İslam Edebiyatı: Tarihsel Bir Genel Bakış Denemesi

Yıl 2023, Sayı: 13, 1612 - 1630, 31.12.2023

Emine Hoşoğlu Doğan

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1353421

Öz

Bu çalışma, İslam'ın doğuşundan 20. yüzyıla kadar İslam edebiyatının özellikle Arapça, Farsça ve Türkçedeki gelişimine genel bir bakış sunmayı amaçlamaktadır. Dört ana tarihi dönemi kapsayacaktır: Erken İslami dönem (7.-10. yüzyıllar), orta İslami dönem (11.-15. yüzyıllar), 16.-18. yüzyıl hanedanları dönemi ve modern dönem. Çalışma, İslam toplumlarında ortaya çıkan ana edebi türleri, temaları, eğilimleri, şahsiyetleri ve eserleri tanıtmakta, farklı dönemlerde çeşitli Doğu ve Batı gelenekleriyle etkileşimin neden ve sonuçlarını araştırmakta ve modern dönemde İslam edebiyatında meydana gelen ortak değişimlere dikkat çekmektedir. İslam edebiyatı üzerine mevcut kompakt çalışmalar, ağırlıklı olarak belirli bir dil alanını ele almakta veya tematik araştırmalara yönelmektedir. İslam toplumlarının üç yaygın dilde ürettiği edebiyatın tarihsel seyrini ortaya koyan bu çalışma, bu gelenekler arasındaki süreklilik, dönüşüm ve etkileşim trendlerini saptamaya da yardımcı olmaktadır. Örneğin, daha sonra başka dillerde geliştirilip dönüştürülen gazel, kaside, mesnevi gibi İslam edebiyatının ana şiir formlarını tesis etmede ve edebi nesri tanıtmada Arap edebiyatının üstlendiği anahtar rolün altını çizmektedir. Yine, Abbasi siyasi iktidarının çözülmesinin, Fars edebiyatının yeniden canlanmasına nasıl etki ettiğini ve bu edebiyatın, sonrasında mistik felsefenin genel İslam edebiyatında önemli bir damar olarak yerleşmesine nasıl öncülük ettiğini göstermektedir. İslam edebiyatlarının bu araştırmada öne çıkan bir diğer ortak deneyimi, 19. yüzyılda genişleyen Batı etkisi ve modernleşme ihtiyacı nedeniyle biçimsel ve tematik özelliklerinin dönüşüme uğraşmış olmasıdır.

Anahtar Kelimeler

İslam, edebiyat, şiir, nesir, Arapça, Farsça, Türkçe, modernleşme.

Islamic Literature: An Attempt at A Historical Overview

Öz

This study aims to provide an overview of the development of Islamic literature, particularly in Arabic, Persian, and Turkish languages, from the birth of Islam to the 20th century. It will encompass four main historical periods: The early Islamic period (7th-10th centuries), the middle Islamic period (11th-15th centuries), the 16th-18th century dynasties, and the modern period. The study describes the main literary genres, themes, trends, figures, and works that emerged in Islamic communities, explores the motives and outcomes of interactions with various Eastern and Western traditions in different periods, and draws attention to the significant shifts in Islamic literature during the modern era. Available compact studies in Islamic literature predominantly deal with a specific language area or undertake thematic research. The present study, which demonstrates the historical course of the literature of Islamic communities in three widespread languages, helps to pinpoint the general trends of continuity, transformation, and interaction among these traditions. For instance, it brings out the key role Arabic literature played in defining the main poetic forms of Islamic literature, such as ghazal, qasida, mathnawi, and promoting the literary prose, adab, which were subsequently elaborated and transformed within other linguistic traditions. Again, it shows how the dissolution of the Abbasid political power impacted the revival of Persian literature, which later took the lead in establishing mystic philosophy as a major vein in general Islamic literature. Another common experience of Islamic literatures that stands out in this survey is the transformation of formal and thematic features due to the expanding Western influence and stimulus of modernization in the 19th century.

Anahtar Kelimeler

Islam, literature, poetry, prose, Arabic, Persian, Turkish, modernization.

Kaynakça

• Allen, R. (2000). An Introduction to Arabic Literature. Cambridge University Press.
• Badawi, M. (1993). Islamic Literature Between Theory and Practice. Intellectual Discourse, 1 (1), 46-69. Barghouti, M. (2003). I Saw Ramallah. (A. Soueif, Trans.). Anchor Books.
• Halman, T. S. (2011). A millennium of Turkish Literature: A Concise History. (J. L. Warner, Ed.). Syracuse University Press.
• Holt, P. M., Lambton, A. K. S., & Lewis, B. (Eds.). (1970). Literature. In The Cambridge history of Islam (vol. 2: The Further Islamic Lands, Islamic Society and Civilization, pp. 657-701). Cambridge University Press.
• Jalal al-Din Rumi. (2004). The Mathnawi, Book I (J. Mojaddedi, Trans.). Oxford University Press.
• Khouri, M. A. (1983). Literature. In J. R. Hayes (Ed.), The Genius of Arab Civilization: Source of Renaissance (pp. 17-52). MIT Press.
• Köprülü, M. F. (2006). Early Mystics in Turkish Literature (G. Leiser & R. Dankoff, Trans. & Ed.). Routledge. Kritzeck, J. (Ed.). (1964). Anthology of Islamic Literature. Hammondsworth: Pelican Books.
• Kuiper, K. (Ed.). (2010). Islamic Art, Literature, and Culture. Britannica Educational Pub. in association with Rosen Educational Services.
• Kuru, S. (2002). Literature-Turkey. In D. Levinson & K. Christensen (Eds.), Encyclopedia of modern Asia (vol. 3, pp. 514-518). Charles Scribner and Sons.
• Ostle, R. (Ed.). (2017). Modern Literature in the Near and Middle East, 1850-1970. Routledge.
• Rosenthal, F. (1974). Literature. In J. Schacht & C. E. Bosworth (Eds.), The legacy of Islam (pp. 321-349). Oxford University Press.
• Savory, R. M. (Ed.). (1976). Introduction to Islamic Civilization. Cambridge University Press.
• Silay, K. (Ed.). (1996). An Anthology of Turkish Literature. Indiana University Turkish Studies.
• Ullah, N. (1963). Islamic Literature: An İntroductory History With Selections. Washington Square Press.
• Vernoit, S. (2005). Artistic Expressions of Muslim Societies. In F. Robinson (Ed.), The Cambridge Illustrated History of the Islamic world (pp. 250-290). Cambridge University Press.