-{lAr} Çokluk Ekinin Kapsama Alanı Üzerine

Yıl 2023, Sayı: 13, 717 - 731, 31.12.2023

Hasene Aydın

https://doi.org/10.51531/korkutataturkiyat.1396931

Öz

Türkiye Türkçesinde ad işletme ekleri içerisinde yer alan çokluk eki -{lAr}, başka işlevleri de olmakla birlikte, temelde belirsiz çokluk yapma işlevine sahiptir. Sözcük görünümünde olan adların üzerine gelen ekin bu kullanımlarda çokluğuna işaret ettiği varlık, nesne vb. bellidir. Sözcük öbeklerinde kullanılması durumundaysa çokluğu bildirilen kavram, nesne, eşya vb. değişebilmektedir. Örneğin “kırmızı elbiseler” dendiğinde sıfat tamlaması “kırmızı elbiseler” mi, “kırmızı elbise” midir? Bir başka deyişle “kırmızı” sıfatı, “elbiseler” çoğul adını mı tamlamaktadır? Yoksa -{lAr} eki, aynı türde birden fazla “kırmızı elbise”nin olduğunu anlatmakta yani ekin kapsama alanına ad görevindeki sıfat tamlaması mı girmektedir? Biçimsel olarak her iki çözüm de olasıdır. Burada doğru çözümleme için bağlam devreye girmelidir. Yine “limonata bardakları” örneğinde çokluk eki, biçimsel olarak üzerine geldiği “bardak” sözcüğünü mü çoğul yapmaktadır, yoksa çoğul hâle gelen yapı “limonata bardağı” mıdır? Dilin bir dizge olması, çokluk ekinin işletim özelliğini de bütün içerisinde anlamsal ve biçimsel olarak birlikte değerlendirmeyi gerektirir. Bağlamın dikkate alınmasının sözcük çözümlemelerinde yol gösterici olacağı düşünüldüğü için bu çalışmada Türkiye Türkçesi yazı ve konuşma diline ait örneklerde yer alan ad tamlamaları, sıfat tamlamaları, iyelik öbekleri gibi farklı yapılarda çokluk ekinin kullanımı incelenmekte ve ekin kapsama alanı bağlam temelli bir yaklaşımla değerlendirilmektedir. İncelenen örnekler göstermektedir ki çokluk ekiyle işletime giren yapıyı yani ekin kapsama alanını belirlerken hem biçimsel hem de anlamsal olarak değerlendirme yapılmalıdır.

Anahtar Kelimeler

-{lAr}, çokluk, çokluk eki, kapsama alanı, bağlam.

On the Scope Area of the Plural Suffix -{lAr}

Öz

The plural suffix -{lAr}, which is among the noun inflection suffixes in Turkey Turkish, basically has the function of making indefinite plural, although it also has other functions. The suffix that is placed on the nouns, indicates the existence, object, etc. in these uses. However, if it is included in word phrases, there may be differences in the plurality it reports. For example, when you say “kırmızı elbiseler”, is the adjective phrase “kırmızı elbiseler” or “kırmızı elbise”? In other words, does the adjective “kırmızı” complement the plural noun “elbiseler”? Or does the -{lAr} suffix indicate that there is more than one “kırmızı elbise” of the same type, that is, does the adjective phrase acting as a noun fall within the scope of the suffix? Formally, both solutions are possible. Here context must come into play for correct analysis. Again, in the example of “limonata bardakları”, does the plural suffix formally make the word “bardak” on which it falls plural or is the plural structure “limonata bardağı”? The fact that the language is a system requires evaluating the inflection feature of the plural suffix as a whole, both semantically and formally. Since it is thought that taking the context into consideration will be a guide in word analysis, in this study, the use of plural suffixes in different structures such as noun phrases, adjective phrases, and possessive phrases in the samples of written and spoken Turkiye Turkish is examined and the scope area of the suffix is evaluated with a context-based approach. The examples examined show that both formal and semantic evaluation should be made when determining the structure that is inflected with the plural suffix, that is, the scope area of the suffix.

Anahtar Kelimeler

-{lAr}, plurality, plural suffix, scope area, context.

Kaynakça

• Akman, E. (2004). Belirtisiz İsim Tamlaması mı Sıfat Tamlaması mı?. V. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, 20-26 Eylül 2004, C. I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 119-124.
• Alkaya, E. (2013). Türkiye Türkçesinde ve Türk Lehçelerinde İyelik Ekinden Sonra Kullanılan +lAr Çokluk Eki Üzerine. VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, 20-25 Ekim 2008, C. I, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 353-361.
• Bacanlı, E. (2016). Türk Dillerinde Düzensizlikler. Ankara: Etkileşim Yayınları.
• Banguoğlu, T. (2007). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Baydar, T. (2011). On The Turkish Plural Suffix +lAr. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, 12(21), 255-263.
• Bilgegil, K. (2014). Türkçe Dilbilgisi. Erzurum: Salkımsöğüt Yayınevi.
• Boz, E. (2013). Türkiye Türkçesi Biçimsel ve Anlamsal İşlevli Biçimbilgisi. Ankara: Gazi Kitabevi.
• Bozkurt, F. (2017). Türkiye Türkçesi (Dilbilgisi-Anlatım). Konya: Eğitim Yayınevi.
• Bulak, Ş. (2023). Türkiye Türkçesi Grameri-Kelime Grupları ve Cümle Bilgisi. İstanbul: Fidan Kitap . Delice, H. İ. (2022). Türkçede Öbek İşletme Ekleri. 14. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu, 20-22 Ekim 2022, Alanya, Antalya: Alanya Alaaddin Keykubat Üniversitesi Yayınları: 005, 658-665.
• Ergin, M. (2002). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak Basım/Yayım/Tanıtım.
• Gemalmaz, E. (1996). Türkçe’de İsim Tamlamalarının Derin Yapısı. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 4, 165-172.
• Gencan, T. N. (2001). Dilbilgisi. Ankara: Ayraç Yayınevi.
• Hengirmen, M. (1998). Türkçe Dilbilgisi. Ankara: Engin Yayınevi.
• Karaağaç, G. (2009). Türkçenin Söz Dizimi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Karahan, L. (2004). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
• Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Sebzecioğlu, T. (2016). Dilbilim Kavramlarıyla Türkçe Dilbilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Üstünova, K. (2019). Türkiye Türkçesi Ad İşletimi (Biçim Bilgisi). Bursa: Sentez Yayıncılık.
• Örneklerin Alındığı Kaynaklar
• Adıbeş, M. (2015). Veliaht. İstanbul: Sam Yayınları, Veliaht - Google Books [Erişim Tarihi: 15.10.2023].
• Karasu, B. (2012). Göçmüş Kediler Bahçesi. İstanbul: Metis Yayınları.
• Mungan, M. (2014). Kadından Kentler. İstanbul: Metis Yayınları.
• Toptaş, H. A. (2015). Gölgesizler. İstanbul: İletişim Yayınları.
• TUD (Türkçe Ulusal Derlemi), https://v3.tnc.org.tr/ [Erişim Tarihi: 22.10.2023].