Batı Grubu Ağızlarında Yükümlülük Kipliği

Yıl 2023, Sayı: Özel Sayı 1 (Cumhuriyetin 100. Yılına), 391 - 405, 27.10.2023

Şerife Sazak

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1361090

Öz

Kiplik ile ilgili çalışmalarda sıklıkla ele alınan yükümlülük, konuşmacı ve eylemi gerçekleştirecek kişinin arasındaki diyaloğa göre birçok farklı anlamı barındıran bir konuyu kapsar. Bir milletin yaşayışını ele alan ve kültürümüze ait önemli izler taşıyan ağız metinleri, içinde yaşama dair tüm olasılıkları ve çeşitliliği ihtiva etmesi dolayısıyla dil incelemeleri bakımından büyük bir derlem meydana getirir. Dolayısıyla bu metinlerde, konuşma unsurları net olarak gözlemlenerek dildeki anlam çeşitliliğini ortaya koyulmuş olur. Anlam bilimi ile yakın bir ilişki içinde olan kiplik konusunun bir türünü oluşturan yükümlülük kavramı ağız metinlerinde ayrıntılarıyla incelenebilir. Bu çalışmanın amacı, Batı Grubu Ağızlarında (Afyonkarahisar Merkez Ağzı, Eskişehir İli Manav Ağızları, Eskişehir İli Yörük Ağızları, Dinar ve Evciler Yöresi Ağzı, Ankara İli Ağızları, Uşak İli Ağızları, Nevşehir ve Yöresi Ağızları, Bolu İli Ağızları, Karaman İli Ağızları ve Tarsus Ağzı) yükümlülük ifadesi içeren kiplik işaretleyicilerinin tespit edilerek sınıflandırılmasıdır. Bu bağlamda, metindeki tümcelerde geçen yükümlülük kipliği işaretleyicilerine ait unsurlar yorumlanmış ve bu unsurların çeşitliliği değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ağız, Batı Grubu ağızları, yükümlülük, yükümlülük kipliği.

Deontic Modal in Western Group Dialects

Öz

Deontic, which is frequently discussed in studies on modality, covers a subject that has many different meanings depending on the dialogue between the speaker and the person who will perform the action. Dialect texts, which deal with the life of a nation and carry important traces of our culture, constitute a large corpus in terms of language studies, as they contain all the possibilities and diversity of life. Therefore, in these texts, the speech elements are clearly observed and the diversity of meaning in the language is revealed. The concept of deontic, which is a type of modality that is closely related to semantics, can be examined in detail in dialect texts. The aim of this study is to examine the dialects of the Western Group (Afyonkarahisar Central Dialect, Eskişehir Province Manav Dialects, Eskişehir Province Yörük Dialects, Dinar and Evciler Region Dialects, Ankara Province Dialects, Uşak Province Dialects, Nevşehir and ıts Region Dialects, Bolu Province Dialects, Karaman Province Dialects and Tarsus Dialect) is the identificiation and classification of modal markers containing the expression of deontic. In this context, the elements of deontic modality markers in the sentences in the text were interpreted and the diversity of these elements was evaluated.

Anahtar Kelimeler

Dialect, Western Group dialects, deontic, deontic modality.

Kaynakça

• Akca, H. (2009). Ankara İli Ağızları (İnceleme – Metinler – Dizin). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Arslan, M. (2019). Yükümlülük Kipliği ve Klasik Türkçe Tıp Metinleri İlişkisi. RumeliDE Dil Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 17, 612-638.
• Boz, E. (2006). Afyonkarahisar Merkez Ağzı (Dil Özellikleri- Metinler- Sözlük). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Boz, E. (2015). Türkiye Türkçesi Biçimsel ve Anlamsal İşlevli Biçimbilgisi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Bybee, J. vd. (1994). The Evolution of Grammar Tense, Aspect, And Modality In The Languages of The World. Chicago: The University of Chicago Press.
• Corcu Gül, D. (2005). Zorunluluk Kipliği Belirtisi -mAlI’nın Anlamsal İç Yapısı. Dilbilim Araştırmaları, 16, 1-17.
• Corcu Gül, D. (2006). Gereklilik/Zorunluluk Kipliği Kodlarının Anlam Yapısı Üzerine. XX. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri, Maltepe Üniversitesi Yayınları, 101-114.
• Crystal, D. (2008). A Dictionary of Linguistics and Phonetics. USA: Blackwell Publishing.
• Çetin, O. A. (2011). Türkiye Türkçesinde Gereklilik Kipliği. Yüksek Lisans Tezi. Yozgat: Bozok Üniversitesi.
• Demirel, M. V. (2021). Dilde Zaman, Görünüş ve Kip/Kiplik. Ankara: Pegem Akademi.
• Doğru, F. (2022). Eskişehir İli Manav Ağızları. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Erk Emeksiz, Z. (2008). Türkçede Kiplik Anlamının Belirsizliği ve Anlamsal Roller. Dil Dergisi, 141, 55-66. Frawley, W. (2009). Linguistic Semantics. New York: Routledge.
• Gülsevin, G. (2002). Uşak İli Ağızları (Dil Özellikleri – Metinler – Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. İmer, K. vd. (2011). Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Kamacı Gencer, D. (2018). Anlamsal Bir Fenomen Olarak Kiplik: Dede Korkut Örneği. Doktora Tezi. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Kamacı Gencer, D. (2022). Toplum Dilbilimsel Kategoriler Olarak Türkçede Gereklilik ve Zorunluluk. Korkut Ata Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 9, 796-806.
• Karabulut, F. ve Kazanlar Ürkmez, E. (2020). Türkçede Yükümlülük Kipliğinde “İstek” Unsuru: Palmer Modeli Temelinde Bir Analiz. Kesit Akademi Dergisi, 6(23), 73-84.
• Karahan, L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Kerimoğlu, C. (2018). Kiplik ve Kip. Ankara: Pegem Akademi.
• Koçak, A. T. (2010). Tarsusi Tarsus Ağzı Üzerine Bir İnceleme. Tarsus: Tarsus Belediyesi Kültür Yayınları.
• Korkmaz, Z. (1977). Nevşehir ve Yöresi Ağızları Ses Bilgisi. Ankara: Erol Ofset ve Matbaacılık.
• Koşumcu, S. (2023). Eski Anadolu Türkçesinde Yükümlülük Kipliği: Risâletü’n-Nushiyye Örneği. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 24(45), 577-595.
• Nordström, J. (2010). Modality and Subordinators. Amsterdam: John Benjamins Publishing.
• Nuyts, J. (2006). Modality: Overview and Linguistic Issues. Modality (ed. W. Frawley). Berlin: Mouton de Gruyter.
• Özğül, L. (2023). Kemal Tahir’in Esir Şehir Üçlemesinde Kiplik Kategorilerine Anlambilimsel Bakış. Doktora Tezi. Uşak: Uşak Üniversitesi.
• Palmer, F. R. (2001). Mood and Modality. Cambridge: Cambridge University Press.
• Sert, G. (2019). Eskişehir İli Yörük Ağızları (Dil İncelemesi – Metinler – Sözlük). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Şahin, H. vd. (2019). Bursa İli Yerli Ağzı. Bursa: Star Matbaacılık.
• Usta, Ç. (2016). Üçüncü Kişiye Emrin Semantiği. Bilig, 77, 319-338.
• Uysal, B. (2012). Dinar ve Evciler Yöresi Ağzı. İzmir: Birleşik Matbaacılık.
• Uysal, İ. N. (2009). Karaman İli Ağızları ve Anadolu Ağızları Arasındaki Yeri. Doktora Tezi. Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
• Van der Auwera, J. Ve Plungian, V. A. (1998). Modality’s Semantic Map. Linguistics Typology, 2, 79-124.
• Von Wright, G. (1951). An Essay in Modal Logic. Amsterdam: North-Holland Publishing Company