Mitlerde Yılan: İyi ve Kötünün Değişen Yüzü

Yıl 2023, Sayı: Özel Sayı 1 (Cumhuriyetin 100. Yılına), 614 - 628, 27.10.2023

Sedef Ayyıldız

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1360491

Öz

Mitler, toplumların yüzyıllar hatta bin yıllar boyunca birbirlerinden alıp, nesilden nesile aktardıkları öykülerdir. Zaman içerisinde yazıya dökülen bu hikâyeler, günümüzde de hala varlıklarını sürdürmektedirler. İnsanın düş gücünün bir yaratısı olan mitler, bazılarına göre tarihsel gerçeklikle doğrudan bir bağlantısı olmayan, efsane, destan, masal ve hikâye gibi kavramlardan ayrı olarak değerlendirilir. Bu çalışma, Anadolu, Mezopotamya ve Mısır uygarlıklarında yılan motifinin taşıdığı anlamlar ve bu motifin insanlarla olan ilişkisine odaklanacaktır. Söz konusu uygarlıklarda, yılan motifleri genellikle dini ve mitolojik metinlerde, sanatta ve gündelik yaşamda önemli bir yer tutar. Yılanın, çeşitli tanrılarla ve spiritüel ritüellerle bağlantısı, bu uygarlıkların inanç sistemlerini ve yaşam biçimlerini derinden etkilemiştir. Yılanın hem iyi hem de kötü niteliklere sahip olduğu bu metinlerde sıkça görülür. Bu sürüngen yaratıklar, modern Anadolu kültüründe Şahmeran olarak bilinirken, daha eski dönemlerde Hitit uygarlığı döneminde ise İlluyanka adıyla tanınan mitolojik bir figür olarak karşımıza çıkar. Bu çalışma, söz konusu uygarlıklardaki yılan motifi temelinde dönüşüm, yeniden doğuş, bilgelik, iyileştirme ve yaratıcılık gibi unsurları ele almaktadır.

Anahtar Kelimeler

Hitit, Mısır, Mezopotamya, Yılan, Mitos.

The Snake in Myths: The Changing Face of Good and Evil

Öz

Myth is a narrative that societies have taken from each other and passed on from generation to generation for centuries, even millennia. These stories, written down over time, still persist today. Myths, a creation of human imagination, are considered by some to have no direct connection with historical reality, distinguished from concepts such as legend, epic, fairy tale, and story. This study will focus on the meanings of the serpent motif in Anatolian, Mesopotamian, and Egyptian civilizations and its relationship with humans. In these civilizations, snake motifs often occupy an important place in religious and mythological texts, art, and daily life. The connection of the snake with various deities and spiritual rituals has deeply influenced the belief systems and lifestyles of these civilizations. In these texts, it is often seen that the snake has both good and bad qualities. In modern Anatolian culture, these reptilian creatures are known as Shahmaran, while in earlier times, during the Hittite civilization era, they are known as a mythological figure named as Illuyanka. This study addresses elements such as transformation, rebirth, wisdom, healing, and creativity based on the snake motif in these civilizations.

Anahtar Kelimeler

Hittite, Egypt, Mesopotamia, Serpent, Myth.

Kaynakça

• Balıkçı, Ş. (2018). Şahmeran Efsanesi ve Yılan Tılsımlarının Psikanalitik Açıdan Değerlendirilmesi. Uluslararası Folklor Akademi Dergisi, 1(1), 53-64.
• Britannica, T. Editors of Encyclopaedia (2023, July 11). naga. Encyclopedia Britannica. https://www.britannica.com/topic/naga-Hindu-mythology, [Erişim tarihi: 18.09.2023].
• Borghouts, J. F. (1973). The Evil Eye of Apopis. The Journal of Egyptian Archaeology, 59, 114-150.
• Budge, E. A. W. (1906). The Egyptian Heaven and Hell. Chicago: The Open Court Publishing.
• Budge, E. A. W. (1969). The Gods of the Egyptians. New York: Dover Publications.
• Budge, E. A. W. (2001). Mısır’da Ölüm Sonrası Fikri (R. Ekiz, Çev.). İstanbul: Ege Meta Yayınları.
• Conteneau, G. (1939). L’Epopée de Gilgamesh. Paris.
• Currid, J. D. (1995). The Egyptian Setting of the Serpent Confrontation in Exodus 7, 8-13. Biblische Zeitschrift, 39(2), 203-224.
• Çıblak, N. (2007). Tarsus Kültürünün Tanıtımında Şahmeran Efsanelerinin Önemi. Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(1), 185-196.
• Doxey, D. M. (2001). Nephthys. D. B. Redford (Ed.), The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt (C. 2, ss. 518-519). New York: Oxford University Press.
• Doxey, D. M. (2001). Sobek. D. B. Redford (Ed.), The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt (C. 3, ss. 300-301). Oxford University Press.
• Dinçol, A. M. (1982). Anadolu Uygarlıkları. Görsel Anadolu Tarihi Ansiklopedisi I (s. 18-120). İstanbul: Görsel Yayınları.
• Durbilmez, B., ve Tekin, F. (2020). Kazan-Tatar Türklerinin Halk Anlatılarında ‘Yılan’, ‘Ejderha’ ve ‘Yuha’. Türk Dünyası Araştırmaları, 124(245), 307-326.
• Durbilmez, B., ve Gezer, Ş. (2022). Kırgızistan’da Kara İyelerle ve Devlerle İlgili İnanışlar: Kırgız-Türk Destanlarından Örneklerle. Millî Folklor, 34(133), 58-70.
• Eliade, M. (1959). Naissances Mystiques. Essai sur Quelques Types D’initiation. Paris: Gallimard.
• Eliade, M. (2003). Dinsel İnançlar ve Düşünceler Tarihi, Cilt I: Taş Devrinden Eleusis Mysteria’larına (A. Berktay, Çev.). Kabalcı Yayıncılık.
• Eliade, M. (2014). Dinler Tarihine Giriş. Cilt 1 (L. A. Özcan, Çev., 2. Baskı). Kabalcı Yayıncılık.
• Graindorge, C. (2001). Sokar. In D. B. Redford (Ed.), The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt (C. 3, ss. 305-307). New York: Oxford University Press.
• Griffiths, J. G. (2001). Isis. D. B. Redford (Ed.), The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt (C. 2, ss. 188-191). New York: Oxford University Press.
• Güterbock, H. G. (1961). Hittite Mythology. S. Kramer (Ed.), Mythologies of the Ancient World. New York.
• Hansen, N. B. (2001). Snakes. D. B. Redford (Ed.), The Oxford Encyclopedia of Ancient Egypt (C. 3, ss. 296-299). Oxford University Press.
• Hart, G. (2005). The Routledge Dictionary of Egyptian Gods and Goddesses. New York: Routledge.
• Heidel, A. (1946). The Gilgamesh Epic and the Old Testament Parallels. Chicago: University of Chicago Press. Hoffner, H. A. (1990). Hittite Myths. Georgia.
• Hornung, E. (2006). Kadim Mısır Ötedünya Kitapları (Z. A. Yılmazer, Çev.). Kabalcı Yayınevi.
• Kaya, K. (2003). Hint Mitolojisi Sözlüğü (2. baskı). Ankara: İmge.
• Kemp, B. (2005). 100 Hieroglyphs: Think Like an Egyptian. Londra: Granta Books.
• Laroche, E. (1965). Textes mythologiques hittites en transcription 1: Mythologie anatolienne. Revue Hittite et Asianique 23(77), 61-178.
• Laroche, E. (1968). Mytholologie D’origine Étrangére. Revue Hittite et Asianique, XXVI(82), 5-90.
• Lurker, M. (1987). Snakes. M. Eliade (Ed.), The Encyclopedia of Religion (C. 13, ss. 370-374). Macmillan.
• Mackenzie, D. A. (1996). Çin ve Japon Mitolojisi (K. Akten, Çev.). Ankara: İmge Kitabevi.
• Morenz, L. D. (2004). Apophis: On the Origin, Name, and Nature of an Ancient Egyptian Anti‐God. Journal of Near Eastern Studies, 63(3), 201-205.
• Nougayrol, J. (1970). La religion Babylonienne. H.-C. Puech (Ed.), Histoire des Religions I (pp. 203-249). Gallimard.
• Ogden, D. (2013). Dragons, Serpents and Slayers in the Classical and Early Christian Worlds. New York: Oxford University Press.
• Özdemir, H. (1997). Geleneksel Kültürümüzde Şahmeran. V. Milletlerarası Türk Halk Kültürü Kongresi, Halk Edebiyatı Seksiyon Bildirileri (II. Cilt, ss. 225-228). KB Yayınları.
• Pinch, G. (2002). Handbook of Egyptian Mythology. Santa Barbara: ABC-CLIO Press.
• Remler, P. (2010). Egyptian Mythology A to Z. New York: Chelsea House Publishers.
• Rhys Davids, T. W. (1911). Buddhist India. New York: G.P. Putnam’s Sons.
• Roberts, J. (2004). Chinese Mythology A to Z. New York: Facts on File.
• Schweizer, A. (2010). The Sun God’s Journey Through the Netherworld. Ithaca: Cornell University Press.
• Sivri, M. & Akbaba, C. (2018). Dünya Mitlerinde Yılan. Folklor/Edebiyat, 24(96), 53-64.
• Şamlıoğlu, İ. E. (2020). Antik Mısır Mitolojisinde Apep-Ra Düellosu ve Hz. Musa’nın Yılana Dönüşen Asası: Karşılaştırmalı Bir Değerlendirme. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 61(1), 31-57.
• Şimşek, E. (1995). Bir Olağanüstü Varlığın Yaratılış Miti: Şahmeran, Tuncer Gülensoy Armağanı. 333-338. Kayseri: Bizim Gençlik Yayınları.
• Wilkinson, R. H. (2003). The Complete Gods and Goddesses of Ancient Egypt. Thames & Hudson