Bosphorus As a Place for Outdoor Entertainment in Nev‛î-zâde Atâyî’s Sâkî-nâme

Yıl 2023, Sayı: 13, 212 - 232, 31.12.2023

Erdem Sarıkaya

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1364085

Öz

Sâkî-nâme is one of the verse types frequently used in Turkish literature starting from the 14th century. In these works, which take the subject of sign assemblies, the reader is reminded of the transience of the world and given advice. Nevʻî-zâde Atâyî is one of the poets who wrote sâkî-nâme in the 17th century classical Turkish literature. Also known as Âlem-nümâ, Nevʽî-zâde Atâyî's Sâkî-nâme is a masnavi of 1590 couplets. Completed in 1617 and II. 527-757 of the work he presented to Osman. Among his couplets, the poet describes the neighborhoods and districts in the Bosphorus, especially the Anatolian and Rumeli Fortress, with their characteristics. These places are also places where outdoor entertainments are organized and people go to get away from the troubles of daily life due to the fact that they are far from Istanbul during the poet's time. The poet describes the natural beauties of these settlements in detail. In addition, it also tells about the people who come here to have fun and the characteristics of the entertainment assemblies. In this study, Nevʻî-zâde Atâyî and his works will be briefly introduced, after an introduction in which brief information about the characteristics of sâkî-nâmes is given, then information will be given about outdoor entertainment and its types. The material determined from Atâyî's work will be classified under the titles of entertainment types and venues and will be tried to be examined.

Anahtar Kelimeler

Sâkî-nâme, Nevʻî-zâde Atâyî, Bosphours.

Nevî‛-zâde Atâyî’nin Sâkî-nâme’sinde Dış Mekân Eğlence Yeri Olarak Boğaziçi

Öz

Sâkî-nâme, XIV. asırdan başlayarak Türk edebiyatında sıklıkla kullanılan nazım türlerinden biridir. İşret meclislerinden konusunu alan bu eserlerde, okuyucuya dünyanın geçiciliği hatırlatılır ve öğüt verilir. Nevʻî-zâde Atâyî, XVII. asır klâsik Türk edebiyatında sâkî-nâme kaleme alan şairlerdendir. Âlem-nümâ olarak da bilinen Nevʽî-zâde Atâyî’nin Sâkî-nâme’si, 1590 beyitlik bir mesnevidir. 1617 yılında tamamlayıp II. Osman’a sunduğu eserinin 527-757. beyitleri arasında şair, Anadolu ve Rumeli Hisarları başta olmak üzere Boğaziçi’ndeki mahalle ve semtleri özellikleriyle anlatır. Bu mekânlar, aynı zamanda şairin yaşadığı devirde İstanbul’dan uzakta olmaları nedeniyle dış mekân eğlencelerinin düzenlendiği ve insanların gündelik hayatın sıkıntılarından uzaklaşmak amacıyla gittikleri yerlerdir. Şair, bu yerleşim yerlerinin doğa güzelliklerini ayrıntılı bir şekilde tasvir eder. Bununla beraber buralara eğlenmek için gelenleri ve düzenlenen eğlence meclislerinin niteliklerini de anlatır. Bu çalışmada, sâkî-nâmelerin özellikleriyle ilgili özet bilgilerin verildiği bir girişten sonra Nev‛î-zâde Atâyî ve eserleri kısaca tanıtılacak daha sonra dış mekân eğlenceleri ve çeşitleri hakkında bilgi verilecektir. Atâyî’nin eserinden tespit edilen malzeme, eğlence türleri ve mekânları başlıkları altında tasnif edilecek ve incelenmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Sâkî-nâme, Nev‛î-zâde Atâyî, Boğaziçi.

Kaynakça

• Abdülaziz Bey (1995). Osmanlı Âdet Merasim ve Tabirleri Toplum Hayatı. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Ahmed Râsim (1992). Şehir Mektupları 1-2. İstanbul: Arba Yayınları.
• Andrews, W. G. (2003). Şiirin Sesi Toplumun Şarkısı. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arslan, M. (2012). Sâkî-nâmeler. İstanbul: Kitabevi.
• Atasoy, N. (2008). Boğaziçi Bahçe ve Mesireleri. Geçmişten Günümüze Boğaziçi. (C. 1., s. 67-94). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Avunduk, A. M. (2008). Rumeli Hisarı, TDV İslam Ansiklopedisi. (C. 35, s. 237-240). İstanbul: Diyanet Vakfı Neşriyat.
• Berdibek, Z. D. (2017). Ötekinin Merceğinden Osmanlı Eğlence Kültürü. Osmanlı Mirası Araştırmaları Dergisi, 4 (8), 37-58.
• Beyoğlu, S. (2004). Osmanlı Deniz Hamamları. Yakın Dönem Türkiye Araştırmaları. 5, 53-69.
• Boyar, E. ve Fleet K. (2017). Osmanlı İstanbul’unun Toplumsal Tarihi. (Çev.: Serpil Çağlayan). İstanbul: İş Bankası Yayınları.
• Canım, R. (1998). Türk Edebiyatında Sâkî-nâmeler ve İşret-nâme. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Canım, R. (2012). Divan Edebiyatında Türler. 3. bs. Ankara: Grafiker Yayınları.
• Çoruk, A. Ş. (2015). Osmanlı İstanbul’unda Halkın Eğlence Hayatı. Antik Çağ’dan XXI. Yüzyıla Büyük İstanbul Tarihi. (C. 4, s. 292-313). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi (Kültür A.Ş.) Yayınları.
• De Amicis, E. (2009). İstanbul. (Çev.: Sevinç Tezcan Yanar. İstanbul: Pegasus Yayınları.
• Durkaya, H. (2020). Klâsik Türk Şiirinde Osmanlı Eğlence Hayatının Bir Yansıması: Mehtabiyeler. Divan Edebiyatı Vakfı Dergisi. 24, 173-194.
• Evliyâ Çelebi (2013). Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi. (Haz.: Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı). İstanbul: YKY.
• Eyice, S. (1991). Anadolu Hisarı. TDV İslam Ansiklopedisi. (C. 3, s. 147-149). İstanbul: Diyanet Vakfı Neşriyat.
• Faroqhi, S. (1998). Osmanlı Kültürü ve Gündelik Yaşam (Ortaçağdan Yirminci Yüzyıla). (Çev.: Elif Kılıç). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Harman, Ö. F. (2013). “Yûşa’”, TDV İslam Ansiklopedisi. (C. 44, s. 43-45). İstanbul: Diyanet Vakfı Neşriyat. Hisar, A. Ş. (1978). Boğaziçi Mehtapları. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
• Hürel, H. (2008). Semtleri Mahalleleri Caddeleri ve Sokaklarıyla A’dan Z’ye İstanbul’un Alfabetik Öyküsü. İstanbul: İkarus Yayın Grubu.
• Işın, E. (1995). İstanbul’da Gündelik Hayat. İstanbul: İletişim Yayınları.
• İnalcık, H. (2019). Şair ve Patron, 9. bs. İstanbul: Doğu Batı Yayınları.
• İpekten, H. (1991). Atâyî, Nevʽî-zâde. TDV İslam Ansiklopedisi. (C. 4, s. 40-42). İstanbul: Diyanet Vakfı Neşriyat. İpekten, H. (1996). Divan Edebiyatında Edebî Muhitler. Ankara: MEB Yayınları.
• Karahan, A. (1980). Sâkî-nâmeler. Eski Türk Edebiyatı İncelemeleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, 117-126.
• Karakaya, E. (2008). Boğaziçi Türbeleri. Geçmişten Günümüze Boğaziçi. (C. 1, s. 221-237). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Kartal, A. (2018). Baykara Meclisinden Yansımalar: -Edebî Meclisler-1. Divan Araştırmaları Dergisi, 21, 541-562.
• Kortantamer, T. (1983). Sâkî-nâmelerin Ortaya Çıkışı ve Gelişimine Genel Bir Bakış. Ege Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. 2, 81-90.
• Kortantamer, T. (1997). Nevʽî-zâde Atâyî ve Hamsesi. İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Mermer, A.-Keskin, N. K. (2005). Eski Türk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Mütercim Âsım Efendi (2014), El-Okyanusü’l-basît fî Tercemeti’l-Kamûsi’l-Muhît (Kamusü’l-Muhit Tercümesi). (C. 6). (Haz.: Mustafa Koç-Eyyüp Tanrıverdi). İstanbul: T.C. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Neave, D. L. (1978). Eski İstanbul’da Hayat. (Çev.: Osman Özdeş) İstanbul: Tercüman 1001 Temel Eser.
• Özön, M. N. (1987). Osmanlıca Türkçe Sözlük. 7. bs. İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
• Pala, İ. (1996). Divan Şiirinde Boğaziçi. İstanbul Armağanı (C. 2, 19-38). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
• Pınarbaşı, S. Ö. (2008). Boğaziçi Mesireleri ve Koruları. Geçmişten Günümüze Boğaziçi (C. 1, s. 39-60). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Saz, L. (1974). Harem’in İç Yüzü. İstanbul: Milliyet Yayınları.
• Sevengil‚ R. A. (1985). 1453’ten 1927’ye kadar İstanbul Nasıl Eğleniyordu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Şentürk, A. A. (2020). Osmanlı Şiiri Kılavuzu. (C. 4). İstanbul: Osedam-DBY Yayınları.
• Tutel, E. (2008). Dereler. Geçmişten Günümüze Boğaziçi. (C. 1, s. 61-66). İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları.
• Uçar, Z. (2013). XIX. Yüzyıldaki Avrupalı Seyyahların Gözüyle Osmanlı’daki Mesire Kültürü. Gazi Türkiyât. 12, 75-89.
• Vada, A. C. (b.t.y.). Boğaziçi Konuşuyor ve Kanlıca Tarihçesi. (b.y.y.): Yedigün Neşriyat.
• Yerkazan, H. (2018). Gûta ile İlgili Rivayetler Üzerine Bir Değerlendirme. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(34), 265-298.
• Yılmaz, M. (1992). Edebiyatımızda İslami Kaynaklı Sözler (Ansiklopedik Sözlük). İstanbul: Enderun Kitabevi.