Beloved as the Lover’s Hospice

Yıl 2023, Sayı: 13, 297 - 310, 31.12.2023

Mehmet Furkan Çelik

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1373838

Öz

Medicine has been one of the most important and attractive branches of science since the ancient times of the humanity. From Ancient Greece to Egypt, Seljuks to Ottomans, many dominant civilizations of the history paid special attention to medicine. They developed treatment methods, medications, compounds and surgery operations and created written works regarding them. People who suffered frm physical, chemical and anatomic diseases in their soul and body consulted to folk faiths, resources on the medicine science, healers and doctors. In this regard, some poets who had education on medicine or had experience on medicine used their knowledge and experience on medicine in their poems by using imagery and terms. In the Turkish poetry containing poets who directly has the knowledge of medicine or indirectly has the knowledge of medical profession, some terms are portraited used in the period’s medical jargon. The lover type who is the leading role of the classical Turkish poetry was given the image and identity of doctor by the poet. Because of this mission and taking departure from the lover type, we witness the reflection of the lover’s doctor identity, healing role, his/her affair with the beloved in the context of doctor-patient relationship, doctor practices with doctor and patient perception as themes in the poems. In the scope of this work, it is aimed to put forward the use and practice of the treatment methods, the lover’s physical aspects and location, healing medication details and other medicine knowledge in order to examine in the classical Turkish poetry by taking the lover type as a reference.

Anahtar Kelimeler

Classical Turkish poetry, lover, lover, healing, patient.

Âşığın Dârü’ş-Şifâsı Olarak Sevgili

Öz

Tıp, tarihin kadim vakitlerinden beri insanlığın önem verdiği ve ilgi duyduğu (b)ilim dallarından biri olmuştur. Antik Yunan’dan Mısır’a, Selçuklu’dan Osmanlı’ya kadar tarihe mührünü vurmuş birçok büyük medeniyet, tıp ilmine özel bir ilgi göstermiş; hastalıklar, tedavi yöntemleri, ilaçlar, terkipler ve cerrahi müdahalelerle ilgili çeşitli bilgilerin yer aldığı eserler meydana getirmiştir. Ruh ya da bedenlerinde tezahür eden fiziki, kimyevi ve anatomik rahatsızlıklarına derman arayan insanlar; şifa bulunduğuna inanılan halk inanışlarına ya da tıp ilmine vakıf kaynaklara, kişilere, hekimlere müracaat etmişlerdir. Bu bağlamda tıp ilminin içinden yetişmiş ya da tecrübesi nedeniyle konuya vakıf olan şairler, edindikleri tıbbi bilgi ve tecrübelerini çeşitli mazmunlar ve terimler yoluyla şiirlerinde kullanmışlardır. Doğrudan veya dolaylı yoldan hekimlik bilgisine sahip azımsanmayacak sayıda şairi bünyesinde bulunduran klasik Türk şiirinde, dönemin tıp jargonunda yer alan bazı terimler birer metafor olarak karşımıza çıkmaktadır. Klasik Türk şiiri şahıs kadrosunun başrolünde yer alan sevgili tipine, şair tarafından kimi zaman hekim imajı ve kimliği yüklenmiştir. Bu misyon nedeniyle sevgilinin hekim kimliği, sağaltıcı/şifa verici yönü, hasta-hekim ilişkisi bağlamında âşıkla olan münasebeti, hekim ve hasta algısı ile hekimlik uygulamalarının şiire yansıması gibi çok sayıda konuyu şiirlerde bulmak mümkündür. Bu çalışma kapsamında, tedavi edici olarak görülen sevgili ve sürekli hasta konumunda olan âşık tipi üzerinden tedavi şekilleri, tedavide kullanılan sevgilinin fiziksel unsurları ve mekânı, iyileştirici etkiye sahip terkipler ve diğer tıbbi bilgilerin şiirlerde kullanımının ve işlenişinin tespiti amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Klasik Türk şiiri, âşık, sevgili, şifa, hasta

Kaynakça

• Açıköz, A. (1994), Beliğ Dîvânı (Metin-İndeks). Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi.
• Ağartan Aldırmaz, C. (2009). Sanat Eserlerinde Yaşayan Bir Mit: Sağlık Tanrısı Asklepios ve Kızı Hygieia. Zeynep Kâmil Tıp Bülteni, 40(1), 49-52.
• Akalın, Ş. H. (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Akdoğan, Y. (2018) Ahmedî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10591,ahmedidivaniyasarakdoganpdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 21 Nisan 2023].
• Alakuş, A. (2021). Eski Yunan’da Din ve Şifa İlişkisi Üzerine Bir Araştırma. Erciyes Akademi, Özel Sayı, 561-576. Arslan, M. (2002). Sıhhatnâmeler. Türkler, C. 11. Ankara: Yeni Türkiye Yay.
• Arslan, M. (2018). Leylâ Hanım Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59881,leyla-hanim-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 21 Nisan 2023].
• Arslan, M. (2018). Mihrî Hatûn Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58679,mihri-hatun-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 21 Nisan 2023].
• Aydemir, L. (2019). Eski Yunan Dünyasında Kadın Şifacılar Üzerinden Yaratılan Tanrıçalar. Anadolu Araştırmaları, 22, 55-74.
• Bilkan, A. F. (1993). Nâbî’nin Türkçe Dîvânı (Karşılaştırmalı Metin). Doktora Tezi. Ankara: Gazi Üniversitesi.
• Çavuşoğlu, M. (1979). Amrî Dîvân Tenkidli Basım. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Matbaası.
• Çelik, M. F. (2015). Klâsik Şiirde Bâdem. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 14, 47-66.
• Ergin, M. (1948). Melihî. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C. II, 59-78.
• Ergin, M. (1981). Kadı Burhaneddin Dîvânı. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Ersoylu, İ. H. (1989). Cem Sultan’ın Türkçe Dîvânı. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Güler, K. (2016). Germiyan Şiirinde Müzik ve Terapi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Akademik Müzik Araştırmalı Dergisi, 27-42.
• Gümüş, N. (1992). Yahya Nâzım Dîvânı (İnceleme-Metin). Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• Gürgendereli, M. (2002). Mostarlı Hasan Ziyâ’î Dîvânı. Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Karapanlı, G. (2005). Şeyhülislam Muhammed Mekkî Divanı. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Kaya, B. A. (2015). Klâsik Türk Şiirinde Şifâlı Bitkiler Üzerine Bir Deneme. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 15, 263-314.
• Kaya, B. A. (2017). Azmîzâde Hâletî Divanı. Sakarya: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Kurtoğlu, O. (2004). Lebîb Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Sözlük). Doktora Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Küçük, S. (2015). Bâkî Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10596,bakidivanisabahattinkucukpdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 16 Mart 2023].
• Macit, M. (2017). Nedîm Dîvânı. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56214,nedim-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 16 Mart 2023].
• Mengi, M. (1995). Mesîhî Divanı. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Onay, A. T. (1992). Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Hazırlayan: Cemal Kurnaz, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Özkan, Ö. (2005). Bir Tedavi Bitkisi Olarak Gülün Dîvân Şiirindeki Görünümleri. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2, 33.
• Öztekin, Ö. (1997). Râsih Dîvânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Özel Adlar Dizini). Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Pormann, P. E. (2012). Tıbb. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 41, s. 95-101). İstanbul: TDV Yayınları.
• Sandalcı, S. (2019). Yunan Mitolojisi. İstanbul: İlgi Kültür Sanat Yayıncılık.
• Selçuk, Bahir (2008). Yeni Bir Sıhhât-Nâme Şehdî’nin Sultan III. Ahmed Sıhhat-Nâme’si. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 3(2), 604-616.
• Şentürk, A. A. (2011). Osmanlı Şiiri Antolojisi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tarlan, A. A. (1966). Ahmed Paşa Dîvânı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• Yerinde, A. (2010). Şifa. TDV İslam Ansiklopedisi (C. 39, s. 129-131). İstanbul: TDV Yayınları.
• Zülfe, Ö. (1998). Nâşid Dîvân. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.