Yaşar Reyhanî ve Âşık Tarzı Eserleri: Bazı Tespitler

Yıl 2023, Sayı: 13, 550 - 563, 31.12.2023

Adem Masattaş

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1391179

Öz

Kültür, çeşitli formlarda gerçekleşen toplumsal bir iletişim ve etkileşim olayıdır. Söz konusu formlardan biri de âşıklık geleneğidir. Âşıklık geleneği, Türk kültürünün geçmişten bugüne var olagelen en kadim ifade araçlarındandır ve Anadolu’daki mevcudiyetini günümüzde hâlâ muhafaza etmektedir. Bu sahanın önemli yerleşim merkezlerinden biri olan Erzurum, coğrafi konumu bakımından âşıklık geleneği için mühim bir başlangıç noktasıdır. Gelenek, Erzurum’da temsilcileri dolayısıyla köy karakterli bir yapıda teşekkül etmiş ve yine onlar vasıtasıyla şehre taşınmıştır. Bu çalışmada bahsi geçen temsilcilerden biri olan Âşık Yaşar Reyhanî üzerinde durulmaktadır. Reyhanî, araştırmacılar tarafından adıyla gelecek asırlarda da yaşayacağına yönelik tahminler yürütülmüş bir âşıktır. Ayrıca geleneğin tüm zamanlarını şahsında buluşturduğuna dair kanaat getirilmiş bir isimdir. Kendisi XX. yüzyıl âşıklık geleneğinin en üretken temsilcilerindendir. Hem şiir hem de halk hikâyesi türünde birçok eser ortaya koymuştur. Şiirlerinde bazen sosyal eleştirileri ile ön plana çıkmış bazen de geleneğe has bir rekabet içine girmiştir. Halk hikâyelerinde ise insanları iyi ve güzel olana teşvik etmiş onları sabır, cesaret, adalet ve fedakârlık gibi erdemlere özendirmiştir. Söz konusu incelemede Reyhanî’nin, kendi telifi olan âşık tarzı eserler ile ne tür bir bağ kurduğuna yönelik bazı tespitlerde bulunulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Âşık, Reyhanî, gelenek, şiir, halk hikâyesi.

Yaşar Reyhanî and His Minstrel Style Works: Some Determinations

Öz

Culture is a social communication and interaction event that takes place in various forms. One of the forms in question is the minstrel tradition. The tradition of minstrel is one of the oldest means of expression of Turkish culture that has existed from past to present and still maintains its presence in Anatolia today. Erzurum, one of the important settlement centers of this field, is an important starting point for the minstrel tradition, in terms of its geographical location. The tradition was formed in a structure with a village character in Erzurum due to its representatives and was moved to the city through them. This study focuses on Âşık Yaşar Reyhanî, one of the representatives mentioned. Reyhanî is a minstrel whose name has been predicted by researchers to survive in the coming centuries. In addition, he is a name that is believed to bring together all the times of the tradition in his person. He is one of the most productive names in the minstrel tradition in XX. century. He has produced many works in the both poetry and folk story genres. In his poems, he sometimes came to the fore with his social criticisms and sometimes entered into a competition specific to tradition. In folk stories, he encouraged people to be good and beautiful and encouraged them to virtues such as patience, courage, justice and sacrifice. In this review, some determinations are made about what kind of connection Reyhanî establishes with his own copyrighted minstrel style works.

Anahtar Kelimeler

Minstrel, Reyhanî, tradition, poem, folk story.

Kaynakça

• Alptekin, A. B. (2013). Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Aşır, A. (2009). Âşık Yaşar Reyhanî Hayatı ve Sosyal Konulu Şiirlerinin İncelenmesi. Y. Lisans Tezi. Manisa: Celal Bayar Üniversitesi.
• Barlıoğlu, H. (1963). Alvarlı Reyhanî Divanı. Erzurum: Bar Yayınları.
• Bascom, W. (2019). Folklorun Dört İşlevi (çev. Ferya Çalış). Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Başar Çeçen, M. (2004). Âşık Reyhanî Sesini Semaya Emanet Etti. Erzurum İlk Ses, (2), 6-9.
• Başgöz, İ. (1988). Sözlü Anlatım Türlerinde Konudan Sapmalar (Digression). Folklor/Edebiyat, (14), 99-112.
• Başgöz, İ. (2003). Sözlü Anlatımda Arasöz: Türk Hikâye Anlatıcılarının Şahsi Değerlendirmelerine Ait Bir Durum İncelemesi (çev. Metin Ekici). Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 1, Ankara: Geleneksel Yayınları.
• Boratav, P. N. (2012). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Duymaz, A. (2022). Bir Hikâye Anlatıcı ve Musannifi Olarak Reyhanî. Uluslararası Âşık Yaşar Reyhanî Sempozyumu (ed. O. N. Karadayı ve R. Keleş), 10-11 Aralık 2021, Bursa: Yıldırım Belediyesi Kültür Yayınları, 115-125.
• Düzgün, D. (1997). Âşık Yaşar Reyhanî Hayatı, Sanatı ve Şiirlerinden Seçmeler. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları.
• Düzgün, D. (2010). Âşık Edebiyatı. Türk Halk Edebiyatı El Kitabı (ed. M. Ö. Oğuz ), Ankara: Grafiker Yayınları.
• Erdener, Y. (2019). Kars’ta Çobanoğlu Kahvehanesi’nde Âşık Karşılaşmaları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Gedik, Z. (1995). Âşık Nihanî Divanı. İstanbul: Ajans Wesselam.
• Günay, U. (1986). Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Gündüz, O. (1977). Âşık Reyhanî’nin Hayatı, Hikâyeciliği ve Şiirleri. Lisans Tezi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
• Gündüz, O. (2017). Halk Hikâyeciliği Geleneği İçinde Bir Hikâye Anlatıcısı Olarak Âşık Yaşar Reyhanî. BeyazŞehir Palandöken, (21), 164-174.
• Halıcı, M. ve Doğu, M. (1970). Türk Halk Şiirinin Altın Kitabı Türkiye Âşıklar Bayramına Katılan Âşıklar ve Yarışma Sonuçları. Konya: Doğuş Matbaası.
• Moment Atış, S. G. (2005). A Young Aşık Yaşar Reyhani Explains His Development as an Artist in a Traditional Oral Genre. Prof. Dr. Fikret Türkmen Armağanı (ed. G. Gülsevin ve M. Arıkan), İzmir: Kanyılmaz Matbaası.
• Özarslan, M. (2001). Erzurum Âşıklık Geleneği. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Özarslan, M. (2016). Hâkim Kültürelliğin Yok Saydığı Reyhanî’nin Ardından. Tezkire Düşünce-Siyaset-Sosyal Bilim, (55), 29-34.
• Özer, F. T. (1999). Erzurumlu Âşık Yaşar Reyhanî Hayatı, Şiirleri ve Musikî Yönü. Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi.
• Polatoğlu, O. Y. (2003). Mızrabın Istırabı Âşık Reyhanî Hayatı ve Şiirleri. İstanbul: Akbaş Müzik Kültür Yayınları. Sarıkaya Karaca, Y. (2021). Âşık Yaşar Reyhanî Hayatı-Şiirleri. Bursa: Yıldırım Belediyesi Kültür Yayınları.
• Sümbüllü, H. T. (2022). Âşık Reyhanî Albümleri Üzerine Müzikal Bir Değerlendirme. Uluslararası Âşık Yaşar Reyhanî Sempozyumu (ed. O. N. Karadayı ve R. Keleş), 10-11 Aralık 2021, Bursa: Yıldırım Belediyesi Kültür Yayınları, 507-514.
• Taşlıova, M. M. (2018). Âşıklık Geleneğine, Sanatına ve Edebiyatına Dair: Reyhanî Diyor ki. Turkish Studies, 13(28), 919-952.
• Türkmen, F. (2022). Tanıdığım Reyhanî. Uluslararası Âşık Yaşar Reyhanî Sempozyumu (ed. O. N. Karadayı ve R. Keleş), 10-11 Aralık 2021, Bursa: Yıldırım Belediyesi Kültür Yayınları, 19-34.
• Türkmen, F. ve Cemiloğlu, M. (2009). Âşık Mevlüt İhsanî’den Derlenen Halk Hikâyeleri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Ufuk, H. (2018). Erzurumlu Âşık Yaşar Reyhanî’nin Kızı Yasemin Reyhanî Şahbaz ile Röportaj. Gönül Eri, (18), 8-11.
• Yakıcı, A. ve Alkan, E. (2022). Âşık Reyhanî’nin Âşık Sanatı Atışma Geleneğine Katkısı. Uluslararası Âşık Yaşar Reyhanî Sempozyumu (ed. O. N. Karadayı ve R. Keleş), 10-11 Aralık 2021, Bursa: Yıldırım Belediyesi Kültür Yayınları, 89-113.
• Yardımcı, İ. (1998). Âşık Reyhanî ile Söyleşi. Kültür Dünyası, (12), 50-51.
• Yardımcı, İ. (2006). Âşık Yaşar Reyhanî Elli Yıllık Miras/Bir Kırık Saz. Konya: Dizgi Ofset.
• Yılmaz, Y. (1986). Günümüz Halk Şairleri İçin Uygulanan Bilgi Formlarına Gelen Cevaplar: Yaşar Yılmaz (Reyhanî). T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Genel Müdürlüğü, Halk Kültürü Bilgi ve Belge Merkezi, Arşiv Yer No: YB1986.0194.