Batumi Port in the Ottoman Black Sea Slave Trade

Yıl 2023, Sayı: 13, 1450 - 1461, 31.12.2023

Sibel Orhankazi

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1353211

Öz

Batumi, one of the most significant cities of Georgia, was captured by the Ottoman Empire in 1479 and was recaptured in 1461 by organizing expeditions due to reasons such as non-payment of taxes and disobedience. After a short period of rule following its conquest in 1545, Batumi was re-captured by the Ottoman Empire in 1564 with interim campaigns. Since its conquest, Batumi has been one of the places for the Ottoman Empire to transport supplies and armaments and to deploy troops in defense. It played a vital role especially in the great wars fought by the states in the region for the domination of the Caucasus. When we look at the history of Batumi, archival sources and chronicles that give details about Batumi, it becomes clear that Batumi was an important port city known for slave trade, although it was also a shopping route for essential resources from the Caucasus to Anatolia and the Black Sea regions.
Being at the point of origin of the ships that were transported to Istanbul from the Caucasus and the Black Sea coastal ports that extended to the Caucasus, being located almost in the middle of both regions, and being connected to Trabzon port, which was very busy and large in the Ottoman era, both in terms of route and administration, ensured that the port of Batumi was always active. Although the city of Batumi was formed as a small settlement under Ottoman rule, the slave trade in particular was a boon for both the subjects and the state. However, Batumi's role in the Caucasus slave trade and its location among the ports where military shipments were made required a high level of security. There are hundreds of records on this issue in the Ottoman archives. This study utilizes these records to examine the importance of Batumi and Batumi port for the Ottoman state and especially the slave trade.

Anahtar Kelimeler

Georgia, Batumi, slave trade, slave market.

XVIII. Yüzyılda Osmanlı Devleti Karadeniz Köle Ticaretinde Batum Limanı

Öz

Gürcistan’ın önemli şehirlerinden biri olan Batum, Osmanlı Devleti tarafından 1479’da ele geçirilmiş ve vergi ödenmemesi ile itaatsizlik gibi nedenlerden dolayı seferler düzenlenerek 1461’de tekrar alınmıştır. Batum, 1545 fethi sonrasında kısa süren bir hâkimiyetin ardından, ara seferlerle 1564’te yeniden Osmanlı Devleti idaresine alınmıştır. Batum, Osmanlı Devleti için fethedildiği tarihlerden itibaren zahire ve mühimmat naklinin sağlandığı, savunmada askerin konuşlandığı yerlerden biri olmuştur. Özellikle Kafkasya hâkimiyeti için bölgedeki devletlerin gerçekleştirdiği büyük savaşlarda hayatî rol oynamıştır. Batum tarihine, Batum hakkında ayrıntı veren arşiv kaynaklarına ve kroniklere bakıldığında buranın Kafkaslar ile Anadolu ve Karadeniz bölgelerine yapılan zarurî kaynakların alışveriş güzergâhı olmakla beraber esasında köle ticareti ile anılan önemli bir liman kenti olduğu açığa çıkmaktadır.
Kafkasya ve Kafkasya’ya uzantısı olan Karadeniz kıyı limanlarından İstanbul’a ulaştırılan gemilerin çıkış noktasında olması, hatta her iki bölgenin neredeyse orta konumunda yer alması, Osmanlı çağında oldukça işlek ve büyük olan Trabzon limanına hem güzergâh hem de idarî açıdan bağlılığı Batum limanının her daim hareketli olmasını sağlamıştır. Batum şehri, Osmanlı hâkimiyeti içerisinde küçük bir yerleşim yeri olarak teşekkül etse de özellikle buradaki köle ticareti hem tebaayı hem de devleti kalkındırmıştır. Ancak Batum’un Kafkasya köle ticaretindeki rolü ile askerî sevkiyatın yapıldığı limanlar arasında yer alması burada güvenliğin üst düzeyde olmasını gerektirmiştir. Osmanlı arşivinde bu hususla alakalı yüzlerce kayıt mevcuttur. Çalışmada bu kayıtlardan yararlanılarak Batum ve Batum limanının Osmanlı devleti açısından önemi ve bilhassa köle ticareti irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Gürcistan, Batum, köle ticareti, köle pazarı.

Kaynakça

• Allen, W. E. D. (1971). A History Of The Georgian People. London: Lowe & Brydone (Printers) Ltd.
• Alizade, R. (2011). Acaralıların Tarihsel Rolüne Dair. Güney Kafkasya Halkları Dil-Tarih-Kültür İlişkileri, Uluslararası Bilgi Şöleni, Bildiriler, Ordu.
• Aydın, M. Â ve Hamîdullah M. (2002). Köle. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 26, s. 237-246). İstanbul: TDV Yayınları.
• Bakır, A. (2017). Ortaçağ İslam Dünyasında Kölelik. Belleten. C. 81/292. TTK, 715-766.
• Bilge, S. M. (2015). Osmanlı Çağında Kafkasya (1454-1829). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Bostan, İ. (1992). Batum. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 5, s. 210-211). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Danişmend, İ. H. (1971). İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi. C. 3. İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Dumas, A. (2016). Kafkaslar (1858). (çev. Haktan Birsel). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yay.
• Ekinci, İ. (2007). Karadeniz’de Bir Serbest Liman Denemesi: Batum, (1878-1886). Karadeniz Araştırmaları Balkan, Kafkas, Doğu Avrupa ve Anadolu İncelemeleri Dergisi, 14, 63-77.
• Engin, N. (2002). Köle. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (C. 26, s. 246-248). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Erdem, Y. H. (2013). Osmanlıda Köleliğin Sonu (1800-1909). (çev. Bahar Tırnakcı). İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Ertaş, M. Y. (2001). Osmanlı Devleti’nde Trabzon-Erzurum Güzergâhına Alternatif Yol Oluşturma Teşebbüsü (1744-1746). Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu (haz. Mithat Kerim Arslan-Hikmet Öksüz). C. 1. Trabzon: T. C. Trabzon Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, 161-172.
• Faroqhı, S. (2003). Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak. (çev. Gül Çağalı Güven, Özgür Türesay). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Halaçoğlu, Y. (2004). Osmanlılarda Ulaşım ve Haberleşme (menziller). İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
• İnbaşı, Mehmet, (2006). Trabzon/Batum Eyâleti Valileri (1755-1795), A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 31, 161-191.
• Kaşıkçı, N. ve Yılmaz H. (2000). Aras’tan Volga’ya Kafkaslar (Ülkeler-Şehirler-İz Bırakanlar). Yayın Yeri Bilinmiyor.
• Kocakaplan, S. Ç. (2017). 18. Yüzyılda Osmanlı Ekonomisi ve İstanbul Gümrüğü. İstanbul: Ötüken Yayınları. Komakidze, D. K. (1956). Batum, Batum.
• Köç, A. (2017). Vakfiyelere Göre Vakıflarda Köle İstihdamı. Osmanlı Devleti’nde Kölelik (ed. Zübeyde Güneş Yağcı-Fırat Yaşa). İstanbul: Tezkire Yayınları, 227-248.
• Kütükoğlu, M. S. (2018). Osmanlı’nın Sosyo-Kültürel ve İktisadî Yapısı. Ankara: TTK.
• Kütükoğlu, B. (1993). Osmanlı-İran Siyasi Münasebetleri (1578-1612). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Marr, N. (2016). Lazistan’a Yolculuk (Çev. Yulva Muhurcişi). İstanbul: Aras Yayıncılık.
• Özdemir, N. Ü. (2015). Vidin Sicillerine Göre Ziştovi ve Yaş Antlaşmalarının Osmanlı Taşrasında Uygulanışı. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 32(1), 259-273.
• Sarı, M. (2014). Türkiye Kafkasya İlişkilerinde Batum (1917-1921). Ankara: TTK.
• Silogava, V. ve Shengelia K. (2007). History of Georgia. Tbilisi: CaucausUniversity Puplishing Hoouse. Tezcan, M. (2012). Klasik ve Ortaçağ Dönemlerinde Karadeniz ve Kafkasya. Trabzon: Serander Yayınları.
• Tozlu, S. (2001). 19. Yüzyılda Sosyo-ekonomik Bakımından Trabzon Limanı. Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu.3-5 Mayıs 2001 (haz. Mithat Kerim Arslan-Hikmet Öksüz). C. 1, Trabzon: T. C. Trabzon Valiliği İl Kültür Müdürlüğü Yayınları, 381-397.
• Uzunçarşılı, İ. H. (2011). Osmanlı Tarihi. C. II, Ankara: TTK.
• Yağcı, Z. G. ve Yaşa, F. (2017). Osmanlı Devleti’nde Kölelik (ed. Zübeyde Güneş Yağcı-Fırat Yaşa). İstanbul: Tezkire Yayınları.
• Yağcı, Z. (2017). İstanbul Esir Pazarı. Osmanlı Devleti’nde Kölelik (ed. Zübeyde Güneş Yağcı-Fırat Yaşa). İstanbul: Tezkire Yayınları, 57-90.
• Yağcı, Z. (2011). İstanbul Gümrük Defterine Göre Karadeniz Köle Ticareti (1606-1607). History Studies, 3(2), 371- 384.
• Yağcı, Z. G. (2015). Köle Kaynağı Bakımından Kafkasya’nın Önemi. Yeni Türkiye, 71, 467-482.
• Yaşa, F. (2017). Efendi-Köle İlişkisi bağlamında Şeyhülislam Fetvaları. Osmanlı Devleti’nde Kölelik (ed. Zübeyde Güneş Yağcı-Fırat Yaşa). İstanbul: Tezkire Yayınları, 209-226.