Medical Works Written Dedicated to Ottoman Sultans-I (Until the End of the Era of the Fatih)

Yıl 2023, Sayı: 13, 957 - 977, 31.12.2023

Nuray Demir Öztürk

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1370316

Öz

During the Ottoman period from principality to empire, sultans and princes played an important role in the development of scientific activities. The opening of madrasahs, encouraging the famous scholars of the period to teach and educate students in these centers of learning, supporting the copyright of Turkish works, giving importance to translation activities, and re-copying classical Arabic and Persian works can be cited as examples of scientific activities in the early Ottoman period. The subject of this study is medical manuscripts that have been translated, compiled or copied dedicated to the Ottoman sultans and princes (1300-1481). In the study, all copies of these medical manuscripts in libraries were accessed, information was given about the works, individual copies were examined and evaluated, and the differences between the copies were determined; Information such as the author of the copy, copyist, date of copying, language, person to whom it was dedicated, medallion part, if any, number of folios were included, and errors made in catalogs or other studies were mentioned and corrected. The aim of the study is to help understand correctly the contributions of the Ottoman sultans and princes to science, language and culture by revealing the copyrighted, translated and copied works in the field of medicine, both for the benefit of the public and for their own personal libraries, during their reign.

Anahtar Kelimeler

Medical manuscripts, dedication, sultans, medallion.

Osmanlı Sultanlarına İthafen Yazılmış Tıp Eserleri-I (Fatih Devrinin Sonuna Kadar)

Öz

Osmanlının beylikten imparatorluğa uzanan sürecinde sultanlar ve şehzadeler, bilimsel faaliyetlerin gelişmesinde önemli rol oynamıştır. Medreselerin açılması, dönemin ünlü âlimlerinin bu ilim merkezlerinde ders vermesine ve öğrenci yetiştirmesine teşvik edilmesi, Türkçe eser telifinin desteklenmesi, tercüme faaliyetlerine önem verilmesi, klasik Arapça ve Farsça eserlerin yeniden istinsah ettirilmesi Osmanlı ilk dönem bilimsel faaliyetlerine örnek olarak gösterilebilir. Bu çalışmanın konusunu da Osmanlı sultan ve şehzadelerine (1300-1481) ithafen tercüme, telif veya istinsah edilmiş olan tıp yazmaları oluşturmaktadır. Çalışmada, bu tıp yazmalarının kütüphanelerde bulunan bütün nüshalarına ulaşılmış, eserler hakkında bilgi verilmiş, tek tek nüshalar incelenmiş ve değerlendirilmiş, nüshaların arasındaki farklılıklar belirlenmiş; nüshanın müellifi, müstensihi, istinsah tarihi, dili, ithaf edildiği kişi, varsa madalyon kısmı, varak sayısı gibi bilgilere yer verilmiş, kataloglarda veya diğer çalışmalarda yapılan yanlışlıklara değinilerek bunlar düzeltilmiştir. Çalışmanın amacı Osmanlı sultanlarının ve şehzadelerinin kendi hükümdarlık yılları boyunca tıp alanında gerek halkın faydası için gerekse kendi şahsî kütüphaneleri için kaleme alınan telif, tercüme ve istinsah edilen eserleri ortaya çıkararak onların ilme, dile, kültüre olan katkılarının doğru anlaşılmasına yardımcı olmaktır.

Anahtar Kelimeler

Tıp yazmaları, ithaf, sultanlar, madalyon.

Destekleyen Kurum

Bu makale Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi tarafından BAP-23-1004-004 nolu proje kapsamında desteklenmiştir.

Kaynakça

• Acıduman, A. (2016a). Şair ve Hekim Ahmedî’nin Tervihü’l-Ervah Adlı Manzum Eserinde “Geriatri” Üzerine Bir Bölüm. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası, 69 (2), 69-74.
• Acıduman, A. (2016b). Sinoplu Hekim Müʾmin Bin Muḳbil’in Ẕaḫīre-i Murādiyye Adlı Eserinde Hidrosefali Üzerine. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi (59), 37-44.
• Ateş, A. (1948). Burdur-Antalya ve Havalisi Kütüphanelerinde Bulunan Türkçe, Arapça ve Farsça Mühim Eserler. İstanbul Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, (3-4), 171-191.
• Aynacı, M. (2014). Sultâniye (İnceleme, Metin, Dizin). Doktora Tezi. Kocaeli: Kocaeli Üniversitesi.
• Azamat, N. (1996). II. Murad Devri Kültür Hayatı. Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Bayat, A. H. (1999). İbn Cezle, TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 19, s. 396-397). İstanbul: TDV Yayınları.
• Bayat, A. H. (2005). Abdülvehhâb bin Yûsuf ibn-i Ahmed el-Mârdânî Kitâbu’l-Müntehab fî't-Tıb (823/1420) İnceleme-Metin-Dizin-Sadeleştirme-Tıpkıbasım. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği.
• Bayat, A. H. (2016). Tıp Tarihi. İstanbul: Merkezefendi Geleneksel Tıp Derneği.
• Bilkan, A. F. (2018). Osmanlı Zihniyetinin Oluşumu Kurtuluş Döneminde Telif ve Tercüme. İstanbul: İletişim.
• Demir Öztürk, N. (2023). İbnü’l-Baytâr’ın el-Müfredât’ının Tercümeleri ve Osmanlı Tıp Literatürüne Etkisi, 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Prof. Dr. M. A. Yekta Saraç Armağanı (Cilt 1), 521-538.
• Doğan, Ş. (2013). Anadolu Türk Tıbbında Bahnameler ve Musa Bin Mesud’un Bahname Tercümesi. AİBÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Semih Tezcan’a Armağan, 13 (13), 123-138.
• Doğruyol, H. (1993). Cürcânî, İsmail b. Hasan. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 8, s. 133-134). İstanbul: TDV Yayınları.
• Ebû Zeyd el-Belhî. (2012). Mesâlihu’l-Ebdân ve’l-Enfüs (haz. Nail Okuyucu - Zahit Tiryaki). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Erkan, M. (1997). Halîmî, Lutfullah. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 15, s. 341-343). İstanbul: TDV Yayınları.
• Fazlıoğlu, İ. (2017). İznik’te Ne Oldu? Osmanlı İlmî Hayatının Teşekkülü ve Dâvûd Kayserî. Nazariyat: İslâm Felsefe ve Bilim Tarihi Araştırmaları Dergisi, 4 (1), 1-68.
• Gacek, A. (2017). Arapça Elyazmaları İçin Rehber. çev: Ali Benli-M. Cüneyt Kaya, İstanbul: Klasik Yayınları.
• Güven, M. (2005). Abdulvehhâb bin Yusuf’un Müntahab-ı Fi’t-Tıbb’ı (Dil İncelemesi-Metin-Dizin). Doktora Tezi, Denizli: Pamukkale Üniversitesi.
• İhsanoğlu, E. - vd. (2008). Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi History of the Literature of Medical Sciences during the Ottoman Period. İstanbul: İslam Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi.
• İnalcık, H. (2003). Mehmed I. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 28, s. 391-394). İstanbul: TDV Yayınları.
• İnalcık, H. (2003). Mehmed II, TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 28, s. 395-407). İstanbul: TDV Yayınları.
• İnalcık, H. (2006). Murad II. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 31, s. 164-172). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kâhya, E. (1992), Onbeşinci yüzyılda yaşamış bir hekimimiz: Mümin b. Mukbil. I. Türk Tıp Tarihi Kongresi, İstanbul: 17-19 Şubat 1988, Kongreye Sunulan Bildiriler. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 93-102.
• Kâhya, E. (2001). el-Kānûn fi’t-Tıb. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 24, s. 331-332) Ankara: TDV Yayınları.
• Karaman M.İ. (2019). Osmanlı Tıbbında İlk Bahname Örneği: Musa b. Mesud’un Bahname Tercümesi ve Modern Üroloji Açısından Değerlendirilmesi. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Katipoğlu, H. ve Kutluer, İ. (1998). Huneyn b. İshak. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 18, s. 377-380). İstanbul: TDV Yayınları. Komisyon. (2022). “Sultan Fatih’in Şahsî Kitaplığı” Yazma Eser Sergisi Kataloğu (Muhittin Macit, Ed.). İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Kurban, F. (1990). Şirvani Mahmud Sultaniye (Giriş-Metin-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Kut, G. (1989). Ahmedî. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 2, 165-167). İstanbul: TDV Yayınları.
• Kutluer, İ. (1992). Belhî, Ebu Zeyd. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 5, s. 412-414). İstanbul: TDV Yayınları.
• Okumuş, N. (2010). Şirvânî, Muhammed b. Mahmûd. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. XXXIX, s. 206-8). İstanbul: TDV Yayınları.
• Özer, O. (1995). Tervîhü’l-Ervâh I/A Giriş-İnceleme-Metin. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• Öztürk, U. (2021). Kitaplar ve Hazineler: III. Murad’ın Kütüphanesi İçin Hazırlanmış Bazı Madalyonlu Eserler. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. (27), 609-687.
• Serin, M. (1997). Hamdullah Efendi, Şeyh. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 15, 449-452). Ankara: TDV Yayınları.
• Şahin, M. Ü. (1994). Mü’min bin Mukbil Miftâhu’n-Nûr ve Hazâinü’s-Surûr (Dil Özellikleri-Metin-Söz Dizini). Doktora Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.
• Şeşen R. (1994). Ortaçağ İslâm Tıbbının Kaynakları ve XV. yüzyılda Türkçe'ye Tercüme Edilen Tıp Kitapları, Tıp Tarihi Araştırmaları, (V), 11-20.
• Ünver, A. S. (1939). Cerrahiyei İlhaniye. İstanbul: Kenan Basımevi ve Klişe Fabrikası, 1. Basım.
• Yazar, S. (2011). Anadolu Sahası Klâsik Türk Edebiyatında Tercüme ve Şerh Geleneği. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Yıldırım, N. (2008). Sabuncuoğlu Şerefeddîn. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 35, s. 358-59). İstanbul: TDV Yayınları.