Ayşe Sultan Begüm’e İthaf Edilen Kadın Hikayelerini İçeren Çağatayca Bir Eser Üzerine

Yıl 2023, Sayı: 13, 881 - 892, 31.12.2023

Nesrin Gezici

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1390788

Öz

Milletlerin farklı dinleri benimsemeleri onların yaşam biçimlerini, dillerini, kültürlerini etkiler. Türkler tarih sahnesine çıktıkları zamandan itibaren farklı coğrafyalarda yaşamışlar, farklı milletlerle etkileşim hâlinde olmuşlardır. Bu etkileşim onların dinlerine de yansımış, farklı dönemlerde farklı dinleri benimsedikleri görülmüştür. Benimsedikleri dinlerle birlikte o dinlerle ilgili önemli eserleri çevirmiş, müstakil eserler yazmışlardır. İslamiyetin kabulü de onların kültürlerini, dillerini, edebiyatını etkilemiş; dinî edebiyata dair örnekler vermişlerdir.
Üzerinde çalıştığımız eser, dinî edebiyatın bir örneği olarak değerlendirilmelidir. Eserde yer alan ayet ve hadislerle, İslamiyet’in önemli şahıslarına, hadis bilginlerine yer vermesi bakımından eser dinî içerikli bir yapıya sahiptir. Fransa Milli Kütüphanesinde (Paris Bibliotheque Nationale’da) 1315 numara ile kayıtlı 193 varaktan oluşan metin, Doğu Türkçesinde yazılmış bir eserdir. 1501-1515 yılları arasında yazılmış olan eser, Ayşe Sultan Hanım’a ithaf edilmiştir. Ayşe Sultan Hanım, 15. yüzyılın sonunda Özbek prensi Kasım Cihangir ile evlenmiştir ve Horasan’ın Timurlu hükümdarı Sultan Hüseyin Mirza’nın kızıdır. Eserin yazarı hakkında bilgi sahibi olmamakla birlikte yazan kişinin Çağatay Türkçesine hâkim, ayet ve hadis bilgisine sahip olan biri olduğunu söyleyebiliriz.
1501-1515 yılları arasında yazılan eser, 16. yy Çağatay Türkçesi dil özelliklerini yansıtmaktadır. Bu makalede, eserin içeriği, özellikleri hakkında bilgi verilmiş, Çağatay Türkçesini yansıtan dil özelliklerinden birtakım örnekler gösterilmiştir. Dinî içerikli olan bu eserin bilim alemine tanıtılması, üzerinde yaptığımız çalışma hakkında bilgi verilmesi amaçlanmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çağatay Türkçesi, dinî eser, dil özellikleri.

On a Work in Chagatai Containing Women’s Stories Dedicated to Ayşe Sultan Begüm

Öz

The adoption of different religions by nations affects their lifestyles, languages and cultures. Turks have lived in different geographies and interacted with different nations since they appeared on the stage of history. This interaction was also reflected in their religions, and it was seen that they adopted different religions in different periods. Along with the religions they adopted, they translated important works about those religions and wrote independent works. The adoption of Islam also affected their culture, language and literature; they gave examples of religious literature.
The work we are studying should be considered as an example of religious literature. The work has a religious content as it includes verses and hadiths, important figures of Islam and hadith scholars. The text, consisting of 193 varays registered in the National Library of France (Paris Bibliotheque Nationale) with the number 1315, is a work written in Eastern Turkish. The work was written between 1501-1515 and was dedicated to Ayşe Sultan Hanım. Ayşe Sultan Hanım was married to the Uzbek prince Kasım Cihangir at the end of the 15th century and was the daughter of Sultan Hüseyin Mirza, the Timurid ruler of Khorasan. Although there is no information about the author of the work, we can say that the author was a person who had a good command of Chagatai Turkish and had knowledge of verse and hadith.
Written between 1501-1515, the work reflects the language features of 16th century Chagatai Turkish. In this article, information about the content and features of the work is given and some examples of language features reflecting Chagatai Turkish are shown. It is aimed to introduce this work with religious content to the scientific world and to give information about our work on it.

Anahtar Kelimeler

Chagatai Turkish, religious work, language features.

Kaynakça

• Arat, R. R. (2006). Baburnâme (Vekayi) Gazi Zahirüddin Muhammed Babur. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Argunşah, M. (2015). Tarihi Türk Lehçeleri Çağatay Türkçesi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Argunşah, M. (2023). Karahanlı-Harezm Türkçesi Kuran Çevirileri Üzerine Notlar. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Blochet, E. (1933). Bibliotheque Nationale Catalogue des Manuscrits Turcs II. Paris: Bibliothėque Nationale.
• Boltabayev, S. (2017). Çağatayca Mevahib-i Aliyye (Tefsir-i Hüseynî) Tercümesi (183b – 308b Giriş-Gramer-Metin-Dizin). Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
• Boltabayev, S. (2019). Çağatayca Tefsir-i Hüseynî (Mevahib-i Aliyye) Tercümesi ve Farsça Dil Özellikleri Üzerine. Journal of Old Turkic Studies, 3 (2), 287-309.
• Maukhara, Y. (2011). Siyasî ve Kültürel Açıdan Kazak Hanlığı (1456-1731). Yüksek Lisans Tezi. Konya: Selçuk Üniversitesi.
• Pişçulina, K.A. (2013). XV-XVII Yüzyıllarda Kazak Hanlığı, Eski Devirlerden Günümüze Kazakistan ve Kazaklar (Kazakistan İlimler Akademisi, Çev. Abdulvahap Kara). İstanbul: Selenge Yayınları.
• Şimşek, Y. (2019). Türkçe İlk Kur’an Tercümelerinden Meşhed Nüshasının (293 No.) Türk Dili Tarihindeki Yeri ve Önemi. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-BELLETEN, 67 (Haziran), 87-152.
• Tamir, F. (2002). Kazak Hanlığı, Türkler (C. 8, s. 649- 656). Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Ziya, A. (2000). Özbek Devletçiligi Tarihi. Taşkent: Şark Yayınevi.