Ağız Araştırmalarında Göç Olgusuna Tematik Bir Yaklaşım

Yıl 2023, Sayı: 13, 1102 - 1110, 31.12.2023

Zeynep Şimşek Umaç

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1390491

Öz

Bu çalışmada; Türkiye Türkçesi ağızlarının oluşum sürecinde ve bugünkü güncel yapısında belirleyici olan göç olgusunun ağız araştırmalarına ait kavramlara yansıması üzerinde durulmuştur. Türkiye Türkçesi ağızlarının bugünkü durumuna bakıldığında, oluşma süreçleri tamamlanmış, pek çok monografik incelemeye konu olmuş yerli ağızlar yanında; göçmen ağızları, ağız adacıkları ve kentleşmenin getirdiği ağız değişimleri de görülmektedir.
Oğuzların Anadolu’ya gelişi ve yurt tutması Türkiye Türkçesi ağızlarının oluşmasında belirleyici tarihî gerçekliktir, ardından gelen süreçler yerli ağızların şekillenmesinde daha sonra göçmen ağızlarının veya ağız adacıklarının oluşmasında etkili olmuştur. Günümüzde ağızların standart konuşma dili içinde yer bulması yaşanan iç göçlerin bir sonucudur. Birbirini izleyen bu kronolojik süreçlerde göç olgusunun hep ön plana çıktığı görülmektedir.
Ağız çalışmalarında göç olgusunun ürettiği terminolojiye ve çalışma alanına dikkat çekmeyi amaçlayan bu çalışmada, ağızlar ile ilgili teorik veya inceleme niteliği taşıyan çalışmalardan yararlanılmıştır.
Özellikle ağız çalışmalarıyla ilgili güncel alanlar olan göçmen ağızları, ağız adacıkları, kentlileşme sürecindeki konuşma dili içerisinde yaşayan “lekt”ler ve bu alanlardaki öncü kabul edilebilecek çalışmalar da bu makalede konu edilmiş, sonuç bölümünde ise güncel ağız çalışmalarının istikameti konusunda görüşler ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türkiye Türkçesi ağızları, göç, göçmen ağızları, ağız adacıkları.

A Thematic Approach to the Phenomenon of Migration in Dialect Research

Öz

In this study; emphasis was placed on the reflection of the fact of migration, which is a determining factor an the formation process of Turkey's Turkish dialects and their current appearance, on the concepts of dialect research. When we look at the current appearance of Turkey's Turkish dialects, besides the local dialects whose formation processes have been completed and have been the subject of many monographic studies; Immigrant dialects, dialect islands and dialect changes brought about by urbanization can be seen.
The arrival of the Oghuz people in Anatolia and their settlement is a decisive historical reality in the formation of Turkey’s Turkish dialects. The subsequent historical processes were effective in shaping local dialects and later in the formation of immigrant dialects or dialect islands. Today's dialects finding a place in the standard spoken language is a result of internal migration. It is seen that the phenomenon of migration always comes to the fore in these successive chronological processes.
In this study, which aims to draw attention to the terminology and the study area produced by the phenomenon of migration in dialect studies, theoretical or investigative studies on dialects have been used.
Especially current areas related to dialect studies, such as immigrant dialects, dialect islands, "lects" living in the spoken language in the urbanization process, and pioneering studies in these fields are also discussed in this article. In the conclusion section, opinions on the direction of current dialect studies are expressed.

Anahtar Kelimeler

Turkey’s Turkish dialects, migration, ımmigrant dialects, dialect islands.

Kaynakça

• Ağanoğlu, H. Y. (2001). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Balkanların Makus Talihi Göç. İstanbul: Kum Saati Yayınları.
• Akar A. ve Günay A. (2021). Türkiye’de Karaçay-Malkar Türkçesi Dil Etkilenimi. V. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, 7-8 Kasım 2019 Adana, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 51-70.
• Akyol, S. (2020). Manisa Balkan Göçmenlerinin Ağız Özellikleri. Doktora Tezi. Manisa: Manisa Celal Bayar Üniversitesi.
• Alkaya, E. ve Doğan M. (2021). Elâzığ İli Göçmen Ağzının Şekil Bilgisi Bakımından Yerlileşmesi. V. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, 7-8 Kasım 2019 Adana, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 101-127.
• Arslan Erol, H. (2018). Göç Bağlamında Suriye Türkmen Türkçesi ve Türk Dili Tarihindeki Yeri. Mediterranean Journal of Humanities, 8(2), 33-40.
• Ateş, Ş. (2014). Bandırma İlçesine Bağlı Orhaniye Köyünde Yaşayan Kırım Tatarlarının Ağzı. Yüksek Lisans Tezi. Bursa: Uludağ Üniversitesi.
• Aydın, M. (2011). Birkaç Örnek Çerçevesinde İç Göçlerin Ağızlara Etkisi. Turkish Studies, 6(1), 1965-1974.
• Boz, E. ve Günay Aktaş, S. (2013). Eskişehir İli Dil Atlası Çalışmaları (Yerli ve Göçmen Ağızları). Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14, 59-72.
• Boz, E. ve İlbaş S. (2021). Eskişehir İli Yerli Ağızlarının Balkan Muhacir Ağızları Üzerindeki Ses Bilgisel ve Biçim Bilgisel Etkileri. V. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, 7-8 Kasım 2019 Adana, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 281-293.
• Demir, N. (2002), Ağız Terimi Üzerine. Türkbilig, 4, 105-116.
• Demir, N. (2013). Ankara Örneğinde Ağızların Belgelenmesi. Ankara: TDK Yayınları.
• Dinar, T. (2021). Göçmen ve Yörük Ağızlarının Ölçünlü Dile Yaklaşma Eğilimleri Üzerine İstatistikî Bir Deneme. V. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, 7-8 Kasım 2019 Adana, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 295-305.
• Doğru, F. ve Bozkurt, F. (2021). Balkan Muhacir Ağızlarının Eskişehir İli Manav Ağızlarına Etkileri. V. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, 7-8 Kasım 2019 Adana, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 373-382.
• Ersöz, S. (2018). Diyalektolojik Bütünlükten Kopan Göçmen Ağızları Üzerine Araştırmalar. Dil Araştırmaları, 23, 289-298.
• Günay, A. (2016). Türkiye’de Bir Ağız Adacığı: Karaçay-Malkar Türkçesi Ağzı (Gramer-Metinler-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi.
• Günşen, A. (2012). Balkan Türk Ağızlarının Tasnifi Üzerine Bir Değerlendirme. Turkish Studies, 7(4), 111-129.
• İlaslan, Ö. (2005). Adana İli Yüreğir ve Yöresi Göçmen Ağzı (İnceleme-Metinler-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
• İlbaş, S. (2015). Eskişehir İli Balkan Muhacir Ağızları. Yüksek Lisans Tezi. Eskişehir: Eskişehir Osmangazi Üniversitesi.
• Kerswill, P. (2006). Migration and Language. Sociolinguistics/Soziolinguistik An International Handbook of the Science and Language and Society 2nd, 3, 2271-2285.
• Kırgız, A. N. (2009). Van Ulupamir Kırgız Ağzı Üzerine Derleme Çalışması (İnceleme-Metin-Sözlük). Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Korkmaz, Z. (1971). Anadolu Ağızlarının Etnik Yapı ile İlişkisi Sorunu. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, 21-23.
• Orhonlu, C. (1987). Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı. İstanbul: Eren Yayıncılık ve Kitapçılık Ltd. Şti.
• Örnek, M. O. (2011). Muş Bulanık Çevresi Karapapak Ağzı. Yüksek Lisans Tezi. Van: Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi.
• Özkan, N. (2009). Anadolu’daki Nüfus Hareketlerinin Ağızların Oluşmasına ve İncelenmesine Etkileri. Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, 25-30 Mart 2008 Şanlıurfa, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 541-558.
• Sümer, F. (1992). Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatları-Destanları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
• Şimşek Umaç, Z. (2021). Göç ve Dil Çalışmalarının Kesişme Noktasında Bir Çalışma Alanı Olarak Ağız Çalışmaları. International Migration Researches Congress Full Text Booklet, 20-22 Mayıs 2021 Ankara, Ankara: Bidge Yayınları, 252-263.
• Tok, T. (2021). Ahıska Ağzına Yerli Ağızların Etkileri (Denizli-Honaz Örneği). V. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, 7-8 Kasım 2019 Adana, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 677-686
• Yıldırım, F. (2018). Suriye Bayır-Bucak Türkmen Ağzı (Giriş-İnceleme-Metinler-Dizin). Adana: Karahan Kitabevi. https://www.goc.gov.tr/gecici-koruma5638 [Erişim Tarihi: 13. 11. 2023].