hilal Semerci. 1983 Kalecik doğumlu, lise mezunu, ev hanımı. Görüşme tarihi: 07.09.2004/23.09.2023
• KK-8: Ayten Semerci. 1962 Kalecik doğumlu, lise mezunu, ev hanımı. Görüşme tarihi: 07.09.2004/23.09.2023
• KK-9: Hacer Avcı. 1945 Kalecik doğumlu, ilk okul mezunu, ev hanımı. Görüşme tarihi: 07.09.2004.
• KK-10: Ümmühan Karadoğan. 1965 Kalecik doğumlu, ev hanımı ilkokul mezunu. Görüşme tarihi: 12.07.2004.
• KK-11: Nimet Maden. 1964 Kalecik doğumlu, emekli, üniversite mezunu. Görüşme tarihi: 23.09.2023.
• KK-12: Esra Yüceer. 1983 Kalecik doğumlu, üniversite mezunu. Görüşme tarihi: 23.09.2023.
• KK-13: Nihal Özer. 1978 Kalecik doğumlu, ev hanımı, üniversite mezunu. Görüşme tarihi: 23.09.2023.
• KK-14: Nezahat Sağlam, 1958 Kalecik doğumlu, üniversite mezunu, ev hanımı. Görüşme tarihi: 23.09.2023
• KK- 15: Yasemin Köse, 1961 Kalecik doğumlu, lise mezunu, emekli memur. Görüşme tarihi: 23.04.2023