On Criticism in Riyazu’ş-Şu’ara

Yıl 2023, Sayı: 13, 398 - 411, 31.12.2023

Muhammet H. Cankurt , Yağız Yalçınkaya

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1390639

Öz

Riyazi, who was one of the leading poets of his time and made a name for himself in our classical literature with his tezkire titled “ Riyazü’ş-Şu’ara”, completed his work in 1610. The work is the first tezkire of the 17th century in Anatolia. The work, which is different from the anthological tezkires of the century, bears the traces of the classical tezkire tradition. It is similar to Latifi and Aşık Çelebi tezkires from this perspective. Sometimes, by increasing the number of poetry samples, it paves the way for tezkires that have the characteristics of an anthology. It would be appropriate to consider the work as a transitional work between the classical tradition and the anthology tradition. Riyazi made objective evaluations in the margins he called “iradcık”. One of the most remarkable features of the Tezkire is these evaluations of the author. The author especially criticized the findings of Hasan Çelebi and Aşık Çelebi and clarified some misinformation around the poets. It is seen that Riyazi acts abstractly from interests such as closeness-friendship-rank-status when evaluating poets. However, he praised the poets he believed to be worthy of praise by providing justifications, and in his own words, he did not shy away from giving them their due.
The study will focus on the criticisms in Riyazi’s work. The author’s critical view will be evaluated through his own sentences.

Anahtar Kelimeler

Riyazi, Riyazü’ş-Şu’ara, tezkire, criticism, poem.

Riyâzu’ş-Şu’arâ’da Tenkit Üzerine

Öz

Devrinin önde gelen şairlerinden olmakla beraber “Riyâzü’ş-Şu’arâ” adlı tezkiresiyle klasik edebiyatımızda adından söz ettiren Riyâzî, eserini 1610 yılında tamamlamıştır. Eser, 17. yüzyılın Anadolu sahasındaki ilk tezkiresidir. Yüzyılın antoloji niteliğindeki tezkirelerinden farklı olan eser, klasik tezkire geleneğinin izlerini taşımaktadır. Bu bakımından Latîfî ve Âşık Çelebi tezkirelerine benzer. Bazen de şiir örneklerini artırarak antoloji özelliği taşıyan tezkirelerin önünü açar. Eseri, klasik gelenekle antoloji geleneği arasında bir geçiş eseri saymak isabetli olsa gerektir. Riyâzî, “îrâdcık” adını verdiği der-kenarlarda objektif değerlendirmeler yapmıştır. Tezkirenin en dikkati çeken niteliklerinden biri, müellifin bu değerlendirmeleridir. Müellif, bilhassa Hasan Çelebi ve Âşık Çelebi’nin tespitlerine eleştiriler getirmiş, şairler etrafında oluşmuş birtakım yanlış bilgileri açıklığa kavuşturmuştur. Riyâzî’nin şairleri değerlendirirken yakınlık-arkadaşlık-makam-statü gibi ilgilerden soyut bir şekilde hareket ettiği görülmektedir. Ancak övgüye layık olduğuna inandığı şairleri gerekçelerini de sunarak methetmiş ve kendi deyimiyle onların hakkını teslim etmekten uzak durmamıştır.
Çalışmada Riyâzî’nin eserindeki tenkitler üzerinde durulacaktır. Müellifin kendi cümleleri üzerinden onun eleştirel bakışı değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Riyâzî, Riyâzü’ş-Şu’arâ, tezkire, tenkit, şiir.

Kaynakça

• Açıkgöz, N. (1982). Riyȃzü’ş-Şu’arȃ. Yüksek Lisans Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Açıkgöz, N. (1986). Riyȃzȋ, Hayatı, Eserleri ve Edebȋ Kişiliği. Doktora Tezi. Elâzığ: Fırat Üniversitesi.
• Açıkgöz, N. (1990a). Riyȃzi Divanından Seçmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Açıkgöz, N. (1990b). Riyâzü’ş-şu’arâ Dîbâcesi (Sadeleştirilmiş Metin). Yönelişler, 52, 61-64.
• Açıkgöz, N. (2008). Riyȃzȋ. TDV İslâm Ansiklopedisi (C. 35, s. 144-145). İstanbul: TDV Yayınları.
• Açıkgöz, N. (2017). Riyâzü’ş-Şu’arâ-Riyâzî Muhammed Efendi. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler Genel Müdürlüğü.
• Ayan, H. (1993). Latîfî’ye Göre Şiir ve Şair. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi (Halûk İpekten’in Anısına), 1, 15-21.
• Babinger, F. (1982). Osmanlı Tarih Yazarları ve Eserleri, trc. Coşkun Üçok. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Çapan, P. (1993). XVIII. Yüzyıl Tezkirelerinde Edebiyat Araştırma ve Tenkidi. Doktora Tezi. Elazığ: Fırat Üniversitesi.
• Çetindağ, Y. (2003). Mecâlüsü’n-Nefâis’te Şiir ve Şair Eleştirisi. Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, 9, 79-114.
• Çınarcı, M. N. (2014). Mecma’ü’l-Havâs Tezkiresinde Şair ve Eser Üzerine Değerlendirmeler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 7(33), 35- 55.
• Erdoğan, M. (2013). Gedizli Kabûlî ve Dîvânı. Gediz: Gediz Belediyesi Kültür Yayınları.
• Erken, J. (2018). Tezkireler Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi. Mecmua Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi, 3(6), 35-75.
• Kılıç, F. ve Macit, M. (1992). Divan Edebiyatında Poetika Denemeleri, Tezkire Önsözleri. Yedi İklim, 1(3), 9-12.
• İnal, İ. M. K. (1969). Son Asır Türk Şairleri C. II. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
• İnce, A. (1990). Tezkire-i Sâlim Dîbâcesi. Yönelişler, 5(50-51), 56-60; 53-60.
• İsen, M. (1997). Türk Tezkireciliğine Antoloji Tipi Örnekler. Ötelerden Bir Ses: Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler. Ankara: Akçağ Yayınları, 47-54.
• İsen, M. (2000). Tezkireler Sadece Biyografi Kaynakları Değil Aynı Zamanda Eleştiri Tarihimizin de Kaynaklarıdır. İlmî Araştırmalar, 10, 157-160.
• Kaplan, F. (2018). Latîfî Tezkiresi’nde Edebî Eleştiri Terimleri ve Edebiyat Eleştirisi. Doktora Tezi. Muğla: Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi
• Karataş, M. (2018). Sâlim Tezkiresinde Safayî ve Tezkiresine Tenkitler. Hikmet-Akademik Edebiyat Dergisi, 4(9), 173-188.
• Kınalızade Hasan Çelebi (1981). Tezkiretü’ş-şuarȃ. haz. İbrahim Kutluk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Kılıç, F. (1998). XVII. Yüzyıl Tezkirelerinde Şair ve Eser Üzerinde Değerlendirmeler. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Müstakîmzâde Süleyman Sa’deddîn Efendi (2000). Mecelletü’n-nisȃb. Ankara: Kültür Bakanlığı.
• Oktay, A. (2018). Tezkire-i Şu’arâ-yı Âmid’de Edebî Tenkidin Sözü: Hicrî XIII. Asır Şairleri. Turkish Studies (Elektronik), 13(20), 575-590.
• Sevinç, F. (2014). Beyânî Tezkiresinde Şairlerin Edebî Şahsiyetleri ile İlgili İfadeler. Turkish Studies - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 9(3), 1257-1276.
• Solmaz, S. (1997). Gülşen-i Şu’arâ’da Şiir ile İlgili Bilgi ve Değerlendirmeler. IX. Millî Türkoloji Kongresi 15-19 Eylül, İstanbul.
• Tolasa, H. (2002). Sehî, Latîfî, Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Türkben, F. (2013). Riyâzî Mehmed Efendi ve Destûrü’l-Amel’i. Yüksek Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Türkyılmaz, N. (2018), Klasik Şiir Üzerine Yapılan Tenkit Terminolojisine Bir Örnek: ‘Rengin’. Turkish Studies, 28, 1001-1021.